Inventarisatie Wederopbouwkunst

Wandmozaïek, Bouke IJlstra (foto uit: : Hans van den Ban, In opdracht)

Beschrijving:

Het wandmozaïek is vervaardigd voor de naoorlogse uitbreiding van het het Academische Ziekenhuis Leiden. De Kliniek voor Keel-, Neus- en Oorheelkunde is in 1963 in gebruik genomen. De monumentale kunst in de nieuwbouw werd gefinancierd vanuit de percentageregeling van het Rijk. In 1985 zijn de gebouwen gesloopt met het oog op de bouw van het nieuwe Leids Universitair Medisch Centrum. Daarbij is het wandmozaïek van IJlstra verloren gegaan.

Bouke IJlstra (Den Haag, 1933 – Dordrecht, 2009) volgde zijn opleiding aan de academie van Beeldende Kunste te Rotterdam van 1950 tot 1954.Hij was in de erste plaats graficus en schilder, maar voerde ook veel monumentale opdrachten uit. Naast zijn kunstenaarschap was hij tussen 1960 en 1990 docent aan verschillende kunstacademies, en van 1979 tot 1981 adviseur beeldende kunst van de rijksbouwmeester.

Het vooroorlogse Academisch Ziekenhuis Leiden, voorloper van het huidige Leids Universitair Medisch Centrum, was gebouwd in paviljoens: een concept waarmee men besmetting van patiënten onderling hoopte te voorkomen. De Kliniek voor Keel-, Neus- en Oorheelkunde was zo’n paviljoen; een losstaand gebouw dat uitsluitend ten dienste stond voor deze specialisatie. De Kliniek voor Keel-, Neus- en Oorheelkunde was in de jaren 1920 gebouwd.

Bronnen:

Ban, Hans van den, In opdracht:  zestig jaar percentageregeling beeldende kunst bij rijksgebouwen, Amsterdam: SUN, 2011

“Keel-, neus-, oorheelkunde in royale en modern geoutilleerde nieuwbouw” in: Leidsch Dagblad, 9 juli 1963, p. 3

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 37-38

“Uitbreiding op terrein A.Z. Keel-, neus- en oorheelkunde heeft nieuwe kliniek” in: Nieuwe Leidsche Courant, 9 juli 1963, p. 3

25 maart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Wandmozaïek, Bouke IJlstra, (foto uit: Hans van den Ban, In opdracht)

Beschrijving:

Bij de naoorlogse uitbreidingen en aanpassingen van het Academische Ziekenhuis Leiden is op verschillende plaatsen monumentale kunst aangebracht die werd gefinancierd vanuit de percentageregeling van het Rijk. In 1985 zijn deze gebouwen gesloopt met het oog op de bouw van het nieuwe Leids Universitair Medisch Centrum. Daarbij is dit wandmozaïek verdwenen.

Bouke IJlstra (Den Haag, 1933 – Dordrecht, 2009) volgde zijn opleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten te Rotterdam van 1950 tot 1954.Hij was in de eerste plaats graficus en schilder, maar voerde ook veel monumentale opdrachten uit. Naast zijn kunstenaarschap was hij tussen 1960 en 1990 docent aan verschillende kunstacademies, en van 1979 tot 1981 adviseur beeldende kunst van de rijksbouwmeester.

Het vooroorlogse Academisch Ziekenhuis Leiden, voorloper van het huidige Leids Universitair Medisch Centrum, was gebouwd in paviljoens: een concept waarmee men besmetting van patiënten onderling hoopte te voorkomen.

Bronnen:

Ban, Hans van den, In opdracht:  zestig jaar percentageregeling beeldende kunst bij rijksgebouwen, Amsterdam: SUN, 2011

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 37-38

24 maart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Keramisch muurreliëf, Hans Bayens (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving:

Het kunstwerk stelt vijf ‘spelende kinderen’ voor. Aan de rechterkant spelen twee jongens het spel ‘haasje over’, drie meisjes zijn aan het ‘touwtje springen’.

Het is een groot kunstwerk en beslaat twee muurdelen. Het grootste deel is 4.30 meter breed en 2.50 meter hoog, terwijl het andere deel ca. 1.20 breed is.

Opvallend is dat er alleen witte en zwarte glazuur is gebruikt. Het 80-delige reliëf is in elkaar gezet als een mozaïek.

Hans Bayens (Hastière-Lavaux, 1924 - Amsterdam, 2003) was de zoon van een kunstenaar en geboren in 1924 in de Belgische Ardennen. In Antwerpen volgde hij zijn schildersopleiding op het Hoger Instituut voor Schone Kunsten. Hij heeft maar een beperkt aantal monumentale kunstwerken gemaakt. Hij was beeldhouwer en schilder en in Amsterdam de maker van ‘bekende’  beelden van Multatuli , de Titaantjes en Theo Thijssen. Een van zijn eerste exposities hield hij in De Lakenhal in 1964.

Het grote keramische reliëf bevindt zich op de west- en noordgevel van de voormalige kleuterschool. De school is in 1965 gebouwd als een uit de serie met zeven vrijwel identieke systeemkleuterscholen volgens het HB-80 systeem. Helaas ontneemt een fietsenstalling het zicht op het keramische werk vanaf de straatkant.

Nieuwe Leidsche Courant, 27 oktober 1966, p. 3

Bronnen:

“Speels mozaïek aan Obrechtstraat”, in: Nieuwe Leidsche Courant, 27 oktober 1966, p. 3

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 125-126

8 maart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

[Geen afbeelding beschikbaar]

Beschrijving

Oorspronkelijk kreeg Karla Wenckebach in 1965 de opdracht voor het maken van een kunstwerk voor de nieuwe Hervormde kleuterschool. Het kunstwerk is niet uitgevoerd ondanks dat er ontwerptekeningen zijn ingeleverd.  Pas in 1972 is er volgens het archief van de percentageopdrachten van de gemeente Leiden een kunstwerk gemaakt door M. Hövig. Het was vervaardigd van ‘geschopeerd, in kleur gemoffeld plaatijzer’.

Marry Hövig (Zoeterwoude-Dorp 1942 – Leiden 1991) ontving haar opleiding aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Kopenhagen. Zij was werkzaam als schilder, etser, graficus en lithograaf. 

De Hervormde Kleuterschool Meerhof is in 1966 gebouwd als zelfstandige huisvesting voor de kleutelschool die voorheen was ondergebracht in de Prinses Margrietschool aan de Boshuizerkade. 

Yteke Spoelstra gebruikt in haar twee schoolrapporten als adres Meerhof zowel nummer 33 als 44. De kinderopvang  ‘Small steps Grote Beer’ is gehuisvest op nummer 33, daarom wordt uitgegaan van Meerhof 33.

Bronnen

“Leiden heeft nieuwe hervormde kleuterschool”, in: Leidsch Dagblad, 23 april 1966, p. 3

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. De geschiedenis van de scholenbouw in Leiden. Deel 2: 1945-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 259-262

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, p. 28, 37

https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

RKD https://rkd.nl/nl/explore/artists/H%C3%B6vig%2C%20Marry

31 juli 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Vier glas-in-loodramen, D. Van Leeuwen (foto’s: Jos Hooghuis)

Beschrijving

De vier ramen vormen één ensemble. Ze zijn vervaardigd in 1948 bij gelegenheid van het 35-jarig jubileum van de woningbouwvereniging Ons Belang en geplaatst in het bestuursgebouw in de Molenstraat 32. Ze verbeelden de strijd voor een betere volkshuisvesting. De ramen zijn niet meer compleet omdat de bovenlichten met glas-in-lood ontbreken. De vier ramen hebben hetzelfde formaat en zijn door dezelfde kunstenaar voor dezelfde opdracht gemaakt. Ze hebben loodstrips in een historiserend ruitpatroon. De stijl van de glas-in-loodramen is traditioneel figuratief met een naïeve schilderwijze.

De vier ramen verbeelden de volgende thema’s die met teksten worden aangeduid:

-          ‘Wantoestanden voorheen in de volkshuisvesting’

-          ‘De beraadslaging tot verbetering (1913)’

-          ‘De samenwerking tot verbetering (1948)’

-          ‘De verbeterde toestand bij de volkshuisvesting’

In het vierde raam bevindt zich de signering D. van Leeuwen.

De ramen zijn vervaardigd door de fa. Gebr. Dullaert in Leiden. Ze zijn waarschijnlijk in de jaren 1980 verplaatst naar het gebouw van woningbouwcorporatie De Sleutels van Zijl en Vliet aan de Langegracht 70a. Ze hangen nu in een gang op de eerste verdieping  en zijn goed zichtbaar vanaf de straat.

Dirk van Leeuwen (Leiden 1903 - Leiden 1968) was leerling aan de Leidse Ambachtsschool en ontving hierna een opleiding tot glazenier bij Hans (Heinrich) Liefkes in Den Haag. Van Leeuwen was de ‘artistieke man’ bij de fa. Gebr. Dullaert. Behalve de ramen voor Ons Doel zijn van hem bekend een raam voor het Leidse Kunstcentrum in de Boerhaavezaal (nu onderdeel van Rijksmuseum Boerhaave), 1949, de ramen voor de raadszaal in het vernieuwde raadhuis van Voorhout, 1955, en 18 ramen in de Christelijk Gereformeerde Kerk (Opstandingskerk) aan het Steenschuur, 1956.

In 1988 ging Ons Belang samen met De Tuinstadwijk en de Protestants-Christelijke Woningbouwverenging tot De Sleutels. In 2004 volgde de fusie van De Sleutels met Zijl en Vliet.

Vier glas-in-loodramen, D. van Leeuwen. Details (foto’s: Jos Hooghuis)

De vier ramen van Ons Belang met bovenlichten (foto: N. van der Horst, NLC, 20 september 1948)

Bronnen:

“Dirk van Leeuwen beoefent een oude kunst”, in: Nieuwe Leidsche Courant, 4 augustus 1950, p. 2

“Ons Belang” zette de viering van het 35-jarig bestaan in. Aanbieding van het huldeblijk der leden”, in: Nieuwe Leidsche Courant, 20 september 1948

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en Stedenbouw 1940-1965. Leidse Historisch Reeks. Leiden 2009, p. 59

Smit, C., Strijd om kwaliteit. De geschiedenis van de volkshuisvesting in Leiden, Leidse Historische reeks, Leiden, 2006, p. 96, 139

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

Mededelingen Piet de Baar, 16 augustus 2018

10 oktober 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Man, vrouw en beest, Kees Buurman (foto: Kees Buurman Stichting)

Beschrijving:

Het wandreliëf is vervaardigd voor de nieuwbouw van het Christelijk Lyceum die in 1962 is toegevoegd aan het oude gebouw dat dateert uit 1937-1938. Het reliëf was bestemd voor de centrale hal. Het kunstwerk stelde een vrouw, een man en een beest voor, uitgevoerd in merbau en in rood, blauw en groen polyester. Dit was het derde ontwerp; eerder waren twee ontwerpen door het schoolbestuur afgewezen. Later is er een aquarium geplaatst voor het kunstwerk. In 2016 bleek het kunstwerk ontmanteld; de muur waaraan het was bevestigd bevatte ingebouwde koude drankenautomaten en automaten voor soep en versnaperingen. Onderdelen van het kunstwerk zijn in de opslag van de school bewaard gebleven. Kees Buurman was leerling van het Visser ‘t Hooft.

Kees Buurman (Leiden, 1933 – Leiden 1997), schilder, tekenaar, graficus en dichter, is vooral bekend van zijn werk in zwart/wit. Zijn opleiding aan de Algemene Grafische School in Amsterdam zal daartoe hebben bijgedragen. In zijn monumentale werk, dat voornamelijk dateert uit de jaren 1960, past hij soms kleur toe. In 2000 heeft Stedelijk Museum De Lakenhal een overzichtstentoonstelling van Buurman georganiseerd. Het museum bezit ook verschillende werken van Buurman.

Het oorspronkelijk gebouw van het Christelijk Lyceum dateer van 1937-38 en is ontworpen door de Leidse architect Willem Fontein. Na uitbreiding in de jaren 1950 en 1960 met noodlokalen volgde de definitieve uitbreiding in de jaren 1960-1963 naar ontwerp van het bureau Eiffers, Hoogeveen en Van der Kraan uit Rotterdam.

Ontwerp van Kees Buurman (Kees Buurman Stichting, foto: Jos Hooghuis)	Huidige situatie ter plekke van het kunstwerk (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

 Informatie voorzitter Kees Buurman Stichting, mevr. A. Buurman-Brunsting, 17 mei 2016

 Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden, 2009, p. 113

 “Voor nieuwbouw Chr. Lyceum. Kees Buurman maakt kunstwerk uit hout”, Leidsch Dagblad 7 september 1967, p. 3

3 december 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Geveltableau, Kees Buurman (foto: Kees Buurman Stichting)

Beschrijving:

In opdracht van de gemeente ontwierp en vervaardigde Kees Buurman een versiering voor de gevel van de voormalige Hammarskjöldschool in Leiden Zuid-West. Hij koos hiervoor het thema van een dansende poppenspeler. Het is een keramisch tegeltableau in kleurglazuur. Welke kleuren Buurman heeft toegepast is niet bekend. De hoogte van het tableau was ca. 6,50 meter. Het kunstwerk werd gefinancierd uit de gemeentelijke percentageregeling. Er was een bedrag beschikbaar van fl. 6000. Het is niet bekend wanneer het kunstwerk is verwijderd.

Kees Buurman (Leiden, 1933 – Leiden 1997), schilder, tekenaar, graficus en dichter, is vooral bekend van zijn werk in zwart/wit. Zijn opleiding aan de Algemene Grafische School in Amsterdam zal daartoe hebben bijgedragen. In zijn monumentale werk, dat voornamelijk dateert uit de jaren 1960, past hij soms kleur toe. In 2000 heeft Stedelijk Museum De Lakenhal een overzichtstentoonstelling van Buurman georganiseerd. Het museum bezit ook verschillende werken van Buurman.

Het schoolgebouw is een systeemschool met gestandaardiseerde onderdelen. Het is de tweede van dit type in Leiden waarvan er in de jaren 1960 een zestal zijn gebouwd.

Geveltableau, Kees Buurman (foto: Kees Buurman Stichting)	Kinderopvang Smallsteps (foto: Jos Hooghuis)

Ontwerp en uitvoering in het atelier van Kees Buurman (foto’s: Kees Buurman Stichting)	Geveltableau, ca. 1964

Bronnen:

“Dansende poppenspeler in Leiden Zuid-West” in: Leidsch Dagblad, 21 oktober 1964

Kees Buurman Stichting

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 199-202

24 maart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Glas-in-loodraam, Karla Wenckebach (foto: In Opdracht)

Beschrijving:

In 1955 kreeg Karla Wenckebach de opdracht een glas-in-loodraam te vervaardigen voor het pand Hugo de Grootstraat 27-31. Volgens In Opdracht was hier het Anorganisch Chemisch Laboratorium van de Rijksuniversiteit Leiden gevestigd. Het raam is niet meer aanwezig.

Karla Wenckebach (Schoorl, 1923) is de dochter van de beeldhouwer Oswald Wenckebach  (1895-1962). Zij ontving haar opleiding aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam waar zij sterk beïnvloed werd door haar leraar Heinrich Campendonk. In haar ramen blijkt dit uit het grafische gebruik van de loodlijnen en van pastelkleurig glas. Wenckebach ontwierp glas-in-loodramen voor de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en van Landbouw en Visserij in Den Haag. Ook vervaardigde zij wandschilderingen. Zij was lid van de Vereniging  van beoefenaars der Monumentale Kunsten (VbMK).

Het Laboratorium voor Organische Chemie was een van de laboratoria die eind 19^de, begin 20^ste eeuw nieuwe onderkomens kregen buiten de oude binnenstad van Leiden. Rijksbouwkundige Jan van Lokhorst ontwierp een reeks gebouwen in neogotische en neorenaissancestijl. Het gebouw van Van Lokhorst werd ca. 1910 in dezelfde stijl uitgebreid door J.A. Vrijman. Het pand is opgetrokken uit rode strengperssteen met accenten van gele strengperssteen, zandsteen en grijze hardsteen. Het gebouw is een Rijksmonument, monumentnummer 515047. Het is nu een appartementencomplex.

Bronnen:

Ban, Hans van den, In opdracht: zestig jaar percentageregeling beeldende kunst bij rijksgebouwen, Amsterdam: SUN, 2011, p. 10 en p. 438

Hoogveld, Carine (hfdred.) Glas in lood in Nederland 1817-1968, Den Haag: SDU, z.j. (1989?), p. 355

Rijksmonumentenregister nummer 515047

23 maart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Glasmozaïeken, Gunhild Kristensen (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving:

Het tweedelig mozaïek is aangebracht op de kopse zijden van een half ronde muur van de apsis. De twee delen hebben hierdoor een bijzonder formaat: ze zijn ca. 0.35 meter breed en 5.00 meter hoog. Ze zijn opgebouwd uit rechthoekige gekleurde glasblokjes van ca. 1,5 x 1 centimeter. Het zijn geabstraheerde figuren van gele korenaren en druiventrossen. De kleuren zijn expressionistisch maar een bescheiden uitstraling door lange smalle vorm.

Gunhild Kristensen (1919-2002) is in Leiden geboren en opgegroeid. Ze is een bekende kunstenaar die veel monumentale kunst heeft vervaardigd. Ze heeft naast een groot aantal glas-in-loodramen ook wandtapijten, mozaïeken en wandschilderingen ontworpen. Vooral met haar glas-in-loodramen heeft ze nationale faam verworven. In de school van de Kagerstraat 7 is een glas-in-loodraam aanwezig.

Het ziekenhuis met kapel is in 1963 in gebruik genomen. Het gebouw bestond uit acht bouwonderdelen, variërend van drie tot tien bouwlagen, waaronder twee verpleegvleugels, een zusterhuis en een kapel. De kapel heeft een V-vormige plattegrond. De kapel heeft een mystieke sfeer door de lichtinval van een in het plafond aangebracht koepelraam.

Glasmozaïek, Gunhild Kristensen, detail (foto: Peter Lamboo)	Glasmozaïek, Gunhild Kristensen, detail (foto: Peter Lamboo)

V-vormige kapel (ELO, beeldbank)

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 110-111

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf  

20 februari 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Brons reliëfs, Huib Noorlander (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving:

De twaalf reliëfs hebben verschillende maten en zijn spiegelbeeldig op de binnenzijde twee kapeldeuren gemonteerd. Het zijn ‘bas-reliëfs’, ondiepe reliëfs met zeer weinig hoogte verschil en zijn gemaakt van brons met een zwarte corrosielaag, patina. Op enkele plaatsen is ook de roodgele kleur van het brons zichtbaar. De kunstenaar heeft de voorstellingen eerst in was geboetseerd om ze daarna af te gieten in brons. De reliëfs passen binnen een lange traditie van de met brons beslagen deuren van middeleeuwse Italiaanse en Duitse kerken. De reliëfs stellen episodes uit de bijbel voor. 

Huib Noorlander  (1928-2004) was een beeldhouwer die maar weinig gebouwgebonden kunstwerken heeft gemaakt. Hij is beeldhouwer en in en rond Rotterdam zijn meer dan 25 beelden van zijn hand geplaatst, waaronder Ketelbinkie.

Het ziekenhuis met kapel is in 1965 in gebruik genomen. Het gebouw bestond uit acht bouwonderdelen, variërend van drie tot tien bouwlagen, waaronder twee verpleegvleugels, een zusterhuis en een kapel. De kapel heeft een V-vormige plattegrond. De kapel heeft een mystieke sfeer door de lichtinval van een in het plafond aangebracht koepelraam.

Twee kapeldeuren met Bronsreliëfs (foto: Peter Lamboo)V-vormige kapel (foto: ELO, beeldbank)

V-vormige kapel (foto: ELO, beeldbank)

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 110-111

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

20 februari 2018