De jury voor de Oud Leidenprijs 2024 (wetenschapsprijs) heeft een eerste oordeel geveld. De genomineerden voor de prestigieuze prijs in willekeurige volgorde zijn: Rob van den Berg met Een passie voor precisie, Marcel Leechburch Auwers en Evelyn de Regt met De Leidse architect W.C. Mulder, Agnes van Steen met Van liefdadigheid naar abortusstrijd en Gert Jan Veerman met De halfbroer van Dolle Mina.
Rob van den Berg, Een passie voor precisie. Frederik Kaiser (1808-1872), vader van de Leidse Sterrewacht
Frederik Kaiser was Nederlands grootste sterrenkundige van de negentiende eeuw. In de meer dan veertig jaar waarin hij aan de Leidse universiteit verbonden was, schopte hij het van simpel observator tot hoogleraar en zelfs tot rector magnificus. Hij slaagde erin de plaatselijke sterrenwacht te veranderen in een observatorium waar uiterst nauwkeurige waarnemingen werden verricht, die binnen- en buitenlandse astronomen met ontzag vervulden. Met zijn werk legde hij het fundament voor de latere bloei van de Nederlandse astronomie. Als begenadigd leraar inspireerde hij studenten als Lorentz en Van der Waals, en als bekende Nederlander wist hij een breed publiek enthousiast te krijgen voor zijn vak. Dat bleek eens te meer toen landgenoten uit alle windstreken de portemonnee trokken voor de bouw van een nieuwe Leidse Sterrewacht. Met een ijzeren volharding zorgde Kaiser er vervolgens voor dat de krakkemikkige behuizing op het dak van het Academiegebouw in 1861 kon worden verruild voor een gloednieuw gebouw in de Leidse Hortus.
Marcel Leechburch Auwers en Evelyn de Regt, De Leidse architect W.C. Mulder (1850-1920)
Nadat W.C. Mulder zich op 23-jarige leeftijd als zelfstandig architect heeft gevestigd, ontwikkelt hij zich in korte tijd tot een man met veel maatschappelijke functies en een goed gevulde opdrachtenportefeuille. Binnen enkele decennia behoort hij tot de rijkste bovenlaag van Leiden. Hij is actief in besturen van woningbouwcorporaties, onderwijsinstellingen, kerkelijke organisaties en verbanden als de vrijmetselarij en de Nederlandsche Maatschappij voor Handel en Nijverheid. Mulder is gedreven, betrokken en beschikt over een tomeloze energie. Als een spin in het maatschappelijk web van Leiden, en niet gespeend van zakelijk inzicht, bouwt hij voor de arbeiders, de industriëlen, de rijken en de hoogleraren. Zijn stijl is eclectisch; zijn opdrachtgevers hebben een belangrijke stem in het uiteindelijke ontwerp. Zijn bekendste en meeste eigene werk wordt het Leidse Volkshuis aan de Apothekersdijk. In het hedendaagse Leiden staan nog heel veel bouwwerken van zijn hand, veelal aangemerkt als monument, of behorend tot beschermd stadsgezicht.
Agnes van Steen, Van liefdadigheid naar abortusstrijd. Leidse vrouwen en de Nederlandse vrouwenbeweging van 1860 tot 1990 (proefschrift)
Nederland heeft een lange weg afgelegd om te komen tot waar we nu zijn. Sinds de tweede helft van de negentiende eeuw richtten vrouwen organisaties op om hun achtergestelde positie op mannen ter discussie te stellen en actie te ondernemen. Deze organisaties die emancipatie voorstonden, vormden de vrouwenbeweging. De Leidse vrouwenbeweging was onderdeel van de landelijke beweging, maar kende ook een eigen dynamiek. Van Liefdadigheid naar abortusstrijd onderzoekt de Leidse vrouwenbeweging over een lange periode: vanaf de opkomst van de zogenoemde eerste feministische golf, waarin vrouwenkiesrecht centraal stond, tot en met de tweede, waarin vrouwen onder meer streden voor de legalisering van abortus. Ontwikkelingen verschilden per organisatie. Bovendien vielen activiteiten niet stil in het dal tussen de golven. Protesten tegen de beperking van vrouwenarbeid en demonstraties van de verwante vrouwenvredesbeweging zorgden zelfs voor een ‘tussengolf’. Deze studie analyseert de activiteiten en de Leidse aanhang van de verschillende organisaties en portretteert opvallende vrouwen. De Universiteit Leiden bleef door de tijd heen een belangrijke 'leverancier’ van deelnemers aan de vrouwenbeweging, eerst van hoogleraarsvrouwen, later van oud-studenten en studenten.
Gert Jan Veerman, De halfbroer van Dolle Mina of: de biografie van ‘een edel mensch’;, Mr. Hendrik Lodewijk Drucker, 1857-1917
Prof. Mr. Hendrik Lodewijk Drucker (1857-1917) leefde in een interessante tijd, een tijd waarin Nederland van een rurale maatschappij overging naar een dynamische, industriële samenleving, van een maatschappij van gezeten burgers naar een met actie voerende revolutionairen. Het was een tijd van erbarmelijke omstandigheden van hele groepen mensen, van opkomst van politieke partijen, van spanningen binnen de liberalen en van antisemitisme. Lodewijk Drucker had oog voor de noden van de arbeidende klassen en voor de verpauperde onderlaag van de bevolking. Hij is de vader van het arbeidscontract geworden, door sommigen in die tijd als een ongepaste inbreuk op de vrije wil van patroon en arbeider beschouwd. Hij was een aardige, wat verlegen, zachtmoedige, sociaal voelende, geestige en zeer intelligente man. Maar hij kon ook scherp zijn en hij kon niet zo goed tegen kritiek, hij hield graag de controle. Hij was achtereenvolgens advocaat, hoogleraar in Groningen, hoogleraar in Leiden, Lid van de Tweede Kamer en lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Daarnaast was hij lid van de gemeenteraad, eerst in Groningen, later in Leiden. In deze biografie gaat het in de eerste plaats om het leven en de werken van H.L en zijn sociale betrokkenheid.
