amh_21_02 amh_21_02 amh_21_02
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.02 Begin van 't slachturven

Begin van 't slachturven Vorder also enyge jaeren voir 1539 de practijke van slachturven was gevonden ende 'tselve oock bij dijcgrave ende heemraden verscheydelicken verboden was - genouch bij deselve redenen bij de laestvoorleden keure verhaelt - soo hadden sij bij seeckere keure van den 26en julii 1539, daerbij onder anderen gekeurt wert, dat men de dobben, plassen, swetten, sloten ende verdolven landen, daeruyt dat men de veen off moer haelde van dewelcke men de slachturff formeerde, so diep maecte dat men deselve nyet wederom tot bruyckbaer landt brengen en mocht, - met tenyet doeninge ende abolitie van alle keuren ende {188v} ordonnanti als sij ende haer voorsaten dairop voorgaende gemaect hadden - gekeurt dat nyemant hem van doen voorts vervorderen <87c> en souden slachturff te maken uyt eenyge uytgedolven dobben, plassen, swetten, sloten, verdolven veenen off andere plaetsen, hoedanich die genompt waeren off wesen mochten, voor eerste reyse op 20 pont, voor de twede reyse op 40 pont ende voor de derde reyse op pene van thien jaeren gebannen te wesen ende op sijn rechterhant.
Moderatie opte keure van 't slachturven Op welcke keure es gevolcht de moderatie van den laesten marti 1540, waerbij
  [folio {189r} en {189v} blanco, evenals folio <87c> voor het grootste gedeelte blanco is met in de marge de aantekening: 'zij dees becomen'.]
Placcaet op 't slachturven des jaers 1557 {190r} <87d> Mer opten 7en octobris des jaers 1557 es opten naeme keysers Caroli H.M. een placcate uytgegeven in der vougen hier innegelijft.
  [Verder is folio {190r} en {190v} blanco, evenals folio <87d> blanco is met in de marge de aantekening: 'zij dit becomen'.]
Concept op 't slachturven anno 1558 {191r} <87e> Ende so 'tselve nyet en opereerde sijn bij enyge gedeputeerden opten 27en junii des jaers [15]58 binnen der stadt Leyden jegens de ongeregeltheyt van 't slachturven geconcipieert de volgende articulen ende poincten.
  1. Elck moet twe morgen eygens hebben. Eerst dat nyemant, wie hij oock sij, en soude mogen slachturfven binnen Rijnlant, Delfflant ende Schielant hij en hadde tenminsten twe mergen eygen landts off meer in denselven ambachte daer hij slachturft, op de boete van 20 £ ende verbeurte van den turff.
  2. Sooveel lands tersijden laeten als de sloten wijt sijn;< <87e> op sijn cant blijven;> sonder naer hun gebuyren plancken of horden te gebruycken; sloten op 20 voeten. Item dat een yegelicken zoude mogen slachturfven ende baggeren in sijne besijde-slote ofte scheysloten nyet laetende aen beyde sijden soveel lants {191v} als de geheele sloot wijt zou sijn. Als te weten een sloot van twaelff voeten <soude aen beyden sijden moeten hebben twaelff voeten107> lants ende zoo voorts naer advenant. Ende zoude eenyegelicken zonder consent van sijn buyrman blijven op sijn eygen cant sonder eenyge planck, horde over de sloot van sijn buyrmans landt off op een schip te leggen, ofte daerop te staen trecken. Al op een boete van thien pont. Welverstaende dat men geen sloten wijder en sou mogen maecken dan 20 voeten ofte die eenyge scheysloten, wijder tegenwoordelicken wesende dan 20 voet, noch wijder maecte, soude daeraen verbeuren veertich ponden.
  3. Uyt oude ribben nyet te delven. Item dat nyemant uyt eenige oude ribben turff delven en soude op de boete van 20 ponden ten voorschreven prijse ende verbeurte van den turff, tenwaer dat hij die dobben {192r} ofte sloten, aen beyde sijden aen sulcke ribben gelegen, eerst tot lande gemaeckt hadde.
  4. Uyt plassen nyet te moeren. Item dat men in geene plassen egeene moer uythaelen en soude, hoe ende in wat manieren 'tselve soude mogen wesen, op de <87f> boete van 20 £ ende verbeurte van den turff.
  5. Noch aen wegen of wateringen; 't schot uyte gereynichte wateringen op 't naeste land te blijven. Item dat men aen gene wegen, noch in schoubare wateringen mouren noch doen mouren soude om turff daeraff te maecken, in geender manieren dan bij consent van dijckgrave ende heemraden voors. op de boeten van thien ponden ende verbeurte van den turff. Ende so wanneer enyge wateringen gereynicht, gesuyvert ende gediept souden worden, 'tgunt daeruyt mocht worden gehaelt, soude werden opgeschoten ten naesten lande ende daerop blijven, op de {192v} boeten voorschreven.
  6. Niet in schepen te moeren tenwaer tusschen houtlandt. Item dat men in geene schuyten, schouwen, noch schepen moer haelen noch doen haelen en soude op de boeten van twintich £ ende verbeurte van den schuyten, schouwen ende schepen mitsgaders van de mour, tenwaer dat `t landt aen beyde zijden tot houtlandt toegemaect waere. In welcken gevalle d'eygenaer van dien sulcken turff ofte mour soude mogen vouren off doen vouren op sijn lant tot sijnen gebruycke.
  7. Kercgeboden tot opschrijvinge op een sidtdach tot cost van 't ambacht; d'opscrijvinge over te leveren; d'onopgescrevene niet te slachturven; versuym van kercgeboden en opscrijven. Item dat die schouten ende ambachtsbewaerders alle jaers souden doen kerckgeboden, dat eenygelicken die dat jegenwoordige jaer souden willen slachturven, komen soude bij henluyden tot eenen bequamelicken daege omme hem te doen opschrijven. Welcken sitdach gehouden zoude worden tot cost {193r} van ygelicken ambacht in den sijnen. Ende souden de schouten ende gesworens de voors. opschrijvinge leveren alle jaers in handen van den rentmeesteren ofte secretarisen van Rijnlandt, Delfflandt ofte Schielandt vóór den eersten dach van maert. Ende zoo wie ten selven dage hem nyet en liet opschrijven, soude versteecken wesen van dat <87g> jaer te mogen slachturfven. Ende zooverre die schouten ende gesworens dese voors. kerckgeboden nyet en deden, noch den sidtdach nyet vrouch genouch en hielden, souden elcx verbeuren thien pont. Ende soverre sij omme 'tselve te doene geheel onwillich waeren, soude 'tselve staen tot arbitrale correctie van den hogeheemraden, waeronder {193v} de voors. schouten ende ambachtsbewaerders sorterende zijn.
  8. Toemaecking van sooveel lants in 't derde jaer. Ende dat diegeene die daertoe geoorloft worden, tenminsten in denzelven ambacht off in denzelven ban also veel landts hij uytgemourt ende tot water gemaect soude hebben, in de twe jaeren nair hem geoirloft zoude zijn te slachturfven, weder tot bruycbaer landt te maecken in 't derde jaer daernaestaen volgende zonder langer vertreck, daerinne gerekent de ribben in 'tselve weer gelegen.
  9. Of te noten en mit elst poten. Item dat is te verstaen, dat men die geoorloffde twee jaeren aeneen souden mogen slachturven ende 't derde jaer ofte ten alderlangsten het vierde jaer in 'tselve ambacht {194r} also veel als sij de twe jaeren daer tevooren uytgeturft souden hebben, te landt maecken souden oft 'tselve noten ofte met elst poten acht elsen op de roede.
  10. 't Welck den dijcgraef bij versuym doen sal tot cost van den breuckigen. Item dat op de boete ende verbeurte van vijftich der voors. ponden ende bovendien hetselffde lant naer vermogen dese keure binnen 't jaer daernaestaen volgende bij den voorschreven dijckgrave vanwegen den voors. lande van Rijnlandt gemaect soude worden tot bruycbaer landt off te noten off met elst poten naer die bequaemheyt van den lande alsvooren, al tot coste van den breuckigen. Ende de penningen, die hij in dat doende uytleggen soude, weder te innen met dijcrechte: {194v} tweschat aen gelde ende vierschat aen panden.
  11. Naer 3 jaeren nyet te consenteren om te moeren, tensij bewijsende toegemaect, genoot of gepoot te hebben. Item die also geoorloft worde te mouren ende te slachturven, die en soude naer de voornomde drie jaeren, dat hij gemoert soude hebben, nyet meer mogen mouren noch daertoe nyet geoorloft worden sowel in andere weeren als in 't weer daer hij uytgemourt hadde, voor ende aleer hij den dijckgrave ende heemraden voors. doe blijcken - soveel dat genouch sij - dat hij zooveel landts tot bruycbaer landt gemaect off genoot ende met elst gepoot soude hebben, als hij deselve drie jaeren uytgemoert ende tot water gemaect hadde. Alsvooren op de boeten van vijftich ponden ende verbeurte van den turff.
  {195r} 12. 't Welc doende, sal men consent crijgen. Item wie hem uyterlicken soude reguleren volgende de voors. articulen ende dede blijcken die genouchsaem voldaen te hebben, die sou men alsdan weder oirloven met nyeuwen consent opnyeus te mogen slachturven in manieren ende op de conditi voors.
  13. Onder borchtochte voor de boeten en toemaecken ten genougen; daervan bouc gehouden en overgelevert moet sijn; die sij sullen goet doen. Item dat nyemant toegelaten en soude sijn in manieren ende op conditi voors. te mouren, hij en soude eerst ende alvoiren goede ende suffisante cautie hypothecaire stellen sowel voir de boeten als voir de costen voor de toemaeckinge van de landen, die hij in der maenieren voorn. uytmouren sal, die de schout ende ambachtsbewaerders genouch ende suffisant souden kennen. Te weten {195v} voor de boeten ende voor het interest van de gemenen Lande voors. omme deselve boeten ende de penningen, die totte toemaeckinge van dien van node sijn, souden aen haer ende haere goeden als principael te verhalen metten dijckrechte. Al 'twelck die schouten ende ambachtsbewaerders in een register op souden teyckenen ende den heemradenclerck leveren op pene, indien bevonden worde die cautie nyet suffisant, <87i> `tselve te verhaelen aen de schouten ende ambachtsbewaerders.
  14. Om kennis te hebben ... Item teneynde dat men weeten soude sowel in 't eerste als in twede ende derde jaer off diegeene die geoorloft is te slachturfven, nyet en excedeerden van teveel {196r} waeteren te maecken ende meer uytmourden dan sij lieten om tot bruycwaer108 lant te mogen maecken off te noten ende poten volgende die voors. keuren.
  15. ... moet jaerlicx voir den 1en octobris oochmerc genomen sijn van de getogen plaetsen mit roede en mate en anbringinge; 'twelck heemraden bij des dijcgraefs versuym sullen bevorderen. Soo soude de dijckgraeff off sijnen substituyt met een van den gesworen boden van den voorschreven heemraetschappen mitsgaders die schouten ende ambachtsbewaerders van den voorn. ambachten elcx in den sijnen sowel in 't eerste als in twede ende derde jaer telcken nae den lesten slachturff uyten sloten getogen ende op den velden geleyt soude sijn, te weten vóór den eersten octobris te gaen visiteren de plaetse daer dat jaer gelsachturft soude wesen ende te ondersoucken bij roede ende mate - ist noot - off sij de voorschreven statuten ende {196v} ordonnanti nyet en excedeerden. Ende 'tgunt zij daeraff bevonden den voorn. dijcgrave ende heemraden te overbrengen omme gedaen te worden als behooren soude sonder daervan te zijne in gebreke, op een boete van 40 der voors. ponden te verbeuren bij elck van den voorschreven personen die van dies te volcomen in gebreecke soude sijn. Ende off de dijcgrave in gebreecke waere geweest off sijnen substituyt sulcx nyet en hadde belastet, zoude yemant van de heemraden geauctoriseert sijn om tegens den dijcgraeff te procederen tot executie van de boeten tot proffite van de Co(ninclijcke) Ma(jesteyt).
  16. De steenbackers moeten ooc toemaecken. Dat van gelijcken diegeene die enyge landen ontgronden omme daeruyt stenen te backen 't ontgronde lant weder souden toemaecken {197r} in manieren voorschreven.
  <87k> 17. Consent om vruchtbaere landen t'insteecken. Dat nyemant geen vruchtbaer landt soude mogen insteecken om te slachturfven sonder consent van den heemraet op een boete van 20 £.
  18. D'onvermogende te corrigeren. Item teneynde nyemant hem soude vermeten tegens dese ordonnantie te doen onder praetext van armoede, zulcx dat die boeten aen hem nyet en souden wesen executabel, so soude tegens denselven werden geprocedeert tot arbritale correcti ende bannissementen, sulcx als die hogeheemraden souden bevinden oirbaerlick te sijn nae gelegentheyt der saecken.
  19. Geen officiers turfmaten te pachten. Item dat geen officiers het sij baillyen, dijcgraven off schouten, geen turffmaeten van doen voortsaen en souden mogen pachten off aldaer paert ende deel aen hebben, directelicken {197v} off indirectelicken, op de verbeurte van heur officie ende hondert gouden realen109, eenderden deel tot proffijte van den aenbrenger ende de rest tot proffijt van Sijne Majesteyt.
  20. Ribben op tien voeten daernaer te bepooten. Item dat men van doen voortsaen geen ribben smalder en soude mogen maecken dan thien voeten. Ende als deselve ribben op thien voeten souden gecomen sijn ofte oock smalder, dat men deselve terstonts met elst bepoten soude, zulcx als voors. es op verbeurte van thien pont.
  21. Boncken110 op te haelen sonder te laeten drijven dan in sijn petten. Item wie enyge canten soude afsteecken, soude die boncken moeten ophalen sonder die elders te laeten drijven dan in sijn eygen petten, op een boete van drie pont.
  22. Niet te moeren vóór half maert noch naer Jacobi111. Item dat nyemant hem soude vervorderen het slachturven te beginnen vóór halff maert {198r} off oick meer te slachturven nae Sint Jacob, op een boete van thien pont ende verbeurte van de turff.
  23. Ende mer eens 'sjaers uyt een swet ende aen eenen cant. Item dat nyemant meer dan eens op één jaer uyt één <87l> put ofte swet op deselve kant soude mogen trecken, op de verbeurte van den turff ende thien pont.
  Marginale aantekening: Dusverre de insertie van 't concept op 't slachturven des jaers '58.
  Waernaer in den jaere 1561 opten 10en mey gevolcht ende oick uytgegaen es 't placcaet op 't slachturven van den volgenden inhouden.
  <87l> marginale aantekening: 'zij dit placaet becomen'.
  Fol. {198v} blanco.

 

107 Deze zinsnede is overgenomen van <87e>. Back to Text
108 Bruycwaer = bruikbaar; vergelijk bruycware = het gebruik, het bezit van land (V&V). Back to Text
109 Een gouden reaal = 3 karolusgulden van 20 stuiver. H. Enno van Gelder, De Nederlandse munten (Utrecht/Antwerpen 1965), p. 9. Back to Text
110 Bonk = kluit, brok veen, meestal van mindere hoedanigheid, voor turfmaken onbruikbaar (WNT). Back to Text
111 25 juli. Back to Text

amh_21_02amh_21_02amh_21_02

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl