't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

7. Jurisdictie op 't weeren van 't buytenwater

Jurisdictie op 't weeren van 't buytenwater	Nopende heurluyder ampt, kennisse ende jurisdictie op 't weeren, dat 't binnenlandt nyet en werde overlopen off beswaert met 't zeewater comen in aensieninge drie saecken: ten eersten de spoyen, sluysen ende duyckers; ten tweden den zeedijck; ten derden de duynen.
Spoyen, sluysen, duyckers	Belangende de spoyen, sluysen, duyckers es heur ampt originelicken daerop te keuren ende toe te sien dat die bij dengeenen, daerinne gehoufslaecht zijnde, wel ende naer behooren werden gemaect, 'tsij opnyeus 'tzij vernieut. Alles ten meesten verseeckeringe {58r} <24> van 't lant. So ten opsicht van 't principaele werck als van de dammen ende gelijcken aenhang, dat die soo swaer, vast, bestendich, stijff, starck ende dicht werden gemaect dat die door storm nyet en comen inne te breecken noch deur hoge vloeden over te loopen. Ende so daerinne oick een groote veranderinge is gevallen, zo dient 'tselve oick wat naerder verhaelt.
Sluysen op Sparendam / De gelegentheyt van Sparendam	Met het innestellen van het heemraetschap ten tijde als de Rijnlanders ende andere, op Sparendam uytwaterende, de Sparen overgingen - volgende 'tgundt daervan hiervooren is verhaelt - soo schijnt wel dat op Sparendamme nyet meer geleyt en sijn dan twe sluysen, die tot gemene lasten sijn gebleven gelijck uyt {58v} 't naevolgende te colligeren is. Mer met 't veranderen van den tijde, 't verhogen ende vermeerderen van de wateren sijn op Sparendam gecomen negen sluysen, dewelcke gelijck oock 't plaetwerck off den dam, daermede die aen den anderen sijn verheelt, onder deselve sijn verhoufslaecht geweest in der vougen hiernaer volgende.25
Groote Sluyse	Eerstelicken so waeren in de Groote Sluyse gehoufslaecht:
	Soeterwoude met 5280 margen   Esselickerwoude met 1900 margen 200 roeden Voorschoten met 1748 margen 150 roe Wassenaer met 1301 margen 150 roe Leymuiden met 871 margen 500 roe Boscoop met 551 margen   Poelijen26 met 707 margen 550 roe Snijdelwijck met 306 margen 550 roe Hogemade met 200 margen {59r} Reynsaterwoude met 605 margen 200 roe         Comende t'samen   13172 margen 500 roe
eerste plaetwerck	<25>In 't eerste plaetwerck daeraen waeren gehoufslaecht:
	Warmont met 1 roe     Alphen27 met 8 roe 8 voeten 2 duym Der Aer met 1 roe 1 voet 4 duym Leymuyden met 1 roe 4 voeten   Aer met 1 roe 1 voet 9 duym Zegwaert met 1 roe 1 voet 9 duym Noortwijck met 2 roe 3 voeten 8 duym Alphen met   10 voeten 6 duym Haerlem met 3 roe 8 voeten   Suytwijck met   3 voet 10 duymen               < 20 roe 9 voeten 0 duym >
twede sluyse	Hieraen volchde de twede sluyse, 'twelck was d'eerste de sluys van Woerden, dewelcke gehouden werden buyten costen van Rijnlant.
	Leyderdorp met 1 roe 5 voeten 8 duym Ougstgeest met 1 roe 11 voeten   Coudekerck met 1 roe 7 voeten   Leymuyden ende Reynsterwoude met   7 voeten 2 duym             Summa28 5 roe 6 voeten 10 duym
derde sluyse	Hieraen volchde de derde sluyse ende werde genompt de sluyse van Alphen daerinne gehoufslaecht waeren:
	Alphen met 2400 margen 450 roe Leyderdorp met 1460 margen 300 roe Warmont29 met 1388 margen 300 roe Hillegom met 411 margen 300 roe Groenssoren met 257 margen             Summa 5808 margen 150 roe30
derde plaetwerck	In 't volgende derde plaetwerck waeren gehoufslaecht:
	Voorschoten ende {60r} Wassenaer met 3 roe 4 voeten 6 duym Valckenburch met   10 voeten   Alphen met 3 roe 3 voeten   Warmont met 1 roe 7 voeten 6 duym Benthuysen met 1 roe     Sassenhem met 1 roe 3 voeten               Summa 11 roe 4 voeten 0 duymen
	Hiernae volchde een van de twe oude sluyspetten, dewelcke alle 't lant dat onder 't heemraetschap van Rijnlant lach t'samen maecken ende onderhouden most, gelijck sij mosten de colck met 't afterverlaet, houdende 1 roede 6 voeten 6 duymen
vierde plaetwerck	<26> In 't volgende vierde plaetwerck waeren gehoufslaecht:
	Riedwijck ende Nyeuwerkerc met 1 roe 1 voet 9 duym Haserswoude met 1 roe 2 voeten 6 duym Esselickerwoude met 1 roe 5 voeten   Haserswoude met 1 roe 7 voeten               Summa 5 roe 4 voeten 3 duym
twede oude sluyspet	Hieraen volchde de twede oude sluyspet dewelcke alle 't lant dat onder 't heemraetschap van {60v} Rijnlant lach {60v} t'samen maecken ende onderhouden most beneffens de colck ende 't afterverlaet.
	< <26> 1 roe 4 voeten 6 duym>
5e plaetwerck	In 't volgende 5e plaetwerck waeren gehoufslaecht:
	Schoot met   10 voeten 6 duym Zegwaert ende Zoetermeer met   9 voeten 9 duym Riedwijck ende Nyeuwerkerc met 1 roe 4 voeten 6 duym Zoetermeer met 1 roe 11 voeten               Summa 4 roe 11 voeten 9 duym
vierde sluyse	Hieraen volchde de vierde sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Haserswoude ende waeren daerinne gehoufslaecht:
	Haserswoude met 3271 margen 150 roeden Aelsmaer met 1788 margen 150 roeden Sassenhem met 956 margen 200 roeden Randenburch met 168 margen             Summa 6183 margen 500 roeden
seste plaetwerck	In 't volgende seste plaetwerck waeren gehoufslaecht: {61r}
	Soeterwoude met 1 roe 1 voet 9 duym Vriesecoop met 1 roe 5 voeten 3 duym Soeterwoude met 1 roe 1 voet 6 duym             Summa 3 roe 8 voeten 6 duym
vijfde sluyse	Hieraen volchde de vijfde sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Alckemade ende waeren daerinne gehoufslaecht:
	Alckemade met 2556 margen   Voorhout31 met 136 margen 250 roeden Lisse met 932 margen 250 roeden Suydtwijck met Splintersambacht met 76 margen   der Vrouwenambacht van Vooren met 81 margen   Ougstgeest met 1410 margen 300 roeden           Summa 6092 margen 200 roeden
zevende plaetwerck	In 't volgende zevende plaetwerck waeren <27> gehoufslaecht:
	Soeterwoude met   8 voeten   Voorhout met 1 roe 5 voeten {61v} Lisse met 1 roe 5 voeten 9 duym Suytwijck met 1 roe   6 duym Leyderdorp met   7 voeten 4 duym Hillegom met   10 voet 6 duym Middelburch met 1 roe 11 voet 5 duym Soeterwoude met 1 roe 3 voeten 6 duym             Summa 9 roe 3 voeten 7 duym
seste sluyse	Hieraen volchde de seste sluyse 'twelck was de twede sluyse die 't lant van Woerden t'haeren costen most onderhouden.
achste plaetwerck	In 't volgende achste plaetwerck waeren gehoufslaecht:
	Outshoorn met 1 roe 4 voeten 2 duym Esselickerwoude met 1 roe 6 voeten               Summa 2 roe 10 voeten 2 duym
sevende sluyse	Hieraen volchde de sevende sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Riedwijck ende Nyeuwerkerck ende waeren daerinne gehoufslaecht:
	Riedwijck met {62r} Nyeuwerkerck met 2700 margen   Der Aer32 met 1009 margen   Outshoorn33 met 1592 margen 400 roe Vriesecoop met 900 margen 100 roe Aelberts vierendeel van den Bosch met 252 margen   De Schoot met 481 margen 100 roe           Summa 7763 morgen
negende plaetwerck	In 't volgende negende plaetwerck waeren gehoufslaecht:
	Hogemade met   7 voeten 6 duym Alckemade met 3 roe 3 voeten 6 duym             Summa 3 roe 11 voeten
achtste sluyse	Hieraen volchde de achtste sluyse dewelcke genompt werde de sluys van Haerlem ende waeren daerinne gehoufslaecht:
	Haerlem met 2981 margen 400 roe Coudekerck met 926 margen 450 roe Heeren Dircxambacht {62v} van Zuytwijck met 880 margen 450 roe Catwijck met 568 margen 250 roe Benthuysen met 478 margen 200 roe Middelburch met 312 margen   Burchgraverveen met 45 margen 300 roe           Summa 6193 margen 250 roe
thiende plaetwerck	In 't volgende thiende plaetwerck waeren gehoufslaecht: <28>
	Arlanderveen met 3 roe 7 voeten 2 duym Aelsmeer met 1 roe 5 voeten   Randenburch met   6 voeten   Poeli, Groenssoort Snijdelwijck met 2 roe 9 voeten               Summa 8 roe 3 voeten 2 duym
negende sluyse	Hieraen volchde de negende sluyse die genaempt werde de sluyse van Noortwijck ende waeren daerinne gehoufslaecht:
	Noortwijck met 1838 margen 100 roe Arlanderveen34 met 225 margen 50 roe Soetermeer met 1180 margen 300 roe Segwert met 853 margen 450 roe           Summa 5897 margen 300 roe
elffde plaetwerck	{63r} In 't volgende elffde plaetwerck most Aelsmeer houden:
	6 roede 3 voeten 3 duymen.
	Summa van alle de mergentaelen tot onderhout van de zeven sluysen tot last van 't gemeenlandt respectivelicken contribuerende beloopt 51121 morgen 1 hont.
	Ende de plaetwercken zijn al tesamen lang 82 roeden 3 voeten 6 duymen. Hierop gehoocht voor 't plaetwerck van de oude sluysputten tot laste van 't gemeenlant genomen, gelijck 3 roeden 1 voet. Als hier nu bijgevoucht werden de wijte van de sluysen, so soude men weten de langte van den Sparendam die de Rijnlanders overgegaen hadden, genomen de Grote Sluys sij geweest 2 roe, alle andere, tot acht toe, elck één roede, facit t'samen 10 roeden. In vougen dat den dam in als weynich min geweest zij als hondert roeden, hebbende ten minsten thien roeden losinge. [<28v> in de marge met eigen handschrift van Jan van Hout: De Grote Sluyse op Sparendam hebbe ic bevonden geweest te zijn van 17 roeden 18 hont voeten.]
	{63v} Belangende de voorschreven houfslagingen en hebben de voorseyden van Leyden nyet connen vinden tot wat tijde die gemaect is. Ende schijnt dat daerinne geen goede off gelijcke proportie en soude sijn gehouden, sonderlinge ten opsicht Soeterwoude, contribuerende met 5280 morgen, daerbij belast wert met 't onderhout van 4 roeden 2 voeten 9 duymen35 plaetwercx, ende daertegens <29> Aelsmeer, contribuerende met 1788 margen 150 roeden, wert belast met de onderhout van 7 roeden 8 voeten 3 duymen36. Ende van gelijcken meer andere. Sulcx dat deselve nyet margen margens gelijck en schijnt genomen te sijn. Mer is wel mogelick dat deselve vergeleecken ende gecompenseert sijn mette houfslaginge van de sluysen off ten opsicht dat in 't eerste uytmunten37 van de ambachten {64r} seer grote ongelijcheyt mach sijn genomen bij forme van gevouwen mergentalen. < <29> Hoe het sij, de saecken en sijn in sulcker vougen als hiervoiren nyet gebleven, mer so verandert datter geen gelijckenisse ter werelt van es.>
Alle wercken tot last van 't gemeenlandt gebracht.	Want in plaetse dat vanouts ende mette instellinge 't werck van de hogeheemraden was te keuren ende toe te sien dat sulcx werde naergecomen, zo nyet de onwillige deur den dijcgraeff daertoe gecompelleert, ende daerentegens 't werck van den ambachten was 't gekeurde te maecken met so cleyne costen als sij mochten 'tsij op dachgelden, 'tsij op bestedingen, soo isset alleyncxkens daertoe gebracht ende zijn de innegelanden zoo zoetelicken in slaep gewiecht dat alle wercken gemeen sijn geworden ende dat 't geheele gesach getrocken is aen den hogenheemraden om de wercken te doen maecken t'haeren goetduncken ende believen.
Bestedinge van gemeen wercken	Ende so de heemraden d'selve wercken begonsten te doen {64v} maecken ende wercken in dachhuyren, 't welck men tot veel minder costen ende tot meerder profijts van 't lant mochten doen bij openbaer bestedingen, soo hadden de hooftingelanden daerover - onder de andere gebreecken ende abuysen daerover - oock geclaecht ende behoorlicke remedie gesocht, gelijck nopende 'tselve bij geroerde accord van den jare [15]50 es geaccordeert ende geordonneert dat dijcgraeff nochte heemraden van doen voortaen geen grote wercken als sluysen, plaetwercken ende andere diergelijcke nyeuwe wercken van importantie zouden maecken dan bij voorgaende bestec, kerckgeboden oock communicatie mit eenyge van de principaelste van de hooftingelanden. Noch en soude nyemant van 't collegie off oock den clercq, boden ende andere dienaers van den eedt {65r} wesende, enyge materialen mogen leveren of vercopen, noch te paert ofte deel mogen hebben in des gemeenlandts wercken. Welcke articule, hoewel het tot noch toe somwijlen nyet en is gehouden, van nu voortsaen behoort naergecomen ende onderhouden te werden.
Sluysen ten Halfwegen	Belangende het onderhout van de sluysen ten Halfwegen en hebben de voorseyden van Leyden daervan alsnoch geenen houfslach gevonden, achten dat die van eersten aen in 't gemeen bij alle de innegelanden sijn onderhouden geweest in gelijcker vougen als de colcke op Sparendam met het verlaet ende de twe oude sluyspetten die <30> in den dam lagen, onderhouden sijn geweest. 't Welck sij hem te meer laeten beduncken innesicht nemende opte woorden van het privilegie van hartoge {65v} Willem van Beyeren, den vader van vrouwe Jacoba, verleent in den jaere 1413 op Sint-Bartelmees-apostelsdach, wesende in effecte een vernyeuwinge ende vermeerderinge van 't heemrecht ende van gelijcken opten 11en october ten opsicht van 't maecken van de derde waterlosinge uyter Grote Meer bij den Heyligenwech ende voorts besijden den Cathuysers bij Amsterdam, dewelcke tot so grooten naedeele van 't lant noyt (dat die van Leyden vinden gemaect en is geweest) off gemaect geweest sijnde overlange tenyet gecomen es. Daervan breder t'sijner plaetse sal worden geseyt, daer hij wilt dat alle landt die mette waterschappen van Rijnlandt beholpen waeren ende mede uytwaterden - het waeren {66r} veenen, ingewonnen landt off anders eenich landt, hoe 't genompt mochte wesen - allen oncost die daeraff roerde off roeren soude, medebetaelen ende gelden souden morgen morgens gelijck, als de heemraden voorseyt dat ordonneren ende setten souden.
	< <30v> doorgehaald: 't Welc zoo 't schijnt 't beginsel es van de contributie van de morgengelden. 't Welck dusverre geseyt sij zo van de sluysen als ooc van den ommeslagen van de morgengelden.
Sparendamschen dijc	Nopende den zeedijck, 'twelcken - als voiren - verstaet den Sparendamschendijck, seggen de voirseyden van Leyden dat de innegelanden daerinne noeyt gehouden en sijn geweest, mer dat die vanoutsheer altijts gestaen heeft tot last van den dijcplechtigen, 'twelck waeren de geheele ambachten onder ende langes denselven dijck gelegen, te weten <einde <30v> >

 

	25	1 Rijnlandse morgen = 600 vierkante roeden = 0,8515 ha.; 1 hont = 100 vierkante roeden of 1/6 morgen. 1 Rijnlandse roede = 12 voeten = 3,767 meter; 1 voet = 12 duimen = 31,40 cm.
	26	Op <24v> is de maat verbeterd in 407 margen 550 roeden.
	27	Op <25r> is van Alphen '8 voeten' doorgehaald en het totaal van het eerste plaatwerk verbeterd (?) in '20 roe 6 voeten 0 duymen'.
	28	Op <25r> is de '6 voeten' van het totaal verbeterd (?) in '7 voeten'.
	29	Op <25v> is het morgental van Warmont verbeterd in 1288 morgen 300 roeden.
	30	Op <25v> is het totale morgental van de Alphense sluis: 5818 morgen 150 roeden juist weergegeven: het morgental van Warmond was inderdaad 1288 morgen 150 roeden. De optelsom tot 5808 morgen 150 roeden was in ieder geval verkeerd.
	31	Op <26v> staat het juiste morgental van Voorhout: 1036 morgen 250 roeden.
	32	Bij het morgental van Ter Aar is C (honderdteken) vergeten. Ter Aar contribueerde met 1900 morgen, zoals ook op <27> staat.
	33	Op <27v> is het morgental van Outshoorn verbeterd in 1529 morgen 400 roeden.
	34	Het morgental van Aarlanderveen was 2025 morgen 50 roeden, zoals ook op <28r> staat geschreven.
	35	4 roeden 2 voeten 9 duimen = + 16 meter.
	36	7 roeden 8 voeten 3 duimen = + 29 meter.
	37	Op folio <29r> staat hier 'uytmeten'.

 

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl