amh_21_03 amh_21_03 amh_21_03
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.03 Placaet van den Slaghturven

  {199r} <87m> Ende hoewel nyettegenstaende de voors. keure ordonnantie ende placcaten evenwel in der saecke geen beternisse en viel, so is daerop eyntelicken den 7en mey 1563 gevolcht 't placcaet op 't slachturven, hier innegelijft.
  [Zie voor de tekst van het plakkaat: Simon van Leeuwen, Handvesten ende privilegien van den lande van Rijnland (Leiden/Rotterdam 1667) p. 42-53: Placaet van den Slachturven; Groot Plakkaatboek I, 1232.]
  < In de minuut - ongenummerd - vóór <87n> ingebonden: katern van vier bladen met de in 1563 uitgegeven, gedrukte tekst van het plakkaat.>
  [In het net-exemplaar is de tekst van het plakkaat uitgeschreven. Op {210v} is de laatste zin van het (gedrukte) plakkaat niet overgenomen, luidende: Ghegheven in onser stadt van Brussele onder onsen contreseghel hierop ghedruckt. In placcate den 7en mey anno 1563. Onder stont gheschreven Bij den Coninck in zijnen Rade. Onderteeckent d'Overloope.]
amh_21_03
 
 
  Onsen lieven ende ghetrouwen die Stadthouder, President, ende luyden van onsen Rade in Hollant, saluyt ende dilectie.
  Alsoo die Edelen ende sesse groote steden van onsen lande ende graefschappe van Hollant, representerende die Staten desselfs lants, ons te kennen ghegheven ende versocht hebben dat omme voor te comen ende obvijeren die groote ongheregeltheyt sijnde op de slachturven, waerdoor groot verlies van landen ghecomen is als ghebleken soude sijn bij 't aenbrenghen van den thienden penninck, aldaer sekere dorpen veel hondert merghen met 'niet' aengebrocht souden hebben, overmits deselve wegheslachturft waren. Ende dat bij lanckheyt van tijde door deselve ongheregeltheyt van slachturven gheschapen souden wesen gheheele dorpen ende landen daeronder gheleghen tot water te comen tot groot verlies ende verminderinghe van onse beden ende subventi, ons believen wille daerinne te versiene bij onse openen brieven van placcate in forme van eewich edict ende verbot.
  Soo eest dat wij op alles wel ende rijpelijck ghelet hebbende, willen versien opte ongheregheltheyt van den voorschreven slachturven ende oock obvijeren ende verhoeden de verdere schade ende verlies die daeruut soude moghen comen ende rijsen. Ende hierop ghehadt 't advys eerst van den ghedeputeerden van de drie collegi van den heemraetschappen van Rijnlant, Delflant ende Schielant ende daernae het uwe midtsgaders van de luyden van onse reeckeninghe in Hollant. Ende voorts van onsen seer lieven ende ghetrouwen die hooft President ende luyden van onsen secreten Rade: Hebben bij deliberatie van onse seer lieve ende seer beminde suster de Hertoghinne van Parme ende van Plaisance, voor onse Regente ende Gouvernante in onsen Landen van herwaerts over, gheordonneert ende ghestatueert, ordonneren ende statueren bij desen jeghenwoordighen in der voeghen ende manieren als hiernae volcht:
 
Hoe hem eenyeghelijck sal moeten reguleren aleer hij sal moghen beginnen te slachturven In den eersten dat nyemant toeghelaten en sal worden in manieren ende op conditie hiernae verclaert te moeren, hij en sal eerst sijnen naem laten opteeckenen in een register bij den clerck oft secretarius van de hogheheemraden oft tenminsten bij den schouten, ambachtsbewaerders ende croesheemraden, om denselven clerck gheleveert te worden, met designatie van der plaetse waer ende in wat lant hij in dat jaer sal willen slachturven. Stellende t'onderpande sijne onroerlijcke goeden, gheleghen onder denselven bedrijve, voor de toemakinghe van den lande welck hij uutmoeren sal, indien hij aldaer eenighe heeft; indien niet, daervoor ghevende cautie juratoire. Ende soo wie beghinnen sal te slachturven, sonder 'tselve ghedaen te hebben, sal verbeuren twintich ponden van veertich grooten onser Vlaemscher munte 't pont.
 
Beroerende de toemakinghe van de uutgemoerde landen. Dat deghene die also gheteyckent sijnde, tachentich tonnen turfs uutgemoert ofte gheslachturft sal hebben, ghehouden sal wesen een roede onvruchtbaer lants in de plaetse van dien toe te maken.
 
Noch van toemaken. Ende deghene die bij ghebreecke van onroerlijcke goeden, hen bij eede verbonden sullen hebben onvruchtbaer landen toe te maken, gehouden sullen wesen die toemaeckinghe van denselven landen te doen binnen den tijt van twee jaren, sulcks als andere - borghe stellende - binnen vijf jaren moeten doen, so hiernaer breeder verclaert wort, op arbitrale correctie van den voorschreven heemraden.
 
Niet meer dan tweemael op een jaer uut een put te slachturven. Item dat nyemant meer dan tweemael op een jaer uut eenen put oft zwedt op 'tselve lant sal moghen slachturven, op de verbeurte van den turf ende thien der voorschreven ponden.
 
Niet te slachturven voor half maert oft nae Sint Jacob. Item dat nyemant sal moghen slachturven voor half maerte oft nae Sint-Jacobsdaghe, op de boete ende verbeurte als voren.
 
Gheen vruchtbaer lant in te steken sonder kennisse van heemraden. Item dat nyemant eenich vruchtbaer lant sal moghen innesteken om te slachturven sonder kennisse ende consent van den hoghenheemraet, op een boete van twintich ghelijcke ponden.
 
Gheen ribben smaelder te maken dan thien voeten. Item dat men gheen ribben smalder sal moghen maken dan thien voeten ende als dieselfde ribben op thien voeten sijn ghecomen oft die jegenwoordelijcken niet meerder en sijn oft ooc smalder, dat men deselfde niet smalder en sal moghen maken, noch oock afsteken, maer terstont met elst bepoten, acht elsten op die roeden, op die boete van thien ponden, tenware dat daer noch moer inne ware die men daeruut sal moghen halen sonder verbeuren. Ende so wat ribben totte brede van sesse voeten ghemaeckt sijn, en sullen niet meer gheslachturft worden ende binnen d'eerste twee jaren met elst bepoot worden, op een boete van thien ponden.
 
De boucken op te halen sonder te laten drijven. Item so wie eenige canten afsteeckt, die sal die boucken moeten ophalen sonder die elders te laten drijven dan in sijne eyghen putten, opte boete van ses ponden daeraf den aenbrengher die helft hebben sal.
 
Te mogen baggheren in besijdensloten ofte scheysloten. Item dat eenyeghelijc sal moghen slachturven ende baggeren in sijnen besijdensloten oft scheysloten midts latende aen wedersijden soveel lants als de gheheele sloot wijt is, te weten: eenen sloot van twaelf voeten sal aen beyde sijden moeten hebben twaelf voeten lants ende so voorts nae advenant. Ten ware die heemraden anders consenteerden nae voorgaende informatie uut sake van laghe moeren.
 
Te moghen baggheren op sijn eyghen cant. Gheen sloten wijder te maken dan twintich voeten. Item sal eenyeghelijck ooc sonder consent van sijnen buyrman op sijnen cant moghen trecken sonder nochtans eenighe plancken oft horden over de slote van sijnen buyrmans lant oft op een schip te legghen oft daerop te staen trecken, al op een boete van twintich ponden. Welverstaende nochtans dat men gheen sloten wijder sal moghen maken dan twintich voeten; ende so wie die sloten wijder maeckt dan twintich voeten oft die eenighe sloten - jegenwoordelijck wijder wesende dan twintich voeten - noch wijder maecte, sal daeraen verbeuren ghelijcke twintich ponden, tensij dat die gheleghentheyt ende natuere van den lande anders is vereysschende, 'twelck d'eyghenaer den hoghenheemraet te kennen sal moghen gheven om daerinne versien te worden.
 
Uut gheen oude ribben te moeren. Item dat nyemant uut eenighe oude ribben moeren en sal, op die boete van twintich ponden ten voorschreven prijse ende verbeurte van den turf, tenware dat de dobben ende sloten aen beyden sijden aen sulcke ribben gheleghen eerst tot lant ghemaect waren.
 
Uut gheen plasschen moer te moghen halen. De landen te beplaten ende te bevestighen. Item dat men in ghene plasschen eenighen moer uuthalen oft doen uuthalen en sal, hoe ende in wat manieren 'tselve soude moghen gheschieden, op de boete van twintich ponden ende verbeurte van den turf, tenware die bepoot waren sulcks dat die hoogheheemraden ende die regeerders van den dorpen - elcx in 't sijne - dochten dattet geschieden soude moghen sonder prejuditie van 't ghemeenlant. Ende oft die bepootinghe bevonden worde niet te helpen maer dat de plasch dien nietjegenstaende bevonden worde grooter te worden, dat in sulcken ghevalle die eyghenaer gehouden sal sijn sijne landen te beplaten ende te bevestighen sulcx dat die niet meer vermindert en werden, aleer yemant uut de voorseyde plasch sal moghen slachturven oft moer uuthalen, op de boete voorschreven.
 
Aen ghene weghen, caden noch in schoubare wateringhen te moeren. De wateringhen te reynighen. Item dat men aen ghene weghen oft caden noch in schoubare wateringhen moeren oft doen moeren en sal om turf daeruut te maken in eenigher manieren dan bij consente van den dijckgrave ende heemraden voorschreven, op die boete van thien ponden ende verbeurte van den turf. Ende so wanneer eenighe wateringhe ghereynicht, ghesuyvert oft ghediept worden, soo sal men 'tgunt daeruut ghehaelt sal worden ten naesten weghe oft cade brenghen om daerop te blijven, op die boete voorschreven.
 
In gheene schuyten, scouwen noch schepen moer te halen. Item dat men in ghene schuyten, schouwen noch schepen moer halen oft doen halen sal in eenigher manieren, op de boete van twintich ponden ende verbeurte van den schuyten, schouwen ende schepen, tenware in plasschen als voorschreven is, oft dat het lant aen beyden sijden tot houtlant, hoylant oft andere vruchtbaer lant toegemaect ware: in welcken ghevalle den eyghenaer van dien sulcken turf oft moer sal moghen voeren oft doen voeren op sijn lant tot sijns ghebruyck, ende dit al op de boete voorschreven.
 
Dat de scouten ende ambochtsbewaerders alle jare sullen doen kerckgeboden om de opscrijvinge te doen ende deselve in handen van den heemraden over te leveren vóór den eerste martii. Wie nae den eersten martii opgeschreven wert sal geven vier stuvers. Correctie opten schouten ende ambochtbewaerders die gebreckich zijn de opschrijvinghe te doen. Item dat die schouten ende ambochtsbewaerders alle jare sullen doen doen kerckgheboden dat eenyeghelijck die in dit jeghenwoordich jaer sal willen slachturven, come bij henlieden tot eenen bequamelijcken daghe om hem te doen opschrijven volghende dese onse jeghenwoordighe ordinantie, welcken sidtdach ghehouden sal worden tot coste van yeghelijcken ambochte in den sijnen. Ende sullen die schouten ende ghesworens die voorschreven opschrijvinghe leveren alle jare in handen van den secretarissen van Rijnlant, Delflant ofte Schielant vóór den eersten dach van meerte tot coste van den ambachten ende discretie van den hooghenheemraden daeronder die voorschreven ambachten sorterende sijn; ende soo wie ten voorschreven daghe hem niet en heeft laten opschrijven, sal noch nae opgeschreven moghen werden midts betalende vier stuvers voor den schout ende ghesworens; ende soverre die schouten ende ghesworens alle jare dese voorschreven kerckgheboden niet en deden doen noch den sidtdach vroech ghenoech en hielden, sullen elcx verbeuren thien ponden; ende sooverre sij om 'tselve te doene gheheel onwillich waren, sal 'tselve staen tot arbitrale correctie van den hooghenheemraden waeronder den voorschreven schouten ende ambachtsbewaerders sorterende zijn.
 
Van toemaken van den landen. Van nieuws consent te halen. Item dat deghene die daertoe geoorloft worden tenminsten in denselve ambachte oft in denselven ban also veel lants als hij uutghemoert ende tot water ghemaect sal hebben in die vijf jaren nadien hem gheoorloft sal zijn te slachturven, wederomme tot bruycbaer lant maken sal in 't tweede jaer daer naest aen volghende sonder langer vertreck, daerinne gherekent die ribben in 'tselve weer gheleghen, op een boete van thien ponden, tenware de vijf jaren ommeghecomen wesende daer noch meer moers in de sloten oft swetten ware, in welcken ghevallen men oock sal moeten hebben nieuwe consent van den hooghenheemraden; dat is te verstaen dat die geoorlofde vijf jaren aeneen sal moghen slachturven ende in dat seste jaer oft ten alderlancxsten in 't sevenste jaer in 'tselve ambachte alsoo veel landts als hij die vijf jaren daertevoren uutgheturft sal hebben, tot lant maken sal oft 'tselve noten ende met elsten bepoten als voorschreven is: acht elsten op de roede, ende dat opte boete ende verbeurte van twintich ponden ende bovendien het selfde landt naer vermoghen deser keure binnen 't jaer daer naest volghende bij den dijckgraef vanweghen des voorseyden lants ghemaect te worden tot gebruyckbaer lant ofte noten oft met elst bepoten na die bequaemheyt van den lande als voren, al tot coste van den breuckighen, ende die penninghen die hij in dat doende uutleyt, sal hij weder innen met den dijcrechte: twee schat aen ghelde ende vier schat aen panden.
 
Niet meer te mogen moeren voor ende aleer 't blijct van de toemakinge. Item die also gheoorloft wort te moeren ende te slachturven die en sal na de voorschreven jaren dat hij gemoert sal hebben, niet meer moghen moeren oft doen moeren noch daertoe niet geoorloft worden soowel in den anderen weeren als in 't weer dat hij uutghemoert heeft, voor ende aleer hij den dijckgraef ende heemraden voorseyt doet blijcken soovele dats ghenoech sij, dat hij sovele lants tot bruycbaer lant ghemaeckt, ghenoot oft met elsten bepoot sal hebben als hij die voorseyde seven jaren uutghemoert ende tot water ghemaeckt sal hebben, als voren, op de boete van vijftich ponden ende verbeurte van den turf.
 
Wie 't placcaet voldoet sal men weder van nieus orloven om te mogen slachturven. Item so wie hem uuterlijcken reguleert volghende dese voorseyde ordinantie ende doen blijcken sal die genouchsaem voldaen te hebben die sal men alsdan weder oorloven met nieuwen consente opnieus te moghen slachturven in manieren ende op conditi voorschreven.
 
Hoe de dijckgraef, schout ende ambochtsbewaerders de visitatie sullen doen. De visitatie te leveren in handen van den heemraden. Tot wiens costen de visitatie ghedaen sal werden. Indien de dijckgraef in ghebreke ware, soo sal een van den heemraden dat volbringhen. Item teneynde dat men weten mach sowel in 't eerste als in 't tweede ende derde jaer oft dieghene die gheoorloft is te slachturven niet en excedeert van te vele waters te maken ende meer uut te moeren dan sij lants laten om tot bruyckbaer lant te mogen maken oft te noten ende te bepoten volgende dese voorseyde keure, so sullen die dijcgraef met een van den ghesworen boden van den hooghenheemraet mitsgaders die schouten ende ambachtsbewaerders - elcx in den zijnen - sowel in 't eerste also in 't tweede ende derde jaer, telcken na den laetsten slachturf ghetoghen ende op dat velt gheleyt sal zijn, te wetene terstont nae Sint-Jacobsdach ende vóór den eerste octobris zijn visitatie ghedaen te hebben van die plaetsen daer in 'tselve jaer gheslachturft sal wesen ende te ondersoecken bij roeden ende mate - is 't noot - oft sij die voorseyde ordinantie niet ghecedeert en hebben ende 'tgunt sij daeraf bevinden den voornoemden hoogenheemraden overbrenghende om alsdan ghedaen te worden dat behooren sal sonder daervan te zijne in gebreke, op die boete van veertich der voorseyder ponden te verbeuren op elck van den voorseyden persoonen die van dies te volcomen in ghebreke sal wesen. Welcke visitatie den dijckgrave met eenen van den ghesworen boden van den hooghenheemraet doen sal tot zijns selfs costen op zijn boeten. Ende die schout met die lantbewaerders oft ambachtsbewaerders op die costen van den ambachten elcx in den zijnen. Ende oft den dijckgraef in ghebreke ware sulcx alle jare te doene, so sal yemant uut dat collegie van den hooghenheemraden gheauthoriseert zijn 'tselve te volbrenghen ende de boeten te innen ende voorts teghens den dijckgrave te procederen tot executie van den boeten tot onsen profijte.
 
Dat de dijcgrave sal maken verbael ende 'tselve den heemraden overleveren binnen een maent. Item sal die dijckgraef ghehouden worden verbael te maken van zijn visitatie ende 'tselve overleveren binnen eender maent nae 't leste van de visitatie den hooghenheemraden elcx in den zijnen, die alsdan ghehouden sullen wesen informatie te doene op 't aengheven van den dijckgrave aen den ambachtsbewaerders ende boden om te weten oft den dijckgraef ter goeder trouwen gheprocedeert heeft.
 
Van den steenbackers. Item dat van ghelijcke dieghene die eenighe landen ontgronden om daeruut steenen te backen sullen 't ontgronde landt weder toemaken binnen twee jaren daerna tot weylant oft saylant in manieren voorschreven, op pene van hondert ponden ende noch evenwel ghehouden wesen 't lant toe te maken.
 
Van de executie opter armen ende schamelen. Item teneynde niemant hem vermete teghens dese ordinantie te doene onder pretext van armoede dat die boeten aen hem niet en souden wesen executabel, so wie also bevonden wort sal teghens denselfden worden gheprocedeert met arbitrale correctie ende bannissemente sulcx als de hoogheheemraden sullen bevinden oorboorlijcxt te wesen na gheleghentheyt van der saken.
 
Dat gheene officiers turfmate pachten en moeten. Item dat gheene officiers 'tsij bailliouwen, dijcgraven oft schouten gheen turfmaten voortaen en sullen moghen pachten oft daeraen paert ende deel hebben - direcktelijc oft indirectelijck - op verbeurte van heure officie ende hondert gouden realen, eenderde deel tot profijte van den aenbrengher ende die reste tot onsen profijte.
 
Dat den denunciateur sal hebben eenderde paert van de boeten. Item so wie 'tsij ghesworen bode oft anders yemant aenbrengen sal die jeghens ende contrarie eenighe puncten deser ordinantie ghedaen sal hebben, sal ghenieten eenderden deel van de boeten daer die breuckighe in ghevallen sal zijn. Ende dit al bij provisie ende tot onsen wederroepen oft ter tijt ende wijlen toe daerinne andersins bij ons versien sal wesen.
 
Dat alle duysterheden of swaricheden van desen placcate staen tot interpretatie van den hooghenheemraden. Ende also bij verloop ende successie van tijde in 't executeren van dese onse jeghenwoordige ordinantie eenige duysterheden ofte swaerheyt soude moghen vallen, willen ende consenteren wij dat de voorschreven heemraden elcx in den heuren t'allen tijden deselve onse ordinantie mitsgaders de penen ende boeten daerinne ghestelt in 't geheel oft in 't deel sullen moghen veranderen, vermeerderen, verminderen ende uutstellen ende oock de swaricheden die daerin bevonden sullen moghen worden, interpreteren naer gheleghentheyt van den tijt ende exigentie van der saken sulcx als sijlieden volgende haren eedt bevinden sullen te behooren ende sij daghelijcx in alle haren keuren doende zijn. Behoudelijcken nochtans dat sij gheene keuren desen aengaende en sullen moghen maken dan bij advyse van den luyden van onsen voorschreven Raede in Hollandt.
 
  Ende teneynde dat niemant van dese onse jegenwoordighe ordonnantie ende verbot ignorantie en soude mogen pretenderen ende dat eenyeghenlijck daeraf bericht ende gheadverteert mach wesen, So ordineren ende bevelen wij u dat ghij van stonden aen ende sonder vertreck deselve doet uutroepen ende publiceren alomme binnen den steden ende plaetsen van onsen voorschreven lande ende graefschap van Hollant daer 't van noode wesen ende behooren sal. Ende tot onderhoudenisse van diere midtsgaders van allen den poincten ende articulen daerinne begrepen, procedeert ende doet procederen teghen den overtreders ende onghehoorsamighe bij executie van den penen boven verclaert sonder eenige gunste, gratie ofte dissimulatie, des te doene met diesser aencleeft, gheven wij u ende den heemraden ende officieren voorschreven - elcx in 't zijne - volcomen macht, authoriteyt ende sonderlinghe bevel bij desen. Ontbieden ende bevelen voorts eenenyeghelijcken dat sij u ende henlieden 'tselve doende ernstlijck verstaen ende obedien want ons also ghelieft.
  Ghegheven in onser stadt van Bruessele onder onsen contreseghel hierop ghedruckt. In placcate den 7en mey anno 1563.
  Onder stont gheschreven: Bij den Coninck in zijnen Rade; onderteeckent d'Overloope.

 

amh_21_03amh_21_03amh_21_03

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl