 |
5. Oost Billenburg |  |
 |
Selecteer regiokaart |
||||
| Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie. |
Ligging:
de westzijde van Rapenburch tusschen Groenhasengraft ende den houc aen St. Anthonisbrugge / vorder aen de zuytzijde van 't Noorteynde tusschen 't Rapenburch ende 't Zant / noch aen de oostzijde van 't Zant tusschen 't Noorteynde ende Groenhasengraft / ende aen de noortzijde van dezelve van 't Zant of totten houc van Rapenborch / ende alle degeene dien binnen 't begrijp van dien gesloten zijn.
(SA II inv. nr. 1216 fol. 3 vso, tussen 29-08 en 11-10-1602)
beginnende aen de Theunisbrugge opten houck van de zuytzijde van het Noorteynde met de huysinge van Jan Jansz. Poth, hoefsmit, / lopende westwaerts aen tot den hoeck van 't Noorteynde aen den houck van de Molenwerffsteech / oostwaerts aen tot aen den houck van het Cort Rapenburch / eyndende met de huysinge van De Drye Haringen.
(SA II inv. nr. 1216 fol. 117 - 117 vso, 07-10-1635)
Geschiedenis:
Oorspronkelijk behoorde Oost Billenburg tot de grotere en nog ongedeelde buurt Billenburg. Tussen 29-08 en 11-10-1602 besluit het Gerecht op verzoek van de geburen om Billenburg te splitsen.
(SA II inv. nr. 1216 fol. 3, tussen 29-08 en 11-10-1602)
Behalve een deel dat de naam Billenburg behoudt, ontstaan er vier nieuwe buurten, t.w. Pelikaanshoek, Drie Haringvliet (later gedeeltelijk Kortevest en Oost Billenburg) en Groenhazenburg. Over Groenhazenburg bestaan echter misverstanden. Wanneer de eerste buurtheer van Groenhazenburg, Seger Huygensz. van Campen, in 1604 wordt vervangen door Cornelis Dirxz. Grijp, blijkt laatstgenoemde te zijn benoemd als heer van Oost Billenburg.
(SA II inv. nr. 1216 fol. 6 vso, 22-01-1604)
De naam Groenhazenburg was overigens bedacht door Jan van Hout, maar kennelijk hechtten de geburen meer aan de oude buurtnaam. We vernemen daarna ook niets meer van Groenhazenburg.
(SA II inv. nr. 1220)
Maar het gaat niet alleen om een naamsverandering. Problematischer is dat de werkelijke ligging van de buurt niet spoort met de omschrijving van 1602. Dat is merkwaardig, want iets eerder dat jaar bepaalde het Gerecht naar aanleiding van een meningsverschil tussen de geburen van (het nog net niet opgedeelde) Billenburg en Meyenburg dat de huizen aan het Rapenburg tussen de Anthonisbrug en de Groenhazengracht tot de laatstgenoemde buurt behoorden.
(SA II inv. nr. 1216 fol. 1 - 1vso, 29-05-1602, zie ook Meyenburg)
Het zou mogelijk zijn - maar in dit verband ontbreekt iedere mededeling - dat Oost Billenburg zich al of niet met medeweten van het stadsbestuur door annexatie van de huizen aan het Noordeinde tussen Kort Rapenburg en Molenwerfsteeg wilde compenseren. Weliswaar ging dit ten koste van de buurt Drie Haringvliet, maar deze buurtschap blijkt nooit te hebben gefunctioneerd. Pas in 1619 is er sprake van de buurt Kortevest, die echter slechts de bebouwing in het driekant Kort Rapenburg, Vest en Molenwerfsteeg omvat, maar niet de noordzijde van het Noordeinde.
Ook in andere opzichten blijkt de omschrijving van Groenhazenburg c.q. Oost Billenburg niet te kloppen. Zo behoort de noordzijde van de Groenhazengracht tussen het Zand en het Rapenburg tot de gebuurte Meyenburg, Dat deel wordt in 1624 met de oostzijde van het Zand geformeerd tot de gebuurte Zandwijk.
De conclusie kan slechts zijn dat de gebuurte Groenhazenburg nooit heeft bestaan. In werkelijkheid bestond Groenhazenburg voor een deel dat tot Oost Billenburg behoorde en een ander deel dat ressorteerde onder Meyenburg, Vanaf 1624 is het bouwblok Noordeinde-'t Zand-Groenhazengracht-Rapenburg verdeeld onder de buurten Oost Billenburg, Zandwijk en Meyenburg. De omschrijving van Groenhazenburg in augustus/oktober 1602 is dus foutief, maar die van Oost Billenburg op 07-10-1635 correct (zie ook 'Buurthouden', pag. 52 e.v.).
Het bovenstaande betekent ook dat de titel Groenhazenburg, dl. I van 'Het Rapenburg - geschiedenis van een Leidse gracht' historisch gezien niet geheel correct is.
Cornelis Dirxz. Grijp brengt een ouderloos geworden kind aan bij het H.G. Weeshuis. Overigens wordt hij foutief vermeld als buurtheer van Billenburg.
(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 67 vso, 20-06-1611)
Carel de Tombe, heer van Oost Billenburg verzoekt en verkrijgt ontslag wegens podegra (zie ook 'Buurthouden', pag. 75 e.v.)
(SA II inv. nr. 117 fol. 2 vso, 02-08-1737)
Bekend is een Dankdicht voor de Buurt Oostbillenburg aan haaren Buurtheer, den Hoogeerwaarden Hooggeleerden Heere D. van der Kemp, op de Verteering der Buurtpenningen door J. le Francq van Berkhey. Prof. Didericus van der Kemp was heer der gebuurte tussen 1770 en 1780. De dichttekst luidt als volgt:
Waar 't schitterend gezach met vriendlijkheid zig paart,
En hoogmoed, meest van deugd en menschenmin ontaart,
't Eerwaerdig hart ontzegt, voor nedrigheid blijft vluchten,
Wanneer het gul vermaak geen' tegenstand kan duchten:
Waar 't achtbaar geestlijk kleed geen' bangen schrik verwekt,
Daar eensgezinde vreugd bijzondre menschen trekt,
En staatelijk verwacht, wil waare erkentnis spreeken.
Dat ongewoon geluk, Oostbillenburg gebleeken,
Verpligt ons, VAN DER KEMP ! Tot waare dankbaarheid.
De vreugde en lekkernij, door uw bestel bereid,
Door u zelfs toegedeeld met waare vriendschaps-teugen,
Bevelen we ongestoord aan 't vrolijke geheugen.
Elk riep: hoe aangenaam is zulk een vrienden disch,
Daar braave VAN DER KEMP zo gul en vrolijk is !
Gewonnen overvloed, nooit door den twist verminderd,
Die in de stilste Stad de beste buuren hindert,
Werd rijklijk uitgedeeld waar de overdaad, geweerd,
Met ongezoute taal, die God en mensch onteert,
Geen stof tot dronkenschap, of ergerlijke weelde,
Of morrend onbescheid, of laffe twisten teelde.
Zo leerde uw voorbeeld ons, hoe weinig hoogmoed wint,
Die enkel op gezach den onderdaan verbindt,
En niet gemeenzaam leeft met Stad- en Feestgenooten;
Zijn vreugde is zijne waan - een haatlijk ding in Grooten.
Wij zijn u duur verpligt; we erkennen uw beleid,
Zo achtbaar als bezorgd, met wijze nedrigheid,
Die eensgezinden maakte in zulk een kring van zinnen.
Wie zou de vrede en rust in 't Buurschap niet beminnen,
Die, onder `t zagt bestuur van zulk een' wijs Regent,
De pligten van een' mensch en van een' burger kent ?
Wij zullen, daar ons hart blijft van uw gunst gewaagen,
Met waare nedrigheid als buuren ons gedragen.
Vrees nooit dat ons vermaak, in 't allerminst geval,
Een oorzaak van verzuim in de achting weezen zal
Die we u als Buur, als Heer, als Leeraer moeten geeven.
Och mochten wij nog eens dien blijden dag beleeven
Dat onze kas op nieuw weêr zulke vruchten gaf !
Wij stonden dat vermaak voor geen vermaaken af,
Daar VAN DER KEMP niet was; nooit kunnen we ons verwijten
Een zondig oogenblik met hem in vreugd te slijten.
O Brave VAN DER KEMP, elks roem en achting waard !
Die bij uw kloek verstand de burgerpligten paart,
En uitmunt in den kring van uw natuurgenooten;
Uw leven, uw bestuur moge ons geluk vergrooten
Zo lang ons Buurschap spreekt van die gebeurtenis,
Waar van 't oprecht gelooft dat ze onvergeetlijk is.
(Uit: 'Mengelpoëzie' pag. 115 - 117. Band 6 g, Collectie J. le Francq van Berkhey. Mevr. I.W.L. Moerman maakte mij opmerkzaam op het gedicht. Zie ook 'Buurthouden', pag. 104-105).
Buurtheren:
zie voor uitleg de Toelichting
| Naam | Benoemd | Voor- dracht |
Reden vervang |
Meer Info |
| Campen, Seger Huygenz. van - | 29-08-1602 | s | † | * |
| Grijp, Cornelis Dirxz. - | 22-01-1604 | 1 | † | |
| Spreeuwen, Cornelis Jorisz. van - | 07-10-1635 | 3 | † | |
| Alphen, Pieter Jansz. van - | 12-08-1649 | 1 | v | |
| Poth, Jan Jansz. van der - | 23-07-1653 | 1 | † | |
| Court, Jacques la - | 27-06-1658 | 1 | † | |
| Tombe, Elyas del - | 25-09-1687 | 1 | † | |
| Tombe, Caarl del - | 12-10-1713 | 1 | o | * |
| Renair, Abram - | 19-09-1737 | 1 | v | * |
| Oudendorp, Prof. Franciscus van - | 09-01-1742 | 1 | † | |
| Teding van Berkhout, Mr. Coenraad - | 02-07-1761 | 1 | † | |
| Kemp, Prof. Didericus van der - | 26-04-1770 | 1 | † | |
| Baate, Isaac - | 20-08-1780 | 1 | † | |
| Delfos, Abraham - | 24-04-1792 | 1 | o |
| Auteur | Publicatie | Home |
| Kees Walle 2006 |
Buurthouden | www.oudleiden.nl |