2. Home
  3. Onderzoek
  4. Jan van Hout archiefonderzoek
  5. Buurthouden (1400-1795)
  6. 1550 73 buurten
  7. 1550 73 Buurten NO
  8. Activiteiten
  9. Jan van Hout
  10. CAT Jan van Hout Vertooch (1595)

CAT Jan van Hout Vertooch (1595)

Amh_09

 

 

amh_09 amh_09 amh_09
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

9. Op 't ingaderen van ommeslagen

Staet van ommeslagen
In den jaeren 1543 ende '44 en es tsamen nyet meer {80r} ommegeslagen dan 3 stuyvers  
in den jaere '45 2 stuyvers  
in den jaere '46 1 stuyver  
in den jaere '47 een blanck  
in den jaeren '48 ende '49 mits de questi opte hermetinge mer ten welcken tijde hem de heemraden beholpen hadden met 3200 gulden bij hen op renten gelicht    
in den jaere '50 2 stuyver  
in den jaere '51 4 stuyver  
in den jaere '52 2 stuyver  
in den jaere '53 3 stuyver  
in den jaere '54 ende '55 t'samen 3 stuyver  
in den jaeren '56, '57 ende '58 tsamen 10 stuyver  
in den jaeren '59 ende '60 t'samen 5 stuyver  
in den jaeren '61 ende '62 t'samen 4 stuyver 4p
{80v} in den jaere '63 1 stuyver 2p
in den jaere '64 2 stuyver 4p
in den jaere '65 2 stuyver 4p
in den jaere '66 2 stuyver 12p
in den jaere '67, '68 ende '69 telcken 4 stuyver  
in den jaere '70 5 stuyver  
in den jaere '71 6 stuyver 8p
in den jaere '72 2 stuyver 8p
in den jaere '77 3 stuyver  
in den jaere '78 6 stuyver  
in den jaere '79 8 stuyver  
in den jaere '80 ende '81 telcken 10 stuyver  
in den jaere '82 2 stuyver  
in den jaere '83 8 stuyver 8p
in den jaere '84 6 stuyver 8p
in den jaere '85, '86, '87, '88, '89, '90 ende '91 telcken 6 stuyver  
anno '92 7 stuyver  
anno '93 6 stuyver  
anno '94 9 stuyver  
ende in den lopenden jaere '95 in als 10 stuyver.  
  {81r} Nyettemin die van Leyden laeten hem voorstaen datter al veel om te doen sal vallen eer men de ander landen, daervan 'tzij geheel 'tsij voor een gedeelte vrij sijnde, daertoe sal connen brengen, ende verduchten dat 't voors. prvilegie daertoe nyet crachtich of bastant genouchen en sal sijn.
  Ende daermede geseyt hebbende nopende de gemeene ommeslagen van de mergengelden, eyscht de plaetse alhier oock yet te seggen nopende de innegaderinge ende opheve van dien mitsgaders van 't verboucken.
<Op 't ingaderen van ommeslagen> <39v> Aengaende de innegaderinge bevinden de voors. van Leyden: eerst dat anno 1421 verstaen ende geordonneeert es dat alle degeene {81v} die morgengelt gaderden tot Zoeterwoude, zouden toespreecken alle degeene die op de stafgaende weren47 zaten of dat beste eynde gebruyckten, voor 't geheele morgengelt. Ende die souden voortwijsen die met hen gelant waeren. Ende die soude men toespreecken. Ende vondt men daer gelt noch pandt, zo zoude men dat morgengelt van den heelen weer mogen haelen aen dat beste landt van den weer, zonder wederseggen van yemande. Ende die dan 't beste landt toebehoorde, die soude selve dat morgengelt soucken aen dat quade landt dat van den goeden vercoft waer, te delven ende te nyete te maecken.
  Voorts dat in den jaere 1437 opte Doesschouwe gekeurt es dat alle morgentael in de mercken gelegen, {82r} die nyet goet genouch en waeren voor hoor oncost, dat soude men verhaelen aen heur gereetste goeden, roer of onroer, waer zij vonden binnen den mercken van Sparendam. Ende waert dat nyet goet genouch en waer, zoo sou 't de schout van den dorp uythaelen als men aen de noortsijde van den Rijn dede.
  < <40r> in de marge: Dat de ommeslagen om de 2 jaren eens werden gedaen, ziet a fol 102.>
<Keur anno 1463> Vorder es op Sint-Pietersschouwe in den jaere 1463 gekeurt dat also de ambachtsbewaerders off degeene die mergengelt gaderden, in den dorpen quade gereetschappe48 creegen, meest toecomende <40> mits de verdolven veenen, die voortijts aen gehele weeren off houven gelegen hadden ende afgesneden waeren mit vercopinge bij stucken, die also verdolven {82v} ende tot nyet gebracht zijnde, lieten die leggen 'twelck veeltijts geschiede bij dengeene die in Rijnlandt anders geen goet en hadden, diewelcke 't lant dat zij coften, verdolven zijnde, wechtrocken. Mits 'twelck de gaerders haer margengelt nyet en consten crijgen. Alle degeenen, die margengelt aennamen te gaderen in allen ambachten onder 't heemraetschap, haer margengelt souden haelen aen 'tselve landt daer 't margengelt offroerde soverre het goet genouch waer. Zoo nyet ende nyemant hem des landts onderwonde49, omdattet doir 't delven off anders tenyet gecomen waer, so souden de gaerders hun morgengelt inwinnen gelijck of 't noch één weer lants waer als 't tevoiren geweest was. {83r} Waer 't oick dat een stuck landts - groot off cleyn - heel verdolven off tenyet gemaect waer ende hem nyemant des lants bewint50, zo soude de gaerder sijn margengelt haelen van dengeenen die 't lant laetst sijn geweest hadde. Ende en vonde de gaerder geen goet van denselven, ofte waer hij uytlandich, zoo soude hij sijn margengelt inwinnen van dengeenen die 't lant zijn geweest waer, versouckende tot den 9en graet toe. 't Welck geduyren soude tot der heemraden wederseggen.
2e Keur op 't gaderen (insertie) Waernae op 't innegaderen van de ommeslagen seeckere andere ordonnantie, statute ende keure gemaect es bij den dijckgraeff ende hogeheemraden van Rijnlandt die hiernae volgende es.
  {83v} Eerst dat alle penningen, die <41> ommegeslagen sijn ende naemaels ommegeslagen sullen worden tot reparatie ende onderhoudenisse van dijckagie ofte den dijckrecht aengaende, gemaent, geheven ende innegehaelt sullen worden over alle de ambachten in 't heemraetschap van Rijnlandt gelegen bij den ambachtsbewaerders aldaer, elck in 't sijne, ofte bij den gaerders, die bij den ambachtsbewaerders daertoe gestelt zullen wesen, daervoir die ambachtsbewaerders gehouden sullen wesen inne te staen.
  Item sullen de ambachtsbewaerders off gaerders gehouden wesen den eygen ende huyrman off eenich van hun beyden, die elck een voor al gehouden sullen wesen, daervoor inne te staen, evenverre daer recht ende {84r} reden toe dient. Ten waere off naemaels ordonnantie ter contrarie gemaect worde, tweemael deuchdelick te maenen ende bij gebreck van betalinge sullen de ambachtsbewaerders ofte gaerders met des dijckgraven- ende heemraetsbode den eygen ende huyrman off een van beyden voor al mogen doen panden naer de manier van den dijckrechte. Welcke pande staen sal 24 uyren ten minsten, langer off men wil, ende binnen die 24 uyren sal die gepande hem mogen vrijen mits opleggende ende betalende de gepande penningen mettet pantgelt.
  Ende waer 't sake dat die gepande noch gebreeckelick waere in der betalinge, so sullen de ambachtsbewaerders {84v} ofte gaerders deselve pande den dijckgrave voor twe heemraden mogen opdragen. Ende kennisse daervan nemende zal de dijcgraeff gehouden weesen die pande aen hem te houden ende die gepande penningen mettet pantgelt op ende uyt te leggen in handen van de ambachtsbewaerders ofte gaerders. Ende dat gedaen sijnde sal de dijcgraeff terstondenaen mogen doen leggen <42> den gepanden dach van uytschattinge. Ende ten beteyckende daege off daernae sal de dijckgraeff mogen gaen uytschatten met buyren die gepande penningen mettet pantgelt op dat overgelevert lant off op de overgeleverde persoonen, 'tsij eygen off huyrman, evenverre daer recht ende reden toe dient, off hoir andere goeden, twe schat aen gelde off vier schat {85r} aen pande nae den manieren van den dijcrechte. Item waer 't sake dat 't landt, daerop uytgeleyt waer, nyet goet genouch en waere die uytgeleyde penningen aen te verhalen ende den dijcgraeff geen ander goet en wist te vinden binnen de mercken van 't heemraetschap van Rijnlandt gelegen, den eygen ofte huyrman toebehorende, daer hij zijn recht aen verhaelen mochte, zoo sal de dijcgraeff dat verhaelen mogen aen dengenen daer 't landt lest offgecomen is, solvent genouch sijnde. Ende waer 't sake dat de dijckgraeff die oick mede nyet en wist te vinden, zoo sal hij kerckgeboden doen doen ter plaetse ende in den ambachten daer 't lant gelegen es. Dat so wye eenich landt off meer goedts weet den voors. {85v} eygen off dengeenen daer 't landt lest afgecomen is, toebehorende, dat sij dat den dijcgraeff te kennen geven binnen 14 daegen nae de publicatie off kerckgeboden.
  Ende waer 't saecke dat de dijckgraeff de voors. 14 dagen geleeden bij de voors. middelen noch bij andere goede middelen ende wegen geen goet en wiste te vinden sijn recht aen te verhaelen, soo sal hij gehouden wesen den eygen ende diegene, daer 't lant lestwerfs offgecomen is, te doen daegen tegens den eersten rechtdach, die de dijcgraeff metten hogenheemraden houden sal ende ten selven daege dien balling 's lants doen leggen ten eeuwygen daegen uyt 't heemraetschap van Rijnlandt te blijven <43> opte peyne van openbaer gegeesselt te {86r} sijn, < <43r>: ten anderden gebannen te sijn op sijn rechterhant>, ten derden op sijn lijff. Welcke twe laetste banningen ende executien geschien sullen indien hij nae der executie van de eerste peyne binnen den voorschreven mercken bevonden wordt. Ende dat gedaen sijnde sal de dijckgraeff zijn recht verhaelen mogen aen dat ambacht aldaer 't lant gelegen is, die hoor verhael weder hebben sullen totten negenden graet toe naer inhout derkeure daeraff sijnde.
  Ende waer 't saecke dat 't ambacht daer nyet goet genouch voor en waere, so sal men dat geheele ambacht appliceren tot behouff ende prouffijte van den gemenen lande van Rijnlandt. Ende sal alsdan de dijckgraeff van sijne uytgeleyde {86v} penningen, mitsgaders van zijne costen daeromme gedaen tot taxatie ende moderatie van den heemraden, wederomme gerembourseert worden van 't gemenelandt bij den rentmeester, denwelcken hij gehouden sal wesen te leveren behoorlicke certificatie van de proceduren, ordonnanti van den heemraden opten costen ende quytanti daerop dienende. Denwelcken rentmeester, die overbrengende, sullen hem deselve penningen weder gepasseert werden in sijne reeckeninge.
  Waer 't oock saecke dat de ambachtsbewaerders ende gaerders in gebreecke waeren die ommegeslagen penningen te innen ende te borde te brengen, off die onwillige over te leveren in handen van den rentmeester indertijt wesende, ende bij gebreecke van betalinge bij hemluyden nyet geinnet, geecuteert {87r} ofte overgelevert en werden in der maniere voors., al 'twelck sij gehouden zullen sijn te doen binnen een maent nae de publicatie van den ommeslagen, zoo sal de rentmeester voors. de ambachtsbewaerders ende gaerders t'samentlick ende elckeen voor al mogen doen panden. Ende gepant sijnde ende de pande haer vollen stal gestaen hebbende51<44> in manieren voorschreven, zal de dijcgraeff gehouden wesen de gepande penningen opten ambachtsbewaerders ende gaerders uyt te leggen ende die penningen op hemluyden mogen innen ende executeren. Ende bij gebreecken vandien voort opten eygenen ende ambachten in der manieren boven verclaert.
  Item ende waer 't saecke dat {87v} in dese ordonnantie enyge duysternisse ofte geschille geviele, dat sal staen tot verclaringe van den heemraden, tot dien eynde dat de dijcgrave ende anders, eenyegelick in 't sijne, nyet vercort en worde noch ongelijck en geschie.
  Dusverre insertie.
  Ende tot vermeerderinge van dien hebben dijckgrave ende hogeheemraden bij de keure op 't verboucken den 3en julii 1577 gestatueert ende geordonneert, dat alle ambachtsbewaerders, geseten binnen de mercken van Rijnlant, van doen voortaen gehouden zouden wesen de ommeslagen van den Sparendamschendijck te ontfangen off doen ontfangen elcx in heuren bedrijve binnen 'sjaers off men salder geen recht over doen. {88r} Ende sullen heure gaerboucken metten namen van de eygenaers ende bruyckers, mitsgaders de absolute quitantie van de rentmeester van Rijnlant alle jaeren gehouden wesen te leveren in de handen van den nyeuwen ambachtsbewaerders. Ende voorts alle schrickeljaeren van als een gelijck perfect register brengen off leveren in handen van den secretaris van den heemraetschap van Rijnlandt, bij den ambachtsbewaerders indertijt wesende onderteyckent, tot costen van deselve ambachte op een boete van thien ponden van 40 grooten Vlaems 't pondt, die men verhaelen sal aen den ambachtsbewaerders, die hiervan in gebreecke bevonden sullen werden.

 

47 Stafgaende = ? Vergelijk Verdam: staf (8), dijckstaf = dijckslag = het gedeelte van een dijk tot welks onderhoud een bepaald persoon is verplicht. Back to Text
48 Gereetschap = 1. gereedheid, geneigdheid; 2. bereidvaardigheid; ... ; 5. benodigdheden, gereedschappen (Verdam). Back to Text
49 Onderwinden = 1. ondernemen, op zich nemen; ... ; 7. als beheerder over iets beschikken (Verdam). Back to Text
50 Bewinden = ...; 6. zich bezig houden met; ...; 8. toegenen (Verdam). Back to Text
51 Haren vollen stal hebben = den bepaalden tijd gestaan hebben (Veerdam). Back to Text

amh_09amh_09amh_09

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_08

 

 

amh_08 amh_08 amh_08
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

8. Morgengelden

Ommeslagen van morgengelden <31> Naedemael hiervoor 't eerste verhael gemaect wert van den ommeslach ende contributie margen margens gelijck, vinden die van Leyden goet daervan alhier oick eenyge verclaringe te doen als achtende dat de gemene contributi over de mergentaelen naer den jaere 1363, te weten naer 't openen van de waterlosinge ten Halffwegen, eerst sijn begonst, hoewel 't privilegie van dien sulcx niet inne en hout.
Privilegie van Haerlem In den eersten so heeft hartoge Aelbert van Beyeren op {66v} Sint-Lambertsdach in den jaere 1396 der stede van Haerlem verleent een privilegie inhoudende dat den heemraet van Rijnlant geen margengelt gaderen noch setten en souden ten waerbij een off twe van sijnen raede, bij den Grave daertoe te vougen, ende bij den steden van Haerlem ende Leyden. Ende daer souden de heemradens voors. goede reeckeninge aff doen, eer sij eenich margengelt gaderen off setten mochten.
Privilegie om alle landen onder de contributie te brengen In den jaere 1437 opten 20en octobris heeft hartoge Philips van Bourgongi Rijnlant een privilegie gegeven daerbij hij seyt verstaen te hebben, gelijck de hogeheemraden van Rijnlandt hem oock te kennen gegeven hadden, dat bij inbreecken van de meeren binnenslants de morgentaelen die daeraen {67r} gelegen waeren, grotelicx verminderden ende affgeslagen werden. Also dat de heemraden daeraen nyet comen en conden tot sulcken margengelden als 't gemeenlant van Rijnlandt gewoonlick was om te slaen, daer degeene daer de gebreecken aen quaemen, grotelicx mede beschadicht ende verachtert werden. 't Welck van node was remedie daerop te vinden ende dat weder in te haelen op degene die binnen de mercken der heemraetschap van Rijnlandt gelegen waeren ende mede door Sparendamme <32> uytwaterden ende doen ter tijt nyet gegonden38 en hadden. Hadde daeromme, vervolgende sijner voorvaderen brieven, graven van Hollandt bevolen dat alle landen die onder der waterschap van Sparendam gelegen waeren {67v} ende daermede uytwaterden, 't waeren veenen, innegewonnen landen off anders eenich lant hoe 't genompt mocht wesen, die de voorschreven waterschap genyeten wilden, dat sij mede betaelden ende gonden mergen mergens gelijck als andere landen deden ende de voorschreven heemraden dat ordonneren zouden. Bevelende den bailliu van Rijnlant dat hij als dijcgrave alle landen die noch nyet ingewonnen en waeren, gelegen binnen de mercken voorschreven ende mede uytwaterende tot Sparendam voorschreven tot wat tijden als des van node wesen soude met rechte voor den heemraden voors. innewonne nae den rechte, dat de heemraden bij hoiren eede daer aff wijsen souden. Want nyet redelick en waer dat yemant mede door {68r} Sparendam wateren soude, hij en soude medegelden nae de grote van sijne landen, gelijck de andere landen deden die daer uytwaterden. Met verclaringe dat waer 't saecke dat yemant daerinne onverhorich viel dat de grave aen hem houden ende verhaelen wilde als aen dengenen die des landts verderfnisse voirtsetten wouden.
Vrijdom om den Hogenveen In 't vorder bevinden de voors. van Leyden dat behalven de vrijdomme van die van Wourden, die van Sticht ende die van Nyeucoop, daervan hiervooren genouch is geseyt, in cracht van den voorgaenden privilegi des jaers 1436 dijckgrave ende hogeheemraden eerst ten vervolge van de ambachtsbewaerders van Rijnlant tot Sparendamme uytwaterende aengesproocken hebben die van de <33> Hogeveen, gelegen tusschen Benthoorn ende Waddincxvener greppel, {68v} de lantscheydinge van Schielant ende 's-Gravengreppel van Haserswoude om met hun landen (alsmede tot Sparendamme uytwaterende) te contribueren. Daerop de voorschreven van de Hogeveen vertoont hadden hantvesten, gegeven bij hartoge Aelbert, oock andere brieven van den heeren van Egmond ende Brederode, daermede sij hun meenden te vrijen ende evenwel uyt te waeteren. Welcke hantvesten ende brieven bij de heemraden gevisiteert sijnde, en hadden nyet anders connen vinden: zij en waeren schuldich mette landen te gelden, hebbende haeren dijcgraeff bevolen hun wateringen toe te slaen ende dicht te houden tot sij contibueren souden. Op welck die van de Hogeveen alrehande vervolch gedaen hebbende aen den heeren van Egmont ende Brederode, {69r} aen den stadthouder ende aen die van den Rade, om ontslagen te sijn. Daerop de heemraden, gehoort wesende, hadden den heeren so met des landts rechten onderwesen dat sij hun met haeren dienst ende 't gundt daertoe dienende rustelicken lieten begaen, hem biddende denselven van de Hogeveen goedertieren te willen weesen. 't Welck de heemraden doende, hadden een minlick gescheyt gemaect met die van de Hogeveen ende hem vergont van metten landen van Rijnlandt uyt te waeteren sonder margengelt off oncost te gelden roerende der waterschap van Sparendamme daer sij tot eeuwygen dagen vrij off souden sijn, mits daervooren betaelende 60 Engelsche nobelen die tot des gemeenlants behouff beleyt om aen een stuck landts in Alpherhorn, {69v} volgende de brieven van de hogeheemraden van date op Sint-Pietersdach ad cathedram des jaers 1451.
Hermetinge van alle de landen Vorder dat in cracht van den <34> voors. privilegie dijcgrave ende hogeheemraden in den jaere 1542 tot welcker tijt toe sijluyden - so het schijnt - 't voorschreven privilegie nyet en hebben gebruyct, doen hermeten hebben nyet alle de landen onder 't waterschap gelegen ende daermede uytwaterende, mer alleen de ambachten die doen in contributie stonden. Van welcke hermetinge de dorpen met haer gevouchden, hierboven genompt, hem beclagende ende hem daerjegens opposerende bij wegen van justitie, hebben heur saecke so wel beleydt dat opten 12en martii 1548 die van Haserswoude, die groot gemeten waeren op 4010 morgen 224 roeden, {70r} bij sententie van den Secreten Raet gewesen sijn te zullen blijven staen ende contribueren op haer oude mate van 2271 margen 1 ½ hondt naer inhout den accorde daeraff sijnde van date den 2en julii 1529.
  < <34r> in de marge: Haserswoude es bij mr. Pieter Sluyter in november, december 1542, januariis, februariis, maert, april 1543 gemeten in als op 4010 morgen 224 roeden, mer zonder de roeden op 3996 morgen ½ hont, volgende de acte achter de metinge staende. 't Welck te verstaen es dat van 40 tot 89 roeden incluys mer gereeckent wert ½ hont, van 90 tot 139 één hondt. Den Vrijenhoec es groot 53 morgen 100 roeden die in Rijnlandt nyet en contribueren nochtans onder de masse mede zijn gerekent. Afgetrocken van 3996.50 - 53.100, rest 3942.550. 't Zelve gemindert 1/7, zo alle landen in Haserswoude contribueren mit 7 hont voor den mergen beloopt 3379.4½ roe, grootte tot baet voor den gaerders 108 morgen 3 hont.>
  Ende die van den Hogeveen, te weten in Lisse, Noortwijck ende Noortwijckerhout nyet achter Haserswoude, op 620 margen. Oick naer inhout van den accorde van den 12en martii 1533.
Accort opte contributie Ende belangende de andere dorpen es bij den heeren van Assendelft ende Suys in den jaere [15]50 bij den accorde, hiervoiren geroert, opte moderatie van den mergentalen van den ambachten ende dorpen in 't proces geweest sijnde, gedaen ende gemaect genouch bij consente van parti insicht genomen so opte inspectie oculair als op 't gunt geprobeert {70v} es met getuygen overgecomen ende verdragen dat voir den tijt van 32 jaeren ende anders zoude wesen geordonneert, zulcx ende 'tgeen hiernaer volcht.
  Eerst de dorpen in den processe geweest sijnde: <35>
  Aelsmeer, doen contribuerende met 1500 mergen, was uytgemeten op 4446 margen ende zouden contribueren met 2000 margen.
  Leymuyden, contribuerende met 871 margen 500 roeden, was uytgemeten op ... ende zoude contribueren met 625 margen.
  Vriesecoop, contribuerende met 900 margen 100 roeden, was uytgemeten op ... ende zoude contribueren met 600 margen.
  Esselickerwoude, contribuerende met 1900 margen 200 roeden, was uytgemeten op 2519 margen 550 roeden ende zoude contribueren {71r} met 2100 ende 50 roeden.
  Alckemade, contribuerende met 2500 margen, was uytgemeten op 3126 margen 350 roeden ende zoude contribueren met 2800 mergen.
  Zoetermeer, contribuerende met 1200 margen, was uytgemeten op 1715 mergen 400 roeden ende zoude contribueren met 1400 margen.
  Arlanderveen, Pulmot mette Vrije Houff, voor zoveel het in Arleveen leyt, contribuerende met 2277 margen, was uytgemeten op 2596 margen 550 roeden ende zoude contribueren met 2350 margen.
  Wassenaer, contribuerende met 1301 mergen 150 roeden, was uytgemeten op 1977 mergen 500 roeden ende zoude contribueren met 1400 mergen.
  Suydwijck, contribuerende {71v} met 880 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1307 mergen 350 roeden ende zoude contribueren met 150 mergen39.
  Valckenburch ende Catwijc, contribuerende met 5608 mergen 250 roeden, was uytgemeten op 987 mergen 100 roeden ende soude contribueren met 725 mergen zonder de 40 mergen in Rijnsover40.
  Belangende de dorpen buyten den processe gebleven, die veelal sustineerden hen bij dijckgrave ende eenyge van de heemraden beloftenisse gedaen te sijn, dat sij souden genyeten 'tselve dat d'andere bij sententie souden consequeren, was geaccordeert dat sij souden gelden:
  Sassenhem, contribuerende met 900 margen, was {72r} uytgemeten op 952 margen 400 roeden ende soude contribueren met 943 mergen.
  Alphen, contribuerende met 2100 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 2287 morgen 550 roeden ende soude contribueren met 2262 mergen 550 roeden.
  Leyderdorp, contribuerende met 1460 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1665 mergen ende zoude contribueren met 1651 mergen.
  Outshoorn mette Griephouck41, contribuerende met 1529 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1667 mergen 300 roeden ende zoude contribueren met 1629 mergen.
  Coudekerck, contribuerende met 926 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1165 mergen 450 roeden ende soude {72v} contribueren met 1140 mergen.
  Ougstgeest, 1458 mergen 200 roeden, was uytgemeten op 1958 mergen 550 roeden ende zoude contribueren met 1939 mergen.
  Voorschoten, contribuerende met 1748 mergen 150 roeden, was uytgemeten op 2279 mergen 250 roeden ende zoude contribueren met 2140 mergen.
  Soeterwou, Wiltsveen, Stompwijck, contribuerende met 5280 mergen, was uytgemeten op 5992 mergen 400 roeden ende zoude contribueren met 5750 mergen.
  Noortwijck, Noortwijckerhout, contribuerende met 1838 mergen, was uytgemeten op 3674 mergen 200 roeden ende soude contribueren met 2800 mergen, afgetrocken 361 {73r} in de Hogeveen, 46 mergen in Rijnsover.
  Schoot, contribuerende met 481 mergen, was uytgemeten op 523 mergen 150 roeden ende zoude contribueren met 481 mergen.
  Voorhout, contribuerende met 136 mergen42 250 roeden, was uytgemeten op 1410 mergen ende zoude contribueren met 1237 mergen.
  Segwaert, contribuerende met 426 mergen, was uytgemeten op 864 mergen 200 roeden ende zoude contribueren met 700 mergen.
  Aer, contribuerende met 1900 mergen, was uytgemeten op 2249 mergen 200 roeden ende zoude contribueren met 2100 mergen.
  Benthuysen, contribuerende met 4708 mergen 200 roeden {73v}, was uytgemeten op 769 mergen 200 roeden ende zoude contribueren met 650 mergen.
  Laegh Boscoop, contribuerende met 221 mergen, was uytgemeten op 259 mergen ende zoude contribueren met 239 mergen.
  Reyerscoop, contribuerende met 330 mergen, was uytgemeten op 404 mergen ende zoude contribueren met 350 mergen.
  Middelburch, Spoelwijck, contribuerende met 312 mergen, was uytgemeten op 420 mergen ende zoude contribueren met 375 mergen.
  Randenborch, contribuerende met 168 mergen, was uytgetrocken op 213 mergen 400 roeden ende {74r} zoude contribueren met 200 mergen.
  Snijdelwijck, contribuerende met 307 mergen, was uytgemeten op 370 mergen ende zoude contribueren met 355 mergen.
  Poelijden, contribuerende met 408 mergen, was uytgemeten op 464 mergen ende zoude contribueren met 440 mergen.
  Groenswaert, contribuerende met 257 mergen, was uytgemeten op 349 mergen ende zoude contribueren met 336 mergen.
  Rijck, Nyeuwerkerck ende Noorden, contribuerende met 1500 mergen, ...
  Parochie van Haerlem, {74v} contribuerende met 2981 mergen 450 roeden, ...43
  De vrijheyt met Schalkwerhaere, Mercke, de Woert, doen contribuerende met ... , was uytgemeten op 1575 mergen 150 roeden ende zoude contribueren met 1559 mergen.
  Sparendam, contribuerende met ... , was uytgemeten op 66 mergen 50 roeden ende zoude contribueren met 65 mergen.
  Schooten ende Vlielant, doen contribuerende met ... , was uytgemeten op 788 mergen 400 roeden ende soude contribueren met 780 mergen.
  Vlielant, Heemstede, doen contribuerende met ... , was {75r} uytgemeten op 1224 mergen 400 roeden ende zoude contribueren met 960 mergen.
  Overveen, Aelbertsberch ende de Vogelesang, doen contribuerende met ... , was uytgemeten 946 mergen 500 roeden ende soude contribueren met 800 mergen.
  Rijnsaterwoude, doen contribuerende met 550 mergen, was uytgemeten op 607 mergen 250 roeden ende soude contribueren op 575 mergen.
  Lisse, doen contribuerende met 932 mergen 250 roeden, was uytgemeten op 1529 mergen ende soude contribueren met 1300 mergen, affgetrocken 95 mergen voor den Hogeveen, daer sententie aff es. {75v}
  Groot ende Cleyn Burchgraverveen, doen contribuerende met 73 mergen, was uytgemeten op 283 mergen 350 roeden ende zoude contribueren: Groot met 80 ende Cleyn met 40 mergen.
  Behalve welcke dorpen voor eewich contribueren:
  Haserswoude mit 3271 margen 150 roeden
  Rijnsover met 86 margen
  Warmont mit 1320 mergen 4 hont
  Rijnsborch mit 335 mergen 450 roeden
  Hogemade mit 203 mergen 3 hont.
Vermindering om de 7 jaeren <36> Bij den voorschreven accorde es oock geaccordeert dat alle de voors. dorpen ende ambachten, opten wateren ende meeren oock aen den duynen gelegen, alle seven jaeren clachten mochten doen aen dijcgraeff ende hogeheemraden om cortinge {76r} te hebben van 't lant dat metter meere affgespoelt off mette zande overlopen zoude werden. Ende dat hun cortinge geschieden ende gegunt soude werden, zoo dijgraeff ende hogeheemraden bevonden te behooren, ende naer de quantiteyt van 't afgespoelde off verstoven landt.
Moderatie te genieten Ten laetsten dat de quijtscheldinge ende moderati alleen geprofiteert zouden werden bij dengeenen die in den ambachten de snootste ende onvruchtbaertste landen hadden ende besaten.
Hermetinge op 'tgeen in 't meten mocht sijn gefeylt Ende indien yemant sustineren wilden de voors. nyeuwe meetinge qualicken gedaen te sijn, deselve souden mogen versoucken hermetinge die hem gewerden zouden tot costen van de landtmeters, indien zij bevonden werden qualick gemeten te hebben.
Continuatie van 't accort Nyettegenstaende de voors. 32 jaeren in den jaere ... {76v} voorleden zijn gendicht, zoo wert den voet van de contributie nochtans bij continuatie ende vervolch daerop alsnoch genomen ende gehouden onder de voorgaende woorden 'ende anders soude wesen geordonneert'.
Proces tegens Lochorst ende 't gasthuys Behalven welcke voors. generale hermetinge ende vervolgens verhoginge van de contributi bij Jan van Brouchoven, rentmeester van Rijnlandt, in crachte van 't voors. privilegie des jaers 1437 zeeckere jaeren geleden ter ordonnantie van de hooftinnegelanden proces begonst es tegens joncker Vincent van Lochorst ende de meesteren van Sint-Catarijnengasthuys binnen Leyden ten eynde dat sijluyden met 5 morgen 5 hont, ancomende Sint-Katrijnengasthuys ende mit 13 morgen 4 hont, competerende de heer {77r} Van Lochorst, al gelegen in Zoeterwoude (in een weer van 23 mergen 4 hont) mede in de gemeen contributie soude werden getrocken, onangesien de voors. landen souden hebben privilegie van grave Florens van date <37> maendage voor Martinii des jaers 1283 ende sulcx ouder als 't privilegie van het oprechten van 't heemraertschap, innehoudende dat 't vierendeel van der houve te Boschuysen, geheten Thiemans bredelant, 'twelck des graven geweest zijnde toequam Ver Batem Stanns wedue, vrij zoude zijn van allen ongelden, tsij van dijcken off dammen. Ende dat de hooftingelanden opten 21en januarii 1552, vergadert wesende opte 4e reeckeninge Jans van Brouchoven, ter overstaen van de commissarissen van denselven Hove verclaert ende geconsenteert {77v} hebben, dat de voors. landen vrij souden blijven van allen oncosten van Sparendamschendijck ten eewygen dagen, naer vermogen den privilegie den voors. ingelanden vertoont, mit bevel aen d'ambachtsbewaerders van Zoeterwoude die Van Lochorst ende 't gasthuys te laeten ongemoeyt ende dat hen deselve margentaelen cortinge soude geschieden van heur quote, daerop zijluyden bij den nyeuwen accorde gestelt waeren. Welcke saecken voor de vierschaere van dijcgrave ende hogeheemraden gehangen hebbende, sijn bij twe verscheyden sententi gewesen. Den eersten aprilis 1586 de voors. gasthuysmeesteren ende Lochorst gecondemneert aen handen van des rentmeesters handen pro rata te betalen de ongelden over de mergentalen van Rijnlandt, ommegeslagen {78r} binnen een tijt van 25 lestvoorleden jaeren, uyt saecke van alle wercken ende oncosten mit 't onderhout van den Sparendamschendijck nyet gemeens hebbende, mit compensatie van costen. Waervan bij de voorschreven gasthuysmeesteren ende Van Lochorst aen den Hove van Hollant es geprovoceert, daer de saecke jegenwoordelyck, zoo die van Leyden verstaen, hangende in state van wijsen ende om sententie vervolcht wert.
Proces tegens de stat Ten laetsten hebben oock de voornomde dijcgrave ende hogeheemraden de stadt Leyden uyten naeme ende vanwegen de voorn. meesters van Sint-Catrinengasthuys ende de Leprosen aldaer in den jaere ... proces doen moveren om met den ongelden in 't waterschap te contribueren met 4 morgen 1½ hont ende twe morgen 4½ hont, {78v} gelegen buyten de Rijnsburgerpoort der voors. stede, 't gasthuys ende leprooshuys respective toecomende, van de jaere 1580 aen. Waerjegen burgermeesters sustinerende44 de voors. landen nyet schuldich te sijn te contribueren als gelegen binnen de vrijheyt der stadt Leyden, nyet onderwerpen 't heemrecht, mer dat de voorschreven 7 mergen, gelijck oick alle andere mergentaelen gelegen binnen haere vrijheyt, zoo vrij ende van sulcke conditie ende natuyre waeren alsoff sij laegen binnen de muyren <38> ende wallen der voors. stede, zulcx deselve van allen ouden tijden gedacht ende gehouden waeren. Welcke questie opten 13en april 1589 tusschen den hooftingelanden ende dijcgrave ende hogeheemraden ter eenre ende {79r} burgermeesters ter andere zijden es geaccordeert, dat mits bij burgermeesteren opbrengende, gelijck gedaen es, eens 100 guldens de voorschreven 7 mergen ende andere landen, binnen der stede vrijdomme gelegen, tot 25 mergen toe, 'tsij de stadt off particuliere borgeren toecomende, ten eeuwigen daegen vrij ende exempt souden sijn ende blijven van alle de lasten des gemeen landts van Rijnlandt ende andere landen met Rijnlandt deur de sluyse van den Sparendam uytwaterenden < <38r> in de marge: Nota> doen ommegeslagen off noch omme te slaen, ende in 'tgundt voors. es gehouden zouden werden in allen schijne alsoff deselve binnen de muyren, wallen, poorten, cingelen ende chingelgraften van Leyden gelegen waeren.
  Dit is 'tgeen die van Leyden hebben connen vinden nopende {79v} de processen bij dijcgrave ende hogeheemraden begonst om volgende 't voorschreven privilegie van den jaere 1437 alle de landen te trecken ende brengen onder de contributie. Ende laeten hun beduncken, sonder des voor seecker te weten off willen affirmeren, dat indien 'tselve privilegie plaets soude hebben ende dat nyettegenstaende enyge verleende privilegi mit zo langen verloop van tijden gecorrivireert45 ende bevesticht, daerbij comende de verclaringe ende 't bewilligen der hooftinnegelanden, men veel meer landen souden vinden, 'twelck die van Leyden bekennen dat comen souden tot groten soulagemente46 van de contribuanten, so de ommeslagen jaerlicx meerder ende meerder lopen, gelijck blijct uyt den volgenden staet.

 

38 Beide handschriften hebben hier 'gegonden'. Is bedoeld 'gehouden' of 'gegolden'? Gonnen = (ver)gunnen. Ook voor de klerk was dit geen bekend woord. Back to Text
39 Beide handschriften melden CL (= 150), maar moet zijn ML (= 1050) morgen. Back to Text
40 Rijnsoever. De klerk schreef steeds 'Rijnsover', Van Hout 'Rijnsoever'; ({71v, 73r en 75v}). Back to Text
41 Op <35r> 'Griephouck' door Van Hout verbeterd in 'Gnephouck'. Back to Text
42 Beide handschriften melden CXXVI (= 136), maar moet zijn MXXXVI (= 1036) morgen. Back to Text
43 Voor de hermeting contribueerde de Parochie van Haarlem als eenheid. Daarna werden de ambachten rond Haarlem afzonderlijk aangeslagen. De klerk heeft dit door puntjes aangegeven in de tekst. Back to Text
44 Hoewel beide handschriften hier 'sustinerende' hebben, moet er m.i. 'sustineerden' staan omdat anders het werkwoord ontbreekt. Back to Text
45 Gecorrivireert = ? Schreef Van Hout op <38v> 'geconcerveert'? Back to Text
46 Soulagemente = lastenverlichting. Back to Text

amh_08amh_08amh_08

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_07

 

 

amh_07 amh_07 amh_07
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

7. Jurisdictie op 't weeren van 't buytenwater

Jurisdictie op 't weeren van 't buytenwater Nopende heurluyder ampt, kennisse ende jurisdictie op 't weeren, dat 't binnenlandt nyet en werde overlopen off beswaert met 't zeewater comen in aensieninge drie saecken: ten eersten de spoyen, sluysen ende duyckers; ten tweden den zeedijck; ten derden de duynen.
Spoyen, sluysen, duyckers Belangende de spoyen, sluysen, duyckers es heur ampt originelicken daerop te keuren ende toe te sien dat die bij dengeenen, daerinne gehoufslaecht zijnde, wel ende naer behooren werden gemaect, 'tsij opnyeus 'tzij vernieut. Alles ten meesten verseeckeringe {58r} <24> van 't lant. So ten opsicht van 't principaele werck als van de dammen ende gelijcken aenhang, dat die soo swaer, vast, bestendich, stijff, starck ende dicht werden gemaect dat die door storm nyet en comen inne te breecken noch deur hoge vloeden over te loopen. Ende so daerinne oick een groote veranderinge is gevallen, zo dient 'tselve oick wat naerder verhaelt.
Sluysen op Sparendam / De gelegentheyt van Sparendam Met het innestellen van het heemraetschap ten tijde als de Rijnlanders ende andere, op Sparendam uytwaterende, de Sparen overgingen - volgende 'tgundt daervan hiervooren is verhaelt - soo schijnt wel dat op Sparendamme nyet meer geleyt en sijn dan twe sluysen, die tot gemene lasten sijn gebleven gelijck uyt {58v} 't naevolgende te colligeren is. Mer met 't veranderen van den tijde, 't verhogen ende vermeerderen van de wateren sijn op Sparendam gecomen negen sluysen, dewelcke gelijck oock 't plaetwerck off den dam, daermede die aen den anderen sijn verheelt, onder deselve sijn verhoufslaecht geweest in der vougen hiernaer volgende.25
Groote Sluyse Eerstelicken so waeren in de Groote Sluyse gehoufslaecht:
 
Soeterwoude met 5280 margen  
Esselickerwoude met 1900 margen 200 roeden
Voorschoten met 1748 margen 150 roe
Wassenaer met 1301 margen 150 roe
Leymuiden met 871 margen 500 roe
Boscoop met 551 margen  
Poelijen26 met 707 margen 550 roe
Snijdelwijck met 306 margen 550 roe
Hogemade met 200 margen {59r}
Reynsaterwoude met 605 margen 200 roe
       
Comende t'samen   13172 margen 500 roe
eerste plaetwerck <25>In 't eerste plaetwerck daeraen waeren gehoufslaecht:
 
Warmont met 1 roe    
Alphen27 met 8 roe 8 voeten 2 duym
Der Aer met 1 roe 1 voet 4 duym
Leymuyden met 1 roe 4 voeten  
Aer met 1 roe 1 voet 9 duym
Zegwaert met 1 roe 1 voet 9 duym
Noortwijck met 2 roe 3 voeten 8 duym
Alphen met   10 voeten 6 duym
Haerlem met 3 roe 8 voeten  
Suytwijck met   3 voet 10 duymen
         
    < 20 roe 9 voeten 0 duym >
twede sluyse Hieraen volchde de twede sluyse, 'twelck was d'eerste de sluys van Woerden, dewelcke gehouden werden buyten costen van Rijnlant.
 
Leyderdorp met 1 roe 5 voeten 8 duym
Ougstgeest met 1 roe 11 voeten  
Coudekerck met 1 roe 7 voeten  
Leymuyden ende Reynsterwoude met   7 voeten 2 duym
         
  Summa28 5 roe 6 voeten 10 duym
derde sluyse Hieraen volchde de derde sluyse ende werde genompt de sluyse van Alphen daerinne gehoufslaecht waeren:
 
Alphen met 2400 margen 450 roe
Leyderdorp met 1460 margen 300 roe
Warmont29 met 1388 margen 300 roe
Hillegom met 411 margen 300 roe
Groenssoren met 257 margen  
       
  Summa 5808 margen 150 roe30
derde plaetwerck In 't volgende derde plaetwerck waeren gehoufslaecht:
 
Voorschoten ende {60r} Wassenaer met 3 roe 4 voeten 6 duym
Valckenburch met   10 voeten  
Alphen met 3 roe 3 voeten  
Warmont met 1 roe 7 voeten 6 duym
Benthuysen met 1 roe    
Sassenhem met 1 roe 3 voeten  
         
  Summa 11 roe 4 voeten 0 duymen
  Hiernae volchde een van de twe oude sluyspetten, dewelcke alle 't lant dat onder 't heemraetschap van Rijnlant lach t'samen maecken ende onderhouden most, gelijck sij mosten de colck met 't afterverlaet, houdende 1 roede 6 voeten 6 duymen
vierde plaetwerck <26> In 't volgende vierde plaetwerck waeren gehoufslaecht:
 
Riedwijck ende Nyeuwerkerc met 1 roe 1 voet 9 duym
Haserswoude met 1 roe 2 voeten 6 duym
Esselickerwoude met 1 roe 5 voeten  
Haserswoude met 1 roe 7 voeten  
         
  Summa 5 roe 4 voeten 3 duym
twede oude sluyspet Hieraen volchde de twede oude sluyspet dewelcke alle 't lant dat onder 't heemraetschap van {60v} Rijnlant lach {60v} t'samen maecken ende onderhouden most beneffens de colck ende 't afterverlaet.
 
< <26> 1 roe 4 voeten 6 duym>
5e plaetwerck In 't volgende 5e plaetwerck waeren gehoufslaecht:
 
Schoot met   10 voeten 6 duym
Zegwaert ende Zoetermeer met   9 voeten 9 duym
Riedwijck ende Nyeuwerkerc met 1 roe 4 voeten 6 duym
Zoetermeer met 1 roe 11 voeten  
         
  Summa 4 roe 11 voeten 9 duym
vierde sluyse Hieraen volchde de vierde sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Haserswoude ende waeren daerinne gehoufslaecht:
 
Haserswoude met 3271 margen 150 roeden
Aelsmaer met 1788 margen 150 roeden
Sassenhem met 956 margen 200 roeden
Randenburch met 168 margen  
       
  Summa 6183 margen 500 roeden
seste plaetwerck In 't volgende seste plaetwerck waeren gehoufslaecht: {61r}
 
Soeterwoude met 1 roe 1 voet 9 duym
Vriesecoop met 1 roe 5 voeten 3 duym
Soeterwoude met 1 roe 1 voet 6 duym
         
  Summa 3 roe 8 voeten 6 duym
vijfde sluyse Hieraen volchde de vijfde sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Alckemade ende waeren daerinne gehoufslaecht:
 
Alckemade met 2556 margen  
Voorhout31 met 136 margen 250 roeden
Lisse met 932 margen 250 roeden
Suydtwijck met Splintersambacht met 76 margen  
der Vrouwenambacht van Vooren met 81 margen  
Ougstgeest met 1410 margen 300 roeden
       
  Summa 6092 margen 200 roeden
zevende plaetwerck In 't volgende zevende plaetwerck waeren <27> gehoufslaecht:
 
Soeterwoude met   8 voeten  
Voorhout met 1 roe 5 voeten {61v}
Lisse met 1 roe 5 voeten 9 duym
Suytwijck met 1 roe   6 duym
Leyderdorp met   7 voeten 4 duym
Hillegom met   10 voet 6 duym
Middelburch met 1 roe 11 voet 5 duym
Soeterwoude met 1 roe 3 voeten 6 duym
         
  Summa 9 roe 3 voeten 7 duym
seste sluyse Hieraen volchde de seste sluyse 'twelck was de twede sluyse die 't lant van Woerden t'haeren costen most onderhouden.
achste plaetwerck In 't volgende achste plaetwerck waeren gehoufslaecht:
 
Outshoorn met 1 roe 4 voeten 2 duym
Esselickerwoude met 1 roe 6 voeten  
         
  Summa 2 roe 10 voeten 2 duym
sevende sluyse Hieraen volchde de sevende sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Riedwijck ende Nyeuwerkerck ende waeren daerinne gehoufslaecht:
 
Riedwijck met {62r} Nyeuwerkerck met 2700 margen  
Der Aer32 met 1009 margen  
Outshoorn33 met 1592 margen 400 roe
Vriesecoop met 900 margen 100 roe
Aelberts vierendeel van den Bosch met 252 margen  
De Schoot met 481 margen 100 roe
       
  Summa 7763 morgen  
negende plaetwerck In 't volgende negende plaetwerck waeren gehoufslaecht:
 
Hogemade met   7 voeten 6 duym
Alckemade met 3 roe 3 voeten 6 duym
         
  Summa 3 roe 11 voeten  
achtste sluyse Hieraen volchde de achtste sluyse dewelcke genompt werde de sluys van Haerlem ende waeren daerinne gehoufslaecht:
 
Haerlem met 2981 margen 400 roe
Coudekerck met 926 margen 450 roe
Heeren Dircxambacht {62v} van Zuytwijck met 880 margen 450 roe
Catwijck met 568 margen 250 roe
Benthuysen met 478 margen 200 roe
Middelburch met 312 margen  
Burchgraverveen met 45 margen 300 roe
       
  Summa 6193 margen 250 roe
thiende plaetwerck In 't volgende thiende plaetwerck waeren gehoufslaecht: <28>
 
Arlanderveen met 3 roe 7 voeten 2 duym
Aelsmeer met 1 roe 5 voeten  
Randenburch met   6 voeten  
Poeli, Groenssoort Snijdelwijck met 2 roe 9 voeten  
         
  Summa 8 roe 3 voeten 2 duym
negende sluyse Hieraen volchde de negende sluyse die genaempt werde de sluyse van Noortwijck ende waeren daerinne gehoufslaecht:
 
Noortwijck met 1838 margen 100 roe
Arlanderveen34 met 225 margen 50 roe
Soetermeer met 1180 margen 300 roe
Segwert met 853 margen 450 roe
       
  Summa 5897 margen 300 roe
elffde plaetwerck {63r} In 't volgende elffde plaetwerck most Aelsmeer houden:
 
  6 roede 3 voeten 3 duymen.
  Summa van alle de mergentaelen tot onderhout van de zeven sluysen tot last van 't gemeenlandt respectivelicken contribuerende beloopt 51121 morgen 1 hont.
  Ende de plaetwercken zijn al tesamen lang 82 roeden 3 voeten 6 duymen. Hierop gehoocht voor 't plaetwerck van de oude sluysputten tot laste van 't gemeenlant genomen, gelijck 3 roeden 1 voet. Als hier nu bijgevoucht werden de wijte van de sluysen, so soude men weten de langte van den Sparendam die de Rijnlanders overgegaen hadden, genomen de Grote Sluys sij geweest 2 roe, alle andere, tot acht toe, elck één roede, facit t'samen 10 roeden. In vougen dat den dam in als weynich min geweest zij als hondert roeden, hebbende ten minsten thien roeden losinge. [<28v> in de marge met eigen handschrift van Jan van Hout: De Grote Sluyse op Sparendam hebbe ic bevonden geweest te zijn van 17 roeden 18 hont voeten.]
  {63v} Belangende de voorschreven houfslagingen en hebben de voorseyden van Leyden nyet connen vinden tot wat tijde die gemaect is. Ende schijnt dat daerinne geen goede off gelijcke proportie en soude sijn gehouden, sonderlinge ten opsicht Soeterwoude, contribuerende met 5280 morgen, daerbij belast wert met 't onderhout van 4 roeden 2 voeten 9 duymen35 plaetwercx, ende daertegens <29> Aelsmeer, contribuerende met 1788 margen 150 roeden, wert belast met de onderhout van 7 roeden 8 voeten 3 duymen36. Ende van gelijcken meer andere. Sulcx dat deselve nyet margen margens gelijck en schijnt genomen te sijn. Mer is wel mogelick dat deselve vergeleecken ende gecompenseert sijn mette houfslaginge van de sluysen off ten opsicht dat in 't eerste uytmunten37 van de ambachten {64r} seer grote ongelijcheyt mach sijn genomen bij forme van gevouwen mergentalen. < <29> Hoe het sij, de saecken en sijn in sulcker vougen als hiervoiren nyet gebleven, mer so verandert datter geen gelijckenisse ter werelt van es.>
Alle wercken tot last van 't gemeenlandt gebracht. Want in plaetse dat vanouts ende mette instellinge 't werck van de hogeheemraden was te keuren ende toe te sien dat sulcx werde naergecomen, zo nyet de onwillige deur den dijcgraeff daertoe gecompelleert, ende daerentegens 't werck van den ambachten was 't gekeurde te maecken met so cleyne costen als sij mochten 'tsij op dachgelden, 'tsij op bestedingen, soo isset alleyncxkens daertoe gebracht ende zijn de innegelanden zoo zoetelicken in slaep gewiecht dat alle wercken gemeen sijn geworden ende dat 't geheele gesach getrocken is aen den hogenheemraden om de wercken te doen maecken t'haeren goetduncken ende believen.
Bestedinge van gemeen wercken Ende so de heemraden d'selve wercken begonsten te doen {64v} maecken ende wercken in dachhuyren, 't welck men tot veel minder costen ende tot meerder profijts van 't lant mochten doen bij openbaer bestedingen, soo hadden de hooftingelanden daerover - onder de andere gebreecken ende abuysen daerover - oock geclaecht ende behoorlicke remedie gesocht, gelijck nopende 'tselve bij geroerde accord van den jare [15]50 es geaccordeert ende geordonneert dat dijcgraeff nochte heemraden van doen voortaen geen grote wercken als sluysen, plaetwercken ende andere diergelijcke nyeuwe wercken van importantie zouden maecken dan bij voorgaende bestec, kerckgeboden oock communicatie mit eenyge van de principaelste van de hooftingelanden. Noch en soude nyemant van 't collegie off oock den clercq, boden ende andere dienaers van den eedt {65r} wesende, enyge materialen mogen leveren of vercopen, noch te paert ofte deel mogen hebben in des gemeenlandts wercken. Welcke articule, hoewel het tot noch toe somwijlen nyet en is gehouden, van nu voortsaen behoort naergecomen ende onderhouden te werden.
Sluysen ten Halfwegen Belangende het onderhout van de sluysen ten Halfwegen en hebben de voorseyden van Leyden daervan alsnoch geenen houfslach gevonden, achten dat die van eersten aen in 't gemeen bij alle de innegelanden sijn onderhouden geweest in gelijcker vougen als de colcke op Sparendam met het verlaet ende de twe oude sluyspetten die <30> in den dam lagen, onderhouden sijn geweest. 't Welck sij hem te meer laeten beduncken innesicht nemende opte woorden van het privilegie van hartoge {65v} Willem van Beyeren, den vader van vrouwe Jacoba, verleent in den jaere 1413 op Sint-Bartelmees-apostelsdach, wesende in effecte een vernyeuwinge ende vermeerderinge van 't heemrecht ende van gelijcken opten 11en october ten opsicht van 't maecken van de derde waterlosinge uyter Grote Meer bij den Heyligenwech ende voorts besijden den Cathuysers bij Amsterdam, dewelcke tot so grooten naedeele van 't lant noyt (dat die van Leyden vinden gemaect en is geweest) off gemaect geweest sijnde overlange tenyet gecomen es. Daervan breder t'sijner plaetse sal worden geseyt, daer hij wilt dat alle landt die mette waterschappen van Rijnlandt beholpen waeren ende mede uytwaterden - het waeren {66r} veenen, ingewonnen landt off anders eenich landt, hoe 't genompt mochte wesen - allen oncost die daeraff roerde off roeren soude, medebetaelen ende gelden souden morgen morgens gelijck, als de heemraden voorseyt dat ordonneren ende setten souden.
  < <30v> doorgehaald: 't Welc zoo 't schijnt 't beginsel es van de contributie van de morgengelden. 't Welck dusverre geseyt sij zo van de sluysen als ooc van den ommeslagen van de morgengelden.
Sparendamschen dijc Nopende den zeedijck, 'twelcken - als voiren - verstaet den Sparendamschendijck, seggen de voirseyden van Leyden dat de innegelanden daerinne noeyt gehouden en sijn geweest, mer dat die vanoutsheer altijts gestaen heeft tot last van den dijcplechtigen, 'twelck waeren de geheele ambachten onder ende langes denselven dijck gelegen, te weten <einde <30v> >

 

25 1 Rijnlandse morgen = 600 vierkante roeden = 0,8515 ha.; 1 hont = 100 vierkante roeden of 1/6 morgen.
1 Rijnlandse roede = 12 voeten = 3,767 meter; 1 voet = 12 duimen = 31,40 cm.		 Back to Text
26 Op <24v> is de maat verbeterd in 407 margen 550 roeden. Back to Text
27 Op <25r> is van Alphen '8 voeten' doorgehaald en het totaal van het eerste plaatwerk verbeterd (?) in '20 roe 6 voeten 0 duymen'. Back to Text
28 Op <25r> is de '6 voeten' van het totaal verbeterd (?) in '7 voeten'. Back to Text
29 Op <25v> is het morgental van Warmont verbeterd in 1288 morgen 300 roeden. Back to Text
30 Op <25v> is het totale morgental van de Alphense sluis: 5818 morgen 150 roeden juist weergegeven: het morgental van Warmond was inderdaad 1288 morgen 150 roeden. De optelsom tot 5808 morgen 150 roeden was in ieder geval verkeerd. Back to Text
31 Op <26v> staat het juiste morgental van Voorhout: 1036 morgen 250 roeden. Back to Text
32 Bij het morgental van Ter Aar is C (honderdteken) vergeten. Ter Aar contribueerde met 1900 morgen, zoals ook op <27> staat. Back to Text
33 Op <27v> is het morgental van Outshoorn verbeterd in 1529 morgen 400 roeden. Back to Text
34 Het morgental van Aarlanderveen was 2025 morgen 50 roeden, zoals ook op <28r> staat geschreven. Back to Text
35 4 roeden 2 voeten 9 duimen = + 16 meter. Back to Text
36 7 roeden 8 voeten 3 duimen = + 29 meter. Back to Text
37 Op folio <29r> staat hier 'uytmeten'. Back to Text

amh_07amh_07amh_07

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_06

 

 

amh_06 amh_06 amh_06
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

6. Jurisdictie opten ommedijck

 

Zie afbeelding schema   [Tussen <20> en <21> is een folio met een schema over de jurisdictie van dijkgraaf en hoogheemraden gebonden.]  
    < <20v> Oultragyeuse jurisdictie: a fol. 109 verso.>  
In 't civyl; om 't buytenwater te weeren, 't binnenwater te losen.   Opten voorschreven ommedijck, ring off circkel, nyet rontsomme mer alleenlicken op een groot gedeelte, compt den voornomden dijckgrave ende heemraden kennisse ende jurisdictie. Nyet allerley mer alleenlicken in civile saecken, ende dat tot twe poincten voirnemelicken, te weten om 't buytenwaeter te weeren, om {56r} 't binnenwater te losen.  
    Te weten dat 't binnelant <22> nyet en werde overlopen off beswaert met 't zeewater off met vreemde wateren.  
    Te losen: naer het binnenwater in den gemeenen bosem gebracht off geworpen es, alle verhinderingen ende beletselen behoorlicken geweert ende wechgenomen zijnde, deur des gemeenlants spoyen (dewelcken boven open sijnde oick dienen tot deurvaert). sluysen (boven toe ende met drijvende deuren gemaeckt) ende duyckers (gemaeckt met schotdeuren die neervallende sijn). Welcke losinge is off ordinarie off extraordinarie.  
Geen criminele jurisdictie   Mer en compt den voornomde dijckgraven ende hogeheemraden opten voorseyde ommedijck, ring, ofte circkel t'haren kennisse staende geene criminele jurisdictie, ten opsichte {56v} deselve bij den geroerden privilegie van den innestellinge van het heemraetschap des jaers 1285 aen den Grave behouden es onder de naervolgende woorden: Gevielt oick dat yemant cracht dede aen desen voornomden dijck of aen die sluysen die daerinne leggen of aen den ommedijck, dat sullen Wij houden aen sijn lijf ende aen sijn goet ende also berechten. Dat hem een ander hoede. Denwelcken nyetjegenstaende dijcgrave ende hogeheemraden de criminele kennisse aen hem genomen ende geurpeert hebben. Mogelicken door abuys24.  
    't Welck bij die voorseyden van Leyden alhyer nyet gestelt en wert tot yemants verwit, veel min met een meninge om te willen procureren dat dijcgrave ende hogeheemraden de criminele {57r} kennisse vorder soude werden <23> verboden, als die rondelicken bekennen dat men hem deselve behoort te geven tot soverre, dat sij degene die aen den dijck ende de sluysen, daerinne gelegen, mitsgaders aen den ommedijck eenich gewelt off overdaet bedrijven 'tsij met deursteecken off andersins, criminelicken aen ende in den lijve ter aenclachte ende op 't betichten van den dijcgraeff sullen mogen straffen sonder van node te hebben daertoe de hulpe van eenyge anderen rechter aen te roupen off te versoucken, opdat alle saecken ordentlicken ende met goeden bescheyde ende beleyde mogen werden tewegegebracht. In sulcken verstande dat zoedanige kennisse ende criminele straffe den anderen rechters nyet en werden ontrocken {57v} off benomen, maer dat praeventie daerinne als in 't procureren van de straffe van alrehande delicten oick plaetse sal hebben.  
    't Welck geseyt sij van de criminele jurisdictie.  
 24  

 

<22v> Aanvankelijk: 'toestoocken ende oproeyen van soedanigen die hebbende sijn medebroeders daerinne geabuseert, selffs als 't op 't nijpen ging achterwege bleeff', maar doorgehaald en vervangen door: 'abuys'.

 Back to Text

amh_06amh_06amh_06

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_05

 

 

amh_05 amh_05 amh_05
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

5. Deur het verlanden van der IJssele werden weder in 't waterschap ontfangen

  Sedert welcken tijt de zaecken mits 't verlanden van de IJssele weder soverre sijn verlopen, dat {51v} <18> diegeene die hem - als voiren - uyten waterschappe hebben laeten affscheyden ende baet in der IJssele meenden te vinden, sedert allencxkens weder versocht hebben ende ten deele noch versoucken in den waterschappe ontfangen te worden, meestal oock ontfangen zijn.
Polder tot Zwammerdam Want 't is sulcx dat in den jaere 1494 Walraven, heere tot Brederode, voir zijn polder, gelegen onder de watermolen tot Swadenburgerdamme tusschen Rijnlant ende Wourden streckende uyten Rijn achter aen sijne landen [<18r> doorgehaald: ('twelck soe 't schijnt noeyt vanouts in 't waterschap noch in den ommedijck gelegen en hadde)] groot 561 margen, aen de hogeheemraden versocht ende verwurven heeft consent opte voorschreven polder - ten opsichte de gelanden hun nyet langer en mochten behelpen om haer water in den IJssele uyt te brengen zoo sij daer tevooren plachten - een watermolen te stellen (1e vermaen van watermolens23) {52r} om daermede 't water te werpen in den Rhijn, mits gevende penninggelt als om de twe jaeren vier penningen ende jaerlicx opte margen drie groten. Tot een erkentenisse van 'twelck de voorschreven heer van Brederode den 20en martii 1494 de jurisdictie aldaer overgegeven heeft.
Cromwijc, Bulwijc, Berwoutswairde, Kervenlandt en Bakenesse Van gelijcken dat in den jaere 1532 den 25en martii die van Cromwijck, Bulwijck, Berwoutswaerden, Kervenlandt ende Bakenesse gelandt opten Rijn tusschen den Helmwech ende Cortewaerdenschendijck innegenomen sijn met 784 margen, mits contribuerende jaerlicx een stuyver opte mergen.
Reewijc, 't Nieudorp,
's-Gravenbrouc, de Vogelesang, den Tempel, Oude Reewijc, de Staten-Alisambacht, Sluypwijck, Ravensberge, de Vromadescampen, de 2 broucvelden, t'Swammerdam, de Sloen, de Broucken, de Bodegravenscampen, de Wonnen, Wijc en Voshol.		 Mede dat in den jaere 1544 de hogeheemraden van <19> 't waterschap van Rijnlandt innegenomen hebben: eerst die van Reewijck, 't Nieudorp, {52v} 's-Gravenbrouck, de Vogelesang, den Tempel, Oude Reewijc, de Staeten- ende Alisambacht, t'samen groot 903 morgen 3 hont; noch die van Sluypwijck, Ravensberge, de Vromadescampen, t'samen groot 241 morgen 250 roeden; noch de twe brouckvelden van Swadenburgerdamme, de Sloen, de Broucken, de Bodegravenscampen, de Wonnen, t'samen groot 1244 mergen 200 roeden; mitsgaders Wijck ende Voshol, t'samen groot 226 margen 100 roeden.
Processen tegens de heemraden nopende 't innenemen der landen In vougen dat de voorseyde hogeheemraden alsdoen innemende in als 2615 margen 250 roeden, die opter IJsselen hadden gewatert, hoewel vanouts meest in één ommedijck of ring gelegen hebbende. Zo hadden hem de voorschreven ingelanden daerover onder anderen beclaecht ende 'tselve {53r} gesocht met processen aff te weeren.
Accord van de jaere [15]50 op 't proces van de hermetinge 't Welck bij den heeren Gerrit, heere van Assendelft, van Eemskerck etc., ridder, eerste raedt presiderende in Hollandt, ende mr. Cornelis Suys, raet, als commissarisen bij den Hove van Hollandt geordonneert uyt crachte van de sententie van den Secreten Raede opten 12en martii 1549 nopende de hermetinge gewesen tusschen de schouten ende schepenen, ambachtsbewaerders, d'ingelanden van Hogeveen, Wassenaer, Valckenburch ende beyde Catwijcken, mitsgaders de heere van Lingy als vader ende voocht van joncker Philips, heere aldaer, Haserswoude mitsgaders de heere van Cruyningen als heere van deselven dorpe met haere <20> ondersaten, gevouchden, ende de burgemeesteren {53v} ende regierders der stede van Leyden voor hemselven ende den gemeynen poorteren van diere conventen, gasthuysen ende anderen interest hebbende bij de nyeuwe metinge, eysschers in raeu actie ter eenre, ende den dijcgraeff ende hogeheemraden van Rijnlant, verweerders ter andere sijden, omme partien op alle haer geschillen in 't vrundelick te accorderen. Onder ander bij het 1e articule van het accort van den jaere [15]53 ternedergeleyt zijnde, medebrengende dat men van doen voorts nyemant toelaeten en soude omme met Rijnlandt uyt te waeteren dan bij consent van den hooftingelanden van Rijnlandt, die men daertoe soude beschrijven also men gewoon was te doene op andere gemeenlants saken.
Zuytsijde van de Lange Lynschoten mit Snodelrewaert in 't waterschap genomen Soo sijn in 't jaer 1561 {54r} met behoorlick consent innegenomen de zuytsijde van de Lange Lynschoten met Snodelrewaert, t'samen groot 773 mergen, dewelcke in den jaere 1547 opten 26en mey van H.M. Keyser Kaerle de 5e mit advis van dijcgraeve ende hogeheemraden octroy verworven hadden om mit Rijnlandt te mogen uytwateren mits contribuerende margen margens gelijck ende daervan in de 4e reeckeninge Jans van Brouchoven van den jaere [15]50 ende '51 in ontfang verantwoort zijnde, was 'tselve bij den hooftingelanden gedaen royeren omme daervan proces te werden getenteert.
Ooc Cattenbrouc, Rapijnen ende IJselvelt mitte Suytsijde van de Weypoort in Bodegraven Van gelijcken anno [15]65 Cattenbrouc, Rapijnen ende IJsselvelt, t'samen groot 1097 margen 50 roeden mitsgaders de {54v} Zuytsijde van de Weypoort in Bodegraven, groot 887 margen 150 roeden.
Mede 't Oosteynde van Waerder Noch in den jaere 1571 't Oosteynde van Waerder, groot 465 margen 550 roe om met eenen molen te malen in den Rijn onder de contributie van één stuver opte mergen.
De Enge bij Montfoort, 't Westeynde van Waerder Mede in den jaere 1578 de Enge ontrent Montfoort met 300 mergen ende in denselven jaere 't Westeynde van Waerder met 700 margen om met een molen te maelen in den Rhijn onder de contributie van één stuver ten mergen, als vooren.
't Noorteynde van de Lange Lynschoten Ende ten laetsten in den lopenden jaere [15]95 de Noyrtsijde <21> van de Lange Lynschoten met ...
Schema  
Den ommedijck es verandert, vermeerdert, vermindert. Excuse nopende 't innemen van de landen Alle 'twelcke dusverre geseyt zij van den ommedijck, {55r} ring ofte circkel van 't gemeenlandt, so om daermede te betogen, dat d'selve mettertijt verandert, vermindert ende wederom vermeerdert es. Als oock dat den roup bij veel landtsaten gemaect ter saecke van het innemen van de bovenlanden, alsoff daeraen zoo oevel waer gedaen, zo grooten fundament nyet heeft als enyge wel meenen. Ende dat het van de redene ende billicheyt nyet vreemt en is, dat sijluyden meestal van aenbeginne in 't waterschap gelegen hebbende, haer eerste wesen sijn wedergekeert. Ende sonderlinge oock om dijcgrave ende hogeheemraden mitsgaders de hooftingelanden in bedencken te geven off nyet van node en sal sijn den ommedijck, ring off circkel, hoe hij vanouts is geweest ende hoe hij {55v} jegenwoordich is, metten eersten te doen ondersoucken ende behoorlicken carteren, opdat voortaen alle vreemde wateren met kennisse mogen werden geweert. Ende in 't vorder beraetslaecht bij wat wegen men daertoe ten meesten dienst van 't lant bequamelicxt sal connen geraecken. Ende wat aengaende den gemeenen oirboir van 't lant best ende geraedtsaemste sal zijn te doen.

 

23 Op <18v> aldus: Hier wert eerst verhael gedaen van de watermolens. Back to Text

amh_05amh_05amh_05

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_04

 

 

amh_04 amh_04 amh_04
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

4. Waterlosinge te Halfweg(en) in der IJssele

Alphen, Haserswoude, Boscoop, Waddincxveen gebracht in d'IJssel 't Welck oorsaeck gaff ten eersten dat in den jaere 1356 maendage naer Palmsondach Willem van Beyeren, genaempt {49r} - als vooren - de Dulle Grave, privilegie gaff aen die van Alphen tusschen der Goutschesluyse ende de Crommesloot, aen die van Haserswoude tusschen de Crommesloot ende der Goutsluyse, aen die van Boscoop, gelegen opter westsijden van der Gouwe, ende aen die van Waddincxveen, gelegen tusschen Boscoop ende Waddincxveenrekade gelegen in Claes Dorrekijns weer, een vrijen uytgang ten eeuwygen daegen ter IJssele. Welck privilege vrijdaechs nae Sint-Lucasdach anno 1358 bij Jan van Bloys, heer van Schoonhoven ende van der Goude, ten opsicht 'tselve in eenen deele door sijn lant ende heerschip van der Goude was gaende, es gewillekoort.
Alphen aen den oostsijde gebracht in d'IJssel Ten 2en dat in den jaere 1361 maendaechs naer Jaersdach hertoge Aelbert van Beyeren, als ruwaert, dien van Alphen wonachtich <16> ende geft sijnde tusschen {49v} de Goutsluyse ende Swammerdam, 's-Heeren-Gerechte-van-Brederode, eenen gemeenen watergang consenteert opter IJssele, mits den Rijndijck dichthoudende tot den waterkeer tusschen Swammerdam ende Goutschesluyse ende een cade houdende opter Gouwe tusschen den Rijndijck ende der Abdissen-Gerecht-van-Rijnsburch tot aen de waterkeer. Ende voorts van der Gouwe totten Groenenwech toe een waterkeer ende voorts streckende aen Herpersambacht-van-Foreest, dat geheten is Spoelwijck.
Twede ordinarys waterlosinge in den Sparendamschendijck ten Halfwegen, mer geen vaert Welcke twe partijen hem perticulierlicken uyten waterschappe gescheyden ende haerselffs voirsien hebbende van haer losinge, so heeft ten derden hartoge Aelbert voornomt des sondaechs op Sint-Marie-Magdalena-avont in `t jaer 1363 vanwegen {50r} zijns lieffbroeders hertoge Willem van Beyeren, grave van Henegouwen, in Hollandt etc., ende vanwegen hemselven als ruwaert, sijnen lieven ende getrouwen luyden in Rijnlandt ende allen dengenen die tot Sparendam mede uytwaterden privilegie verleent, dat alsulcke wateringe als sijne goede luyden van Rijnlandt begeerden te hebben, die uytgaen soude in het Tije - soe `t lant daerover in Waterlant middelertijt ende zedert den jaere 1285 schijnt bedijckt te zijn - tusschen Amsterdam ende Sparendam ende den welgeboren heemraet van Rijnlant bij heuren eedt keuren souden daer zij vermoeden, dat den lande van Rijnlant ende allen degene die tot Sparendam mede uytwateren nutte ende oirbaerlicxte waere. Dat <17> de voorseyde wateringe nimmermeer {50v} vaert wesen en soude met schepinge groot off cleyn.
  Welcke waterlosinge, ten gemeen dienste van 't landt gemaect, wel schijnt de waterlosinge te wesen ten Halfwegen. Sonderlinge ten opsicht van de woorden daer volgende, daerbij hartoge Aelbert voornompt belooft heeren Symon van Haerlem ende heer Wouter van Heemskerck te quyten ende te stillen van enigen rechte dat se seggen mochten te hebben, dat de watergang ende sluysen door haer ambacht souden gaen.
  Denwelcken alnyettegenstaende zoo hebben de voornomde van Woerden, aen der zuytsijde naer der IJssele gelegen, hem binnen weynich dagen daernae - als vooren - uyten waterschappe laeten scheyden; 'tsij meenende dat Rijnlandt ende d'anderen {51r} uytwaterende landen behalven de losingen op Sparendam deur de nyeuwe waterlosingen ten Halffwegen nyet genouch en souden werden geryft off gevordert, 'tsij dat sij beter hope hadden van losinge in der IJssele.
Generael waterlosinge voor Rijnlant in der IJssele Ten vierden heeft hertoge Aelbert voornompt als ruwaert opten paeschavont anno 1381 tot Hanoyt22 sijnen goeden luyden van Rijnlandt ende heuren naecomelingen gegeven eenen watergang, die gaen soude uyter Gouwe in de IJssele deur 't ambacht van Moerdrecht. D'watergang, sluysen, dijcken ter keure van den heemraet ende bailly van Rijnlant. Welcke waterganck nyet en wesen ende mogelick oock noeyt geweest en is.

 

22 Henegouwen. Back to Text

 

amh_04amh_04amh_04

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_03

 

 

amh_03 amh_03 amh_03
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

3. Waer den ommedijc boven der Gouwe sij

  <9s> Mer om weder te keeren ter plaetse daer de redenen voor de voorgaende digressie van den Rijndijck van doen getrocken es, 'twelck was nopende den ommedijc of ring daervan geseyt es voor zooveel Hoevenzijtwinden angaet, ende dat de plaetse van dien noch in wesen ende vintbaer zoude zijn.
Waer den ommedijc boven der Gouwe sij So begeren die van Leyden dat men eens wijse waer den ommedijck of ring op geen zijde van der Gouwe nyet alleen vanouts gelopen of gelegen heeft, mer selffs noch jegenwoordelicken {29v} loopt. Ende dat men hem wederbrenge tot aen den Sparendamschendijck, 'twelck notelicken moet wesen, also alle waterschappen mit eenen ring moeten werden gesloten ende aen malcanderen gehecht. De voornomde van Leyden geloven dat het seer qualicken sal willen vallen off dat men weynich daervan sal weten te spreecken.
Lantscheydinge tuschen Amsterlant en Rijnlandt 't Welck daeruyt blijct dat men nu wel tot verscheyden tijden op de bane gebracht heeft om de lantscheydinge tusschen Rijnlandt ende Amsterlant te soucken, te heelen ende dicht te maecken, daertoe menichfuldige vergaderingen zijn gehouden, resoluti genomen, reysen ter plaetse ende vistati gedaen, caerten getrocken ende gemaect ende 'tgunt bevonden es geverbaliseert ende bij geschrift gestelt es.
  < <9s r> marginale aantekeningen.
  Tusschen folio 28 en folio 29 notelen nopende de zaec van den binnenvaerten.
  De bladeren opten cant gedragen hem tot de reeckeningen.
1544 32 verso articel 4: 3en junii es Milden in Den Hage geweest om mit mr. Vranck Boot te spreecken beroerende zeecker octroy gepetreert bij die van Haerlem ende der Goude angaende de binnenvaert naer Amsterdam, mer en dede niet mits de absentie.
  33 articel 2: 5en junii heeft Milde doen maecken deur Boot zekere grieven zo die van Leyden geappelleert hadden van 't octroy vercregen bij die van der Goude ende Haerlem beroerende de binnenvaert naer Amsterdam.
  33 verso articel 2: 2en octobris es Milde geweest in Den Hage omme mit de heeren van de Camere van de Reeckeningen te spreecken beroerende de binnenvaert van Leyden naer Amsterdam doer de Billerdam.
  28 verso articel 4: 12en octobris blijft Milde in Den Hage zo hij noch te doen hadde van de binnenvaert van Leyden naer Amsterdam.
  27 articel 2c: 13en octobris zijn Buytewech ende Deyman gereyst naer Den Hage omme aan den heeren van den Reeckencamer te solliciteren om te mogen gebruycken de binnenvaert naer Amsterdam, achtervolgende zekere request van der stede wegen denzelven heeren van de Reeckencamer overgelevert, gelijc eenige van de cleyne steden bij namen Woerden ende Oudewater voortijts gegunt es geweest. Ende alsoe mijne voorseyde heeren van den Reeckeningen tenzelven dage zeer geoccupeert waren doer de compste van onsen nieuwen stadhouder15, zo en worde ten zelven dage daerinne niet gedaen, maer des daechs daeraen volgende, naerdat zij ooc den tollenaren van Haerlem ende der Goude mitsgaders eenige van Haerlem daerop gehoort zijn geweest, is bij monde van de procureur-generael op de Reeckencamer verclaert: indien wij yet daervan wilden solliciteren, 'tzelve boven te mogen doen om verscheyden redenen bij hem geallegeert ende dat de voorseyde tollenaren zouden procederen naervolgende die placcaten daervan gepubliceert.
  26 articel 1: 16en octobris zijn Claes Adriaenss., Deyman ende Milde geweest in Den Hage om te spreecken mit die van Delff ende Amsterdamme van de zaeck van de binnenvaerten naer Amsterdam.
  <9s v> missyf: opten 3en november wert vanwegen de stadt aen Does ende Milde, zijnde tot Brussel, geschreven aengaende de zaec van de binnenvaert, nopende denwelcken 't goetduncken van die van Amsterdam om zaecken alsnoch te supersederen mitte requeste over te geven ende dat die van Delf docht dat men in de requeste stellen zoude, dat men buyten costen van den keyser zoudde houden een wacht opte Billerdam ende dat de schuyten nergens anders en zouden mogen varen dan doer de Billerdam of doer Haerlem, om alsoe den keyser niet te defrauderen ende dat men daerenboven bij zoude mogen voegen, dat indien de Keiserlicke Majesteyt noch eenich interest conde pretenderen, dat men Zijne Majesteyt tot redelicheyt ende naer behoren presenteren zoude te contenteren ende dat hem de voornoemde Does ende Milde zouden roupen ende conform maecken mit die van Delf omme naer alle doenlicheyt ende behoorlicheyt daerinne gedaen te werden, gelijc voren breder verhaelt es ende dat tot costen van degeenen die daerbij geproufiteert zullen zijn.
Anno 1545 fo. 20 articel 2: 22en januarii zijn Claes Adriaenszoon ende Deyman geweest in Den Hage omme mit die van Delff over te leveren zekere brieven van advise bij de Keyserlicke Majesteyt gescreven aen mijne heeren van den Rade in Hollandt beroerende de binnenvaert tusschen Amsterdam ende Leyden ende daervan ooc te spreecken mit eenige heeren ende goede vrinden.
  20 verso articel 2: 4en martii zijn Claes Adriaenszoon ende Deyman geweest in Den Hage ter dachvaert om te spreken mit die van Delf om te crijgen advis van mijn heeren van den Rade beroerende de binnenvaert.
  21 articel 4: 5en meye es Claes Adriaensz. geweest in Den Hage om te communiceren van de binnenvaert van de Bilderdamschelaen.
  25 articel 3: 30en mey es Milde geweest in Den Hage om te zien of zij mit de Keyserlicke Majesteyt die van Haerlem ende der Goude zouden connen accorderen beroerende de zaecke van de binnenvaert.
  21 articel 2: 16en junii zijn Claes Adriaensz., jonge Dirc Jansz. ende Milde geweest in Den Hage omme te advancheren de zaecke van de binnenvaert ende te zien of men zouden connen accorderen.
  Die van der Goude remonstreren haer grieven, daer ic copie van hebbe.
  25 articel 1: 20en junii es Milde geweest tot Delf om mit die van Delf te communiceren de replycke van de binnenvaert.
  21 verso articel 4: zijn Claes Adriaensz., jonge Dirc ende Milde geweest in Den Hage om te vorderen de zaec van de binnenvaert.
  25 verso articel 2: 3en julii es Milde in Den Hage geweest om te ontfangen 'tgunt die van Haerlem ende der Goude overleveren zouden opte replycke van die van Leyden.
  Duplycke van die van Haerlem, daervan ic copie hebbe.
  25 articel 3: 15en julii es Milde in Den Hage geweest om te ontfangen de duplycke van die van Haerlem nopende de binnenvaert.
  44 articel 4: 21en julii zijn binnen Leyden gebracht zeker brieven mitte replycke van de binnenvaert omme daerop gedupliceert te werden bij heemraden.
  45 verso articel 3: 28en september bethaelt Philips Vranckenzoon uyt zaecke van acte van appellatie gemaect voor deser stede anno [15]44 van zeecker appellatie gegeven bij den Hove van Hollandt angaende de binnenvaert binnendoer naer Amsterdam.>
1545 Nopende denwelcken die van Leyden bevinden dat in den {30r} jaere 1545, naedat die van Haerlem de Billerdam gestopt hadden, opten 2en meye den voorschreven dijcgrave ende hogeheemraden ten versoucke van die van Delft ende Leyden vergadert sijnde, afgevordert was off de stoppinge van den Billerdam bij die van Haerlem gedaen, geschiet was bij heurluyder consent ende onthiet, dan off die van Haerlem zulcx gedaen hadden uyt haer eygen temeriteyt. Ende also bij die van Delft ende Leyden bij requeste weder openinge van den Billerdam werde versocht, soo hadden dijcgrave ende hogeheemraden daerjegens geopposeert, ende Bekesteyn, haerluyder medebroeder, gecommitteert hem te informeren opte gerechte kennisse van de vaerten ende uytwateringen tusschen Rijnlandt <9t> ende Amsterlandt, dienende tot destructie van 'tgundt bij replycke {30v} bij die van Delft ende Leyden was geposeert. Ende reysende op Swammerdam nam met hem Symon Plemper, die met hem reysde doir alle de veeren, hem wijsende alle de vaerten ende wateringen tusschen der Gouwe ende Leyden, comende uyt den Rijn doir de veenen nae Amsterdam, daerdoor men -zoo die van Delft ende Leyden sustineerden- vaeren mocht zonder den Billerdam te raecken. Van 'twelck Aelbert Claeszoon Raet, secretaris der stadt Haerlem, een verbael ende Alling van Leeuwerden16 een caert gemaect heeft.
  Es vorder in den voorgaenden jaere 1545 in augusto doir Symon Meessoon van Edam een caert gemaect van de gelegentheyt der voorschreven lantscheydinge om te werden gebruyct in 't proces hangende voir den Hove van Hollandt tusschen {31r} die van Haerlem ende der Goude mitsgaders dijcgrace ende hogeheemraden, gevouchden, ter eenre jegens de voorseyde burgermeesteren van Delft ende Leyden. Waernaer es in augusto anno 1555 doer Jacob van der Does ende Lieven van Boschuysen, hogeheemraden, met Jan van Brouchoven, rentmeester, ten versoucke van de burgermeesteren van Haerlem ende Amsterdam met ende beneffens den gedeputeerden van den voorseyde steden inspectie oculair genomen opte lantscheydinge ende watering van Amsterlant ende de gebreecken als van zijlen, heulen, bruggen ende andere open gaeten deur dewelcke 't water van Amsterlandt ende sticht van Utrecht op Rijnlandt et de contra dagelicx viel ende wederkeerde, bij geschrift te stellen.
1556 1557 Vorder in den jaere [15]56 {31v} ende [15]57 in junio ende julio hebben <9u> meester Jacop Sluyter ende Alleyn van Leeuwerden inspectie genomen van de lantscheydinge van Amsterlant door last van de heemraden van Rijnlant ende de burgers17 der stadt Leyden ende van Haerlem, verclarende dat Rijnlant overal 't water van Amsterlant ende 't Sticht mette molens van dien opten hals creech.
<1559> In den jaere 1559 in aprille es deur commissie van dijcgrave ende hogeheemraden bij Jacop van der Does ende Lieven van Boschhuysen, hogeheemraden, ende mr. Jacob de Milde, secretaris van Leyden, informatie genomen op de ondichticheyt, gesteltenisse ende gelegentheyt van de lantscheydinge, gelegen tusschen Rijnlant, Amsterlandt ende 't gesticht van Utrecht, ende hebben getuygen gehoirt off men de lantscheydinge wel zoude mogen dichtmaecken {32r} dat 't gemeenlandt van Rijnlandt ontlast soude mogen werden van de vreemde wateren. Daerbij geseyt wordt dat Rijnlandt meer waters loosde deur Amsterlandt dat de contra ende dat die lantscheydinge nyet wel te stoppen en was.
  In den selven jaeren '59 es bij de voornomden Van der Does, Boshuysen ende Milden een memorie ende instructie beraempt voor den lantmeter om de lantscheydinge te soucken ende beschrijven van achter Amsterveen tot opte Zijtwijn van de Mije.
1565 Naer verloop van ses jaeren es opten 21en augusti [15]65 resolutie genomen bij den hooftingelanden, waerbij gecommitteert sijn den rentmeester van Wassenaer, den <9w> bailly van Haserswoude beneffens eenen van den heemraden om de lantscheydinge te visiteren, de gebreecken {32v} van dien te ondersoucken off men die mocht remedien. Ingevalle jae, middelen daertoe dienende te concipien ende een raminge te maecken van de costen daertoe van node.
1566 Dienvolgende hebben de voornomde joncheer Jacob van der Does, Jacob de Jonge, Sweer Harmanss. ende de rentmeester Brouchoven haer inspectie ende besichtinge, begonst den 23en augusti [15]66 van Swammerdamme off tot opte Noordammerbrugge toe. In den Amsterveen aldaer zijn haer besoingie mits de veranderingen ende 't oprijsen van de troublen in den jaere '66 gestaect ende voorts naergelaten hebben. Ende naer bij de voorschreven gedeputeerden opten 9en decembris '66 van heur {33r} bevinden aen den hooftingelanden rapport was gedaan, es de saecke weder daerbij blijven berusten tot in den jaere 1568 dat die weder opten baen gecomen is.
1568 Ten welcken tijde onmogelick bevonden sijnde de oude lantscheydinge te stoppen off dicht te maecken, mits de menichfuldigen gaten daerinne bevonden, ende dat die tot verscheyden plaetsen verdolven, wech ende tenyet gecomen was, 't voornemen werden verandert ende voorgeslagen om de lantscheydinge op een ander plaetse te brengen. Te weten dat men den principalen Rijndijck off den Heerwech, streckende van Amsterdam deur Amsterveen, deur Cuydelstaert ende voorts tot Calslagen ordonneren souden tot een waterschuttinge. {33v} <9x> Op welck voorslach opten 10en augusti [15]68 bij die van Amsterdam versocht zijnde eyntelicke resolutie van die van Rijnlandt van de middelen bij dewelcke men de bruggen in de heerwegen zouden mogen stoppen.
1569 Ende daerop metten hooftingelanden bij beschrijvinge van den 8en april [15]69, opten 15en gecommuniceert ende opten 7en junii daeraen met die van Amsterdam in naerder onderhandelinge getreeden sijnde, hebben die van Amsterdam daerover seeckere geschrifte overgelevert daerbij sij in effecte schrijven te consenteren in de stoppinge van de bruggen ende den Billerdam onder seeckere conditi ende mits dat de deurvaert nyet en werde belet.
  Mer was daerjegens geopposeert bij die van Amsterveen voir soveel als aenging de bruggen in haer bedrijff gelegen, {34r} als sustinerenden ongehouden te sijn de Noordammerbrugge te stoppen voor ende aleer de Billerdam ende andere bruggen, elders open leggende, mede gestopt souden wesen.
1570 Ende daerop vervolgenden hadden die van Rijnlandt opten 8en april anno [15]70 versocht verclaringe van die van Nyeuweveen ende Zevenhoven off zij geteresseert souden zijn, indien men de wegen in heur bedrijve gebruycte tot een waterlosinge, blijvende de jurisdictie ende contributie soo die tevooren was.
  Sonder dat de voorschreven van Leyden weeten off alsnoch gevonden hebben, wat bij de voorschreven van <9y> Nyeuweveen off Zevenhoven daerop sij geantwoort mer achten dat daermede geswegen is tot in den jaere 1571.
1571 {34v} Ten welcken tijden bij Geryt van der Laen, als gemachticht van seeckere dorpen ende gehuchten, met eenyge ambachtsbewaerders weder inspectie genomen es van de lantscheydinge volgende 't verbael daervan gemaect van date den 13en octobris [15]71, innehoudende onder andere dat Dirck Janss. tot Warmont, Willem Damass., Hubrecht Henricxs. ende Jacob Pieterss. tot Hillegom de stoppingen van de open gaeten ende van de bruggen wilden aennemen ende sulcx dichtmaecken, dat se water soude connen houden, voir de somme van 8000 gulden, mits beschut sijnde deur de justitie ende den aennemers sulcke assistentie doende, dat sij nyet geslagen noch qualicken toegesproocken souden werden.
1572 Volgende denwelcken opten 3en januarii 1572 {35r} bij den hooftingelanden geresolveert ende goetgevonden es voor 't eerste een generael gebot te werden gedaen, dat ygelick ontrent de lantscheydinge gelandt, deselve dichtmaecken ende de gaten daerinne, bij hem off zijn voorsaeten gedolven, wederomme stoppen ende dammen souden binnen sekeren tijt op peyne van 'tzelve voor d'onwilligen metter daet gedaen te werden bij den dijcgrave tot costen van denselven onwilligen te verhaelen ende innen metten dijcrechte. Dan was bij die van Leyden verstaen dat de Billerdam nyet geheel gestopt, mer sulcx gemaect behoirde te werden met een colc, verlaten ende anders, dat buyten groot interest van 't gemeenlandt, <9z> de gemene deurvaert ende passage aldaer zijnde nyet {35v} verhindert noch verachtert en souden werden.
  Ende opten 5en martii des voorseyde jaers [15]72 hadden de hooftingelanden gecommitteert IJsbrant van Sparwoude ende Henrick van der Laen, hogeheemraden, metten rentmeester van Wassenaer omme hem te informeren opte plaetse ende situatie van de lantscheydinge met last om tot haerer assistentie te nemen Geryt van der Laen, poorter tot Haerlem, die men verstondt de voorseyde lantscheydinge t'anderen tijden gevisiteert ende daerop eenich ondersouck gedaen te hebben.
  Vorder opten 22en aprilis daeraen es naer gedaen rapport ende eenyge communicatie geresolveert, dat men in alle dilengentie de dichtmaeckinge van de lantscheydinge souden vorderen. Sulcx dat opten 6en, 7en ende {36r} 8en mey [15]72 deur Spaerwoude, De Jonge ende Brouchoven weder inspectie genomen es van de lantscheydinge, beginnende van Swammerdamme off tot aen het eynde van Rijckeroirt, ontrent den Rijckeroirtschenwech, 'twelck - so eenen Jan Sijbrantss. hem aenwees - het uyterste slot van de lantscheydinge zoude sijn van 't waterschap van Rijnlant.
  Ende daervan rapport gedaen zijnde den 20en meye [15]72 ende ten selven dage als oick opten 10en junii daeraen, daerop naerder gedelibereert ende gecommuniceert hebbende - sonderlinge nopende 't furnissement van de penningen daermede men sulcx zoude mogen effectueren - es opten 27en <9aa> junii ende zulcx terstont naer 't begin van de twede troublen geresolveert, {36v} dat men metter stoppinge noch souden supercederen overmits den troublen tijt.
1592 Dewelcke een stilstant van de nodelose stoppinge veroorsaect hebbende tot in den jaere 1592 in aprille, dat deselve sake weder met een ernst bij der hant gegrepen es onder den deckmantel van 't gemeenlandt ende de lantscheydinge dicht te maecken, hoewel de schae elders wringt. Want die 'tselve momaensicht offtrock, gewis, men soude ondervinden dattet 't werck is van die van Haerlem, dewelcke onder so schonen schijn de deurvaert soucken te stoppen ende benemen omme deselve deur heurluyder stadt te trecken. Daertoe sij geen privilegi van de Graeffelicheyt hebbende, des sij hem nochtans beroemen, soucken indirectelicken hem te behelpen met 't dichtmaecken van den waterkeer van Rijnlant, hoewel {37r} tevergeeffs. Ende dat alle de costen, die men daeraen geleyt heeft off voorts leggen sal mogen, in 't alderminste tot geen voirdeel off baet van 't lant en sullen strecken.
  Nyettemin hebben sooveel bij den hooftingelanden weten te procureren, dat de heere van Warmont opten 21en aprilis des voorseyde jaers [15]92 bij de dijcgrave, hogeheemraden ende hooftingelanden sij gecommitteert beneffens eenyge van Leyden ende van Haerlem. Waervan de voorschreven van Leyden, verwitticht zijnde ende meteenen dat de voorschreven gecommitteerden hem den 21en aprilis zouden laeten vinden opter Oude Weteringhe, hadden opten 16en aprilis eenyge uyten heuren <9bb> gecommitteert om hem op 't spoedichste ende voir den voorschreven dach behoorlick {37v} te informeren:
  - hoelange Amsterlant ende Rijnlant metten anderen in een waterschappe gemeen waeren geweest;
  - deur hoeveel canalen off watertochten, mitsgaders bruggen off heulen in 't water opten anderen loosden ende ontfingen;
  - met wat winden ende stromen Rijnlant loosde op Amsterlant ende wederomme Amsterlant op Rijnlandt; ende off Rijnlant met deselve gemeenschappe beschadicht werde off gebaet.
  Gelijck bij den voorschreven gecommitteerden der stadt Leyden gedaen is volgende 't verbael daervan gehouden.
  Waeren nyetemin de voorseyde gedeputeerden ten voorgestelden daege, namentlicken den 21en aprilis [15]92 mede gecomen opter Ouder Weteringe beneffens de voornomde heer van {38r} Warmont, Willem Deyman ende Gerijt Willemszoon, burgermeesters der stadt Haerlem. Ende so de voorseyden van Leyden - gehoort de commissie - verstonden nyet genouchsaem bij den hooftingelanden gecommitteert te wesen om daerop te besoingeren, zoo waeren sij terugge gekeert.
  Mer was bij den voorschreven heer van Warmondt beneffens de voorschrevenen van Haerlem seeckere besichtinge gedaen mede volgende den verbael daervan gemaect. Gelijck sij daerop heurluyden advys van date den lesten aprilis 1592 innegebrocht hebben in deser vougen:
Rapport van de heer van Warmont18 <9cc>Namentlick dat de voorseyde Bilredam ende alle de bruggens ende open plaetsen, gemaect sijnde in de Sevenhovenschewech, de Legmeerdijck, de wegen van Cudelstaert ende Calslagen souden werden gestopt ende {38v} dicht gehouden. Waermede nyet alleen 't landt van Rijnlandt vorder bevrijt soude wesen van 't water comende uyt 't Sticht ende Amsterlant, mer soude bij middel van dien geprecaveert sijn het vorder bederff der landen ten wedersijden van de Legmeerdijck, so in 't dijckgraeffschap van Rijnlandt als Amsterlant gelegen. In respect dat aldaer onredelick geslachturft ende de turff met seer grote schepen deur de voorschreven bruggen vervoert wordt, 'twelck met de stoppinge eensdeels soude cesseren. Ende waer andersints te beduchten, dat in corten tijt de Legmeer, de Nyeuwe Meer ende de Stommeer ineen soude commen. In vougen dat hoochnodich daerinne dient versien.
  Al 'twelck in vougen voorseyt gedaen wesende souden de voorseyde wegen daerinne, {39r} de bruggens alsnu gelegen zijn in effecte wesen de lantscheydinge tusschen Rijnlant, Sticht ende Amsterlant. Gelijck oock andersints 't water nyet geschut en soude connen werden in regardt, dat nyet mogelick en is de oude lantscheydinge dicht te maecken.
  Van alle 'twelck de vergaderinge van de hooftingelanden rapport gedaen sijnde, was opten 6en mey [15]92 geresolveert dat men sich naerder soude informeren:
  - off oirboirlick ende doenlick waer te remedien tegens de losinge van 't water <9dd> comende uyt 't Sticht ende van Amsterlant tot op Rijnlant;
  - tot wat plaetsen 'tselve soude geschieden;
  - hoeveel sulcx bij raminge soude costen;
  - off daerjegens eenyge oppositi souden mogen vallen;
  - ende dat alvoirens daerop souden werden gesien alle de besoingis ende {39v} inspecti eertijts opte lantscheydinge ende dichtmaeckinge van dien gedaen ende genomen.
  Tot alle 'twelck gecommitteert waeren uyten heemraeden Nycolaes Ruychaver ende uuyten hooftingelanden mr. Jan van Banchem beneffens een van Leyden ende van Haerlem.
  Denselven volgende es de voorschreven lantscheydinge weder gevisiteert door de heemraet Bouchorst, gesurrogeert in de plaetse van Ruychaver, Jan van Banchem, Pieter Adriaenss. van der Werff, burgermeester der stadt Leyden, ende de burgermeesteren van Haerlem, Willem Deyman ende Gerrit Willemss. Schoterbosch, volgende 't verbael, 'twelck bij hem daervan gemaect ende onderteyckent es.
  Van alle 'twelck deur de voorseyde gecommitteerden ter vergaderinge van de {40r} hooftingelanden rapport gedaen sijnde, es eyntelicken opten 11en septembris [15]93 geresolveert te treden in communicatie met die van Amsterdam ende Amsterlant in wiens jurisdictie verscheyden wegen ende bruggen, die men totte lantscheydinge souden moeten gebruycken, gelegen sijn. Daertoe de voorgaende gedeputeerden oock sijn gecommitteert met last om voir te houden de dichtmaeckinge ende verhelinge te doen tot gemene costen van Rijnlant ende Amsterlant, <9ee> omdat men - daer 't nodich waer - souden maecken verlaeten tot gelijcke costen. Dat de landen die mit 'tselve verheelen der lantscheydinge uyt onse landen souden getrocken werden, souden blijven contribuerende met Amsterlandt, daer deselve voirgaende gecontribueert hadden. Ende dat - so die voorseyden van {40v} Amsterlant daertoe nyet en soude willen verstaen - hemluyden bij den voorschreven gecommitteerden onder 't behagen als vooren soude mogen werden aengebooden de voorschreven verhelinge gedaen ende den verlaeten gemaect te werden tot costen van Rijnlandt alleen om daernaer de raminge van deselve costen gedaen sijnde, vorder eyntelicken te doen als men ten oirboir van den lande bevinden soude van node te wesen.
  Sedert welcken tijt - dat die van Leyden weeten - in der saecke van 't dichtmaecken van de lantscheydinge nyet en is gedaen, uytgesondert dat opte vergaderinge van de hooftingelanden, gehouden den 3e augusti [15]94, goet gevonden es dat nopende 't poinct van de lantscheydinge tusschen Nyeucoop, Arlanderveen, 't Schoot ende Zevenhoven bij keure van dijcgrave ende {41r} hogeheemraden soude werden versien opte breete ende hoochte van dien tot conservatie van 'tgene alsnoch in wesen was, gelijck sij bevinden souden tot 's lants oorboor te dienen. Ende indien hemluyden diesangaende proces bejegenden, dat zijluyden hem bij wegen van justitie zouden behelpen, gelijck met <9ff> advys van eenyge der hooftingelanden, in Den Haege sijnde, bevonden soude werden van node te sijn.
  Alle 'twelck dusverre geseyt sij nopende het soucken, heelen, dichtmaecken van de lantscheydinge.
  Alle 'twelck wel pondererende ende overwegende men sal bevinden dat alle 'tselve nyet uytgebracht en heeft ende voorts nyet uytbrengen en sal dan onnutte ende vergeeffsche costen ende tijtverlies, so lange den ommedijck, ring {41v} off cirkel nyet gebrocht ende verheelt en wert aen ende in den Sparendamschendijck. Ende dat als 'tselve al gedaen soude sijn, 'twelck geen cleyne somme van penningen en soude costen, so soude wel den ommedijck dicht mogen sijn, mer 't lant zodanygen vrucht nyet brengen, dat het - geswegen een inbreck van dijcken - mer oock nyet van 't daegelicx jachtwater, deur stormen ende wint veroorsaeckt, nyet en souden connen schutten. Ende voor soveel de voornoemden van Leyden aengaet, mogen zeer wel lijden dat diegene die dit dus ernstich drijven, daermede voortvaeren als die hunselffs hiermede houden gequeten, dat sij den hooftingelanden van alle gelegentheyt ende 'tgundt sij desen aengaende bevonden hebben voor de {42r} laetste reyse vermaent ende verwitticht hebben.
  Verhopende dat degeene die 't voorverhaelde - alle perticuliere affectien tersijden stellende - terecht verstaet ende overleyt, wel bevinden sal dat alle degeene die 't begin van de Rijnlantsche lantscheydinge met Amsterlant tot Swammerdam soucken grootelicken feylen ende vergeefsche moeyten doen.
Swadenburchdam/Dam in den Rijn tot Zwammerdam Ende en connen de voorseyden van Leyden nyet imagineren hoe off waeruyt 'tselve misverstant mach sijn gecomen - hen latende beduncken dat sij daertoe geport sijn geweest deur 't woort Swadenburchdam, 'twelck bij de graven gestelt wert tot een van de mercken. <10> Welck woort, naerder overleggende ende bedenckende, zal men wel bevinden dat de grave daermede heel {42v} wat anders heeft gemeent. Nyet eenen dam, die - zo veel luyden meenen - tot Swammerdam ter plaetse daer nu ter tijt de brugge leyt, in den Rijn gelegen soude hebben, 'twelck nyet mogelicken es om redenen hiernaer breder te verhaelen. Maer meent daermede waerschijnlicken de landtscheydinge tusschen Amsterlant ende Rijnlandt, even gelijck als met Oyvenzijtwinde gemeent wert de lantscheydinge tusschen Rijnlandt, Delfflandt ende Schielandt.
  < <10r> in de marge: Suatie beteyckent op out nederduyts: vlieten, losen of aflopen. De Vlamingen gebruycken zulx noch in dezelve bediedenisse. Es wel mogelicken dat Suadenburch comt van suweren, 'twelc niet vreemt en waer ten opsichte in ende omtrent Miert19 drie verscheyden wateringen suwen werden genomt als de Miertsche suwe, de Willensche suwe, de Vinckeveensche suwe.>
  Om nyetemin te openen 'tgeen die van Leyden nopende den ring off ommedijck tot noch toe hebben connen vinden.
Nieucoop in 't waterschap Soo is 't waer dat denselven ommedijck off ring vanoudts in hem begrepen heeft nyet alleen 't vrije ambacht van Nyeucoop metten {43r} geenen die met hem van rechtswegen plachten te wateren, mer oock 't heele lant van Woerden ende een gedeelte van 't sticht van Utrecht.
Woerden ende 't Sticht in 't waterschap 't Welck zoo claer blijct als de sonne, soo uytdien de voorseyden van Nyeucoop ende een gedeelte van 't lant van Woerden ende van 't Sticht noch huyden opten dach in possessie sijn met die van Rijnlant uyt te waeteren als in een gemeen waterschap leggende. Mer oock daertoe sijnde geprivilegeert de voorseyden van Nyeucoop bij brieven, <11> gegeven in Den Haege bij hartoge Aelbert van Beyeren in den jaere 1394 opten beloocken Paesschen, daer hij seyt dat die van Nyeucoop ende die met hem wateren, bewaeren souden alsulcken aertwerck als Rijnlant hadde ende ongehoufslaecht was op Swammerdam ende hieromme {43v} souden sij mede uytwateren in den Rijn t' Sparendamme uyt als hoir ouders altoos gedaen hadden.
  Hoe ist nu mogelick dat t' Swammerdam in den Rijn eenen dam gelegen zoude hebben, naerdien de grave seyt dat sij mede uytwateren souden in den Rhijn ende voorts t' Sparendamme uyt als hoir ouders gedaen hadden.
De Mye Daer het notoir is dat die van Nyeucoop hun water nyet anders en cunnen losen dan met den Mye door de brugge t' Swammerdam. Door welcke brugge oock de waterlosingen moeten vallen van 't lant van Wourden ende van 't Sticht voor sooveel 'tselve noch met Rijnlandt in gemeen waterschappe leggende ende uytlosende is. Van gelijck oock meest alle de innegenomen landen.
Dam in de Mye {44r} Mer voir soveel den dam aengaet, die tot Swammerdam - gelijck veel oude luyden seggen - gelegen soude hebben, es wel mogelicken dat de voorseyden van Nyeucoop vanoudts questie hebbende metten bailly ende hogeheemraet van Rijnlant - gelijck de uytspraecke van den voorschreven hartoge Aelbert dat medebrengt - dat de voorseyde bailly ende hogenheemraet de Mije, daer die t' Swammerdam in den Rijn compt, hebben doen toedammen ende dat 'tselve bij de voorschreven uytspraecke <12> van den grave ter neder geleyt es. Geensins den Rijn daer -als vooren- die van Wourden ende Sticht altijts door hebben moeten losen.
Woerden en een gedeelte van 't Sticht / Eensdeels uuyt 't waterschap gescheyden Ende voor soveel aengaet de waterlosinge van die van Wourden ende een gedeelte van 't Sticht, dat die vanouts aen, jae {44v} met 't begin van het heemraetschap, in gemeen waterschap gelegen hebben ende onder eenen ommedijck off ring gesloten zijn geweest, blijct bij drie verscheyden privilegi van date 1363 's vrijdaechs nae Petri-ad-vincula20. De twe gegeven bij hertoge Aelbert van Beyeren als ruwaert ten opsicht hertoch Willem van Beyeren, zijn broeder, die men de Dulle Graeff nompt, dier tijde noch in leven was, ende 't derde bij Jan van Arckel, de 46e biscop van Uytrecht in 't laetste jaer zijnder bedieninge, wesende genouch van eenen inhouden. Daerbij de voornomde hertoge Aelbert seyt, dat hij bij gemenen rade des lants van Hollandt ende bij den gemenen heemraet van Rijnlandt overgedragen was eenre voirwaerden ende eens eeuwelijcx {45r} gescheyts metten goeden luyden van den Lande van Wourden. Ende in den tweden privilegie metten goeden luyden van den gestichte van Utrecht, die gelant sijn in den watergang van Sparendam ende daer uyt te wateren plaegen.
  In den eersten dat alle degenen die opte zuytsijde gelegen waeren ende doen ter tijt watergang in der IJssel hadden, die souden geven van de morgen thien grooten Vlaemsch ende daermede souden sij vrij ende quyt wesen ende eeuwelicken gescheyden van alle rechten dat <13> sij t' Sparendam plagen te hebben ende ten onrade dat daerinne roerende was. Ende sij en souden van doen voorts nimmer meer in den Rijn wateren totten waterganck te Sparendamme uyt.
  Voort alle degene die opte {45v} zuytsijde voorseyt gelegen waeren ende doentertijt geenen waterganck opte IJssele en hadden, die souden geven van den mergen vijff grooten Vlaems ende die souden blijven in allen rechte daer de noortsijde in blijven soude.
  Voort alle degene die aen de noortsijde gelegen waeren, die souden geven van de mergen vijff Vlaemsche grooten ende daermede souden sij gebetert hebben alle versuymenisse ende breucke, die sij tot dien daege toe gehadt hadden roerende van Sparendam. Ende van doen voorts souden sij houden ende maecken twe sluysen in Sparendam mitte goede luyden van Den Gestichte, die mede tot Sparendam uytwaeteren souden ende alle waterganck ende werck bewaren ende houden als sij vanouts plagen te doen, {46r} uytgeseyt dat sij mer twe sluysen souden houden als voorschreven es.
  Hieruyt is immers claer ende geheel notoir dat 't geheel Landt van Wourden ende een groot deel van 't Sticht hun water losende in den Rijn, 'twelck 't principaelste canael es van de waterlosinge van Rijnlandt, tot Sparendamme alleen uytgaende ende exonererende tot dier tijt toe geheel onder eenen ommedijck off ring moeten hebben gelegen ende met geenen dam tot Swammerdam off elders affgesloten en hebben cunnen werden.
Reyerscoop, Bijlevelt, Achthoven, Mastwijck Tot meerder bevestenisse van dien bevinden de voorseyden van Leyden uyt een privilegie van date 1413 den 1en octobris, verleent bij hertoge Willem van Beyeren aen den gelanden in Reyerscoop ende Bijlevelt {46v} tusschen den Marendijck bij Uytrecht ende Haenwijckercae boven Woerden, daer hij zeyt dat hertoge Aelbert, zijn vader, den voornomden gelanden zijne brieven gegeven hadden, (Dees brieven, daervan den dach hier onbekent is, moeten gegeven sijn geweest tusschen 't jaer 1358 als hertoge Willem sijn zinnen onmachtich werde ende hertoch Aelbert gecoren werde ruwaert, ende 't jaer 1363 als de zuytsijde van 't Sticht ende Woerden gesepareert werde uyt 't waterschap, als die mede aen de zuytsijde van den Rijn leggen.) dat zij wateren souden in den Rijn, 'twelck sulcx tot Sparendamme soude moeten losen, maer voucht daer strack bij: die sij onbruke geworden sijn. Te weten mits die separatie off affscheydinge van de zuytsijde - als vooren - ende dat die van Rijnlandt, {47r} selffs mit hun waeter teveel belast sijnde, dezelve in hun waterschap nyet en hebben begeert te ontfangen als van die van de zuytsijde laeger leggende verlost sijnde. Zeyt voorts de grave dat also de voorscreven gelanden zulcke brieven als zij daeroff hadden, hadden overgegeven mit belofte nemmermeer daerom te vervolgen naer daer naer te staen. Zo heeft hij een verdrach gemaect dat de voorseyden van Reyerscoop ende Bijlevelt mitten gelanden in Achthoven ende Mastwijck, gelegen tusschen de Marendijck ende der heeren wet van Sint-Katrijnen t' Uytrecht, ontfangt in 't waterschap van Amsterlandt volgens den innehouden van 't voorseyde privilegie.
Oorsaecke van de separatie van Woerden / Bescrijvinge van den ommedijck <14> Omme nu oock yet te zeggen van de oorsaecken die tot sodanygen gescheyt - daervan hiervooren is {47v} geroert - mogen hebben beweecht voor sovele 'tselve uyt soe oude stucken es te speuren ende vinden, soo schijnt dat 't heemraetschap - als vooren - gesticht wesende in den jaere 1285, ende maeckende haeren ring ende ommedijck, die - als geseyt is - in hem begrijpen most Nyeucoop ende 't geheele Landt van Wourden mit een gedeelte van 't Sticht, ende sulcx mit 't maecken van de voorschreven ommedijck gecomen sijnde tot Noorden boven Zevenhoven en hebben denselven ommedijck nyet westelicken off zuytwestelicken gebogen naer de Vrije Houff off 't Corteraersche Roggelant, voorts nae 't Arlanderveensche Roglandt vorder nae de zijden om tot Zwammerdam te comen, mer hebben hem genouch oostewerts aengeleyt om te wesen de lantscheydinge van Amsterlandt {48r} naer den Slickendam, voorts nae 't Woerderverlaet, vorder de Hollantschekade off Meent langens naer Outhuysen ende Spengen, voorts suytoostewerts aen lopende naer den Breudijck, laetende aen de noortwestsijde de waterlosinge van Amsterlandt, genaempt Bijlevelt, ende comende omtrent daer nutertijt 't Huys ter Haer staet, genouch dicht aen de waterlosinge, genaemt Heycoop, oostwaerts boven 't waterschap van Amsterlant gelegen ende nyet gemeens daermede hebbende, hebben hem suydwestwaerts aen gedraeyt nae Harmelen ende aldaer metten Haenwijckendam den Rijn stoppende voorts gepasseert nae Kattenbrouc ende 't lant van Montfoort tot aen den IJsseldijck.
  < <14v> in de marge: 'Ziet B fol 156d notele in Jacops Does handt.'>
  Ende hem aldaer kerende hebben den voorschreven ommedijck voorts getrocken westwert off zuytwestwert naer de Goude ende langs de Gouwe heenen met de {48v} caden <15> aen wedersijden hem hebbende21 in den anderen mitte Goutsche sluyse, in den Rijndijck gelegen, tot aen Hoevenzuytwinde, eyndende als vooren aen de zeeduynen bij 't bosch van Den Haege.
Begrotinge van 't waterschap Welcken ommedijck, ring off circkel, bij raminge bevangende ende in hem begrijpende meer als honderttwintich- off hondertdertichduysent margen lants, mettertijt deur de sluysen op Sparendam waerschijnlicken nyet genouch en hebben connen werden geryft. Oock nyetjegenstaende zij aldaer allengskens meerder ende meerder sluysen maecten. In als tot negen in getale toe.

 

15 Op 21 juli 1544 sneuvelde Renvan Chalon bij St.-Dizier. @ werd in zijn plaats benoemd. Back to Text
16 Alleyn Pietersz. van Leeuwerden, landmeter. Vergelijk SA I inv.nr. 1264 fol. 58d. Back to Text
17 Beide teksten geven 'burgers', terwijl waarschijnlijk 'burgermeesters' is bedoeld. Back to Text
18 Op <9bb v> is de oorspronkelijke aanhef veranderd en de naam `joncker Johan van Duvenvoorde ende Woude, heer tot Warmont' doorgehaald. Back to Text
19 Van Hout duidt waarschijnlijk op de plaats Meidrecht. Vergelijk Dekker, Utrecht, @ . Back to Text
20 Vrijdag na Petri-ad-vincula 1363 = 4 augustus 1363. Back to Text
21 <14v>: 'helende' in plaats van 'hebbende'. Back to Text

Previous PageTop Of PageNext Page

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_02

 

 

amh_02 amh_02 amh_02
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

2. Nopende den Rijndijck

Nopende den Rijndijck <9a> Also hiervoiren is aengewesen dat Houvensijdtwinde bij de grave gehouden es voor een zeeweer bij innebreck van dijcken oock jegens Delfflandt, verbijgaende ende als onnodich achtende den Rijndijck, nyetjegenstaende deselve als hiervooren, ouder zij dan het overgaen van den Spaerne. Ende sulcx dat het heemraetschap zoo't jegenwoordelicken es, soo achten de voirseyden van Leyden nyet buyten propooste hier bij manier van digressie of afweydinge eenige verclaringe te doen van 'tgunt sij nopende den Rijndijck bevonden hebben. Opte welcke noch huyden opten dach geen houfslach en es, in vougen dat men nyet en weet wye in 't onderhout vandien gehouden zij, mer {10v} men heeft deselve in effecte laeten vergaen. Waerschijnlicken deurdien de grave - als vooren - die als nyet en heeft geacht mer in effecte liet leggen voir 'tgeen sij doen mocht mits de hoochte, breede ende zwaerte van Hoevenzijtwinde.
  Sulcx en hebben de voorseyden van Leyden voor alsnoch geen gewach van den Rijndijck gevonden noch van het onderhout van dien voor in den jaere 1509 in octobri als den Sparendamsschendijck, de Amsterlantschendijck ende de Velserdijck teffens waeren innegebroocken. Ten welcken tijde nopende het provisioneel maecken van den Rijndijck bij den Hove van Hollandt den 8en octobris 1509 geordonneert is als blijct bij acte hier innegelijft.
(insertie) Acte van de provisioneel op 't maecken van den Rijndijck, 1509.4 Also onlangs geleden bij den groten storm, onweder ende den groten vloet van den {11r} waeter innegebroken sijn die dijcken tusschen Sparendam ende Amsterdam ende tusschen Amsterdam ende Muyden. Ende oick de Velserdijck daerbij, dat 't waeter van de Zuyderzee compt doer al het landt tot aen die een sijde van der stede van Leyden, binnen Leyden ende aen den Rijndijck ende indien den Rijndijck inbraecke - dat Godt verhoeden willen - metten selven souten waeter bevloeyen soude dat ander quartier van Rijnlant, dat quartier van Delfflant, Schielant ende <9b> meer andere landen onder den Rijndijck gelegen, tot irreparabele ende onverwinlicke schaede. Soo is bij den Hove van Hollandt een dach beschreven geweest alhier in Den Haege, daer vergadert sijn geweest die gedeputeerden van de steden van Leyden, Delft, der Goude, Rotterdam ende Schiedam. Ende oick die dijcgraven van {11v} Rijnlant, Delfflandt ende Schielant off hoiren gedeputeerden. Ende naedat sij met een tijt lange gecommuniceert hadden op die onderhoudenisse van den Rijndijck, bijsonder van Bodegraven tot Woerden den selven Rijndijck zeer behoort gerepareert te zijne ende gemaect, zoo is den hove voorschreven gerapporteert dat die gedeputeerden van Delff wel considereerden ende aenmerckten, dattet van grooten noot was den Rijndijck te maecken ende te verstercken. Ende dat sij tevreden waeren in den name van heurluyder poorteren - soverre die in Delfflandt gegoet waeren - daertoe te contribueren bij maniere van preste. In also verre dat men eerst weeten soude wye diegeene sijn, die behoiren den Rijndijck vanouts te onderhouden, die ongemaect leyde, ende dat die geweten, dat deselve borge stellen souden die penningen, die over {12r} Delfflant verschoten worden totten Rijndijck, te restitueren ende te betaelen tot seeckeren daege. Die gedeputeerde van Schiedam seyden dat die van Schiedam selver groote lasten hadden omme hoir sluysen ende waterkeringen te onderhouden ende daeromme nyet en mochten contribueren tot reparatie van den Rijndijck. De dijcgrave ende heemraden voorseyd ende de gedeputeerden van Delft, der Goude ende Rotterdam deden verclaeren, dat sijluyden aenmerckten den grooten <9c> last van den water daer 't landt van Hollandt innestaet, dat die last bij 's mensschen gedeynckenisse nyet so groot geweest en is ende te vresen is, dat de voorschreven innegebroockene dijcken van dese winter nyet gerepareert en sullen mogen wesen. Ende dat daeromme den Rijndijck - Godt betert - gesien is alle den winter te wesen den zeedijck {12v} ende schuttinge van dat zeewater, comende doer alle die gebroocken dijcken, zoowel in Vrieslant als die vooren genompt zijn. Ende oock dat ondersouck te doen wye den ongemaeckten Rijndijck vanouts heeft onderhouden, groot tijt behouft. Ende dat dese reparatie te doen geen dylay en begeert. Dat daeromme sijluyden sijn van der opinie ende advyse dat men terstont sal procederen tot maeckinge ende reparatie van den Rijndijck. Immers streckende van Bodegraven tot Wourden ende so voorts daer 't van node es in sulcke breette, hoochte ende dickte als de gedeputeerden van de drie heemraetschappen voorseyd mette gedeputeerde van de vijff steden voorschreven off diegeene die ter plecken sullen willen comen met een commissaris die 't Hoff daertoe sal willen nemen ende ordonneren. 't Selve {13r} sullen opte plecke wesende ordonneren ende ramen ende dat men dit werck besteden sal openbaerlicken bij den gedeputeerden voorseyd die vergaderen souden op zondachavont ofte 's maendaechs voir de middach eerstcomende tot Bodegraven. Ende dat die penningen van de oncosten van dien verleyt ende verschoten souden wesen bij de drie heemraetschappen voorseyd ende die ingelanden van dien. Ende dat men als dan vernemen sal wye dat schuldich sijn vanouts ende in voortijden den voirseyde ongemaeckten Rijndijck <9d> te onderhouden. Ende dat men opte selve procederen sal omme restitutie van de voorseyde verleyde penningen ende omme hemluyden te constringeren tot onderhoudenisse van denselven Rijndijck als dan van rechtswegen behooren sal. Ende 't voorseyde Hoff, gehoort hebbende {13v} de voorschreven communicatie ende die advisen van die van Delft, van Schiedam ende van de dijcgraven ende heemraden van Rijnlant, van Delfflant ende van Schielant ende van de gedeputeerden der stede van Leyden, der Goude ende Rotterdam, die van één advys sijn met de dijckgraven ende hogeheemraden voorseyd, heeft geordonneert ende verclaert, ordonneert ende verclaert dattet advys genomen bij den dijcgraven ende heemraden voorseyd ende oock bij den gedeputeerden der steden van Leyden, der Goude ende Rotterdam zijn voortganck hebben sal ende dat men sal procederen tot maeckinge ende reparatie van den Rijndijck van Bodegraven tot Woerden ende also voirt dair 't van node is in der manieren gelijck deselve dat geadviseert hebben ende hierboven gesereert staet. {14r} Ende omme dit advys te helpen te werck stellen metten gedeputeerden van den heemraden ende van de steden voorschreven, die sullen willen comen ten plecke ende dage voorseyd. Soo ordonneert 't Hoff daertoe mr. Abel van Coulster, raet van denselven hove, ende aucthoriseert 'tselve Hoff den voornomde dijcgraven ende heemraden voor nu omme te mogen procederen in der manieren boven verclaert mette gedeputeerde van de steden voorschreven, die aldaer sullen willen comen.
  Tot hiertoe insertie van der acte van date 1509 den 8en octobris.
  <9e> Hier vint men immers claerlicken dattet tot daer toe in questie gestaen heeft, wye den Rijndijck behoorden te onderhouden.
Swaerte van de Rijndijck Ende so 't meeste gebrec dier tijden schijnt geweest te sijn tusschen Bodegraven ende Woerden ende zoo voorts op, so was {14v} den 9en octobris denselven dijck besteet op twaelff voeten aenleggens, hebbende twe voeten oplopens binnen- ende vier voeten buytensdijcx, boven zes voeten breet blijvende, te maecken met harde, vreemde aerde, te haelen ter naester laege ende minste schade sonder den lagen dijck off wech te roeren. Waertoe een blanck opte mergen was ommegeslagen.
  Waernaer opten 19en martii 1510 bij H.M. Keyser Maximiliaen ende Kaerl, eertshartoge van Oostenrijck, opte voorschreven nyeuwen Rijndijck, beginnende van Bodegraven totte Lynschoterdijck toe, verleent es een octroy, inhoudende de naevolgende poincten ende articulen.
Insertie van 't octroy van den jaere 15105 In den eersten dat opten voorseyde nyeuwen Rijndijck sullen wesen vijff heemraden. Te weten een uyter stede van {15r} Leyden, een uuyter stede van Delff, twe uuyter stede van der Goude ende een uuyter stede van Oudewater. Ende sullen deselve vijff heemraden den voorseyde dijck beschouwen metten castalain van Woerden als dijcgrave. Ende indien deselve castalain onwillich waere off hem anders drougen in 't officie van dijcgraefschap dan 't behoort, dat alsdan de voorseyde heemraden ons heuren naemen ende toenamen seynden sullen in geschrifte omme eenen dijcgrave daeruuyt te kiesen t'alre tijden als 't van node wesen sal. Ende sullen <9f> die voorschreven dijcgrave ende heemraden mogen keuren, schouwen ende berechten alle 'tgundt dat den dijcgraeff aldaer aengaet.
't Penningelt is der heemraden beloninge voor arbeyt en vacati. Item de voorschreven heemraden sullen jaerlicx hebben voor de arbeyt ende vacatyen van schouwen op elcken margentale eenen deuyt optengenen die onder den voorschreven dijck gelegen sijn ende bij den {15v} voorschreven heemraden in houfslagen gecavelt sullen worden in de onderhoudenisse van denselven dijcke.
  Item de voorseyde heemraden sullen mogen stellen ende ordonneren eenen clercq, bode ende anderen dienaeren die hemluyden duncken sullen nutst ende bequaemst daertoe te zijne.
  Item dat die costen die gedaen sullen worden in 't schouwen van desen dijck bij den voorseyde dijcgrave ende heemraden vooraffgaen van de boeten ende breucken die aldaer vallen sullen. Ende indien van der boeten ende breucken boven die costen yet overbleve, dat sal gedeelt werden bij de voorschreven dijcgrave ende heemraden halff ende halff.
  Item de voorseyde heemraden sullen mogen keuren ende weder ontkeuren nae heuren besten goetduncken ten meesten oirboor ende proffijte van den lande. {16r} Ende de voorschreven vijff heemraden sullen blijven elcx heuren leven lanck. Ende als yemant van hemluyden afflijvich werde, zoo sullen die van de stede ofte plecken daer die gesturven sal wesen, ons noemen ende overseynden de naemen ende toenamen van vier goede notabele personen van de voorschreven stede. Ende indien de vier heemraden in 't kiesen discorderen ende twedrachtich waeren, zoo zal den Raet van Hollandt nemen ende kiesen eenen van der twe die aldus gekoren sullen wesen. Ende nyemant <9g> anders.
  Item sullen dese vijff nyeuwe heemraden gehouden wesen heuren behoirlicken eedt te doen in handen van den stadthouder ende raden van Hollant t'allen tijden als sij aencomen sullen.
  [Item elcx van den voirschreven stede sullen6] voor d'eerste reysen kiesen heure heemraden. Ende indien sij in 't kiesen discorderen, so sullen die gecoren worden bij mijn heere {16v} de stadthouder ende raden van Hollandt.
  Item dat alle diegeene die tot desen daege toe enyge schouwe, recht ofte toeseggen mogen pretenderen opten voorseyde nyeuwen Rijndijck van Bodegraven tot Lynschoterdijck toe daeraff verdragen ende ontlast zullen wesen.
  Item dat de voorschreven dijcgrave ende heemraden oick macht, auctoriteyt ende jurisdictie hebben sullen te mogen berechten ende schouwen 't quartier van den Rijndijck van Alphen tot Bodegraven toe, geheten Swammerdam ende die heerlicheyt van de heere van Brederode, daer alsnu luttel toegesien wort ende geen schouwe op en is.
  Ende also bij goede informatie deuchdelick bevonden ende gebleecken is dat de dorpen ende ambachten van Breezwaerde7, de oostsijde van Waerder, {17r} de westsijde van Waerder, Ruygeweyde, Langeweyde, Sluypyck, Nyeuwenbrouck, Oudencoop, Reewijck, Blommendael ende de zuytsijde van Bodegraven tot geenen plaetse enyge lasten van dijckagie en hebben off houden ende sijn bij des nyeuwen Rijndijck geheel ende al ontlast van den Rijn ende zeewater, zoo sullen zij daerom gehouden zijn denselven nyeuwen dijck te onderhouden tot eeuwygen daegen nae de keure ende ordonnantie als die nyeuwe ende toecomenden heemraden dat goetduncken sal.
  Tot hiertoe insertie van 't octroy van 't jaer 1510.
  <9h> Hiernaer in den jaeren 1514 de dijcken weder innegebroocken sijnde omtrent Sint-Michielsdach, was opten 4en novembris bij den Hove van Hollandt bij communicatie ende goetduncken van den heemraden van Rijnlant, Delfflant, Schielant ende van den nyeuwen Rijndijck in 't quartier van Bodegraven {17v} omme den Rijndijck te stercken ende den ingelanden aen dese sijde te preserveren van de zeewateren geordonneert 'tgundt dat hiernae volcht.
Insertie van den ordonnantie van den Hove van 't jaer 15148 Eerst dat men den voorschreven Rijndijck gaende van Catwijck off tot de stede van Leyden toe maecken sal twaelff roede voeten toeleggens. Item van der siecken buyten Leyden, de cingelen derzelver stede tot die colck ende voort tot die Coepoort toe, ende van de Coepoort totte Hogewoertsche poort toe, insgelijcx gemaect te werden twaelff voeten toeleggens tot coste derselver stede. Item van deselve stede van Leyden tot Bodegraven toe deselve te maecken 14 voeten toeleggens. Item van Bodegraven tot de Helmwech te maecken twaelff voeten toeleggens.
  Item de voorseyde dijck van Catwijck tot de voorschreven Helmwech toe deurgaens te {18r} hogen een roe voet op 't alderhoochste nae den waterpasse, boven zes voeten breet blijvende, lopende binnen ende buyten tot discretie van dengenen die gecommitteert sullen werden om 'tzelve te besteeden.
  Item 'tselve te maecken tot cost van degeene die daerbij beschermpt sullen sijn, morgen morgens gelijcke. Ende dit voor dese reyse alleen, sonder prejuditie. Item de costen van desen sullen verschoten werden bij den pachters ende gebruyckers ende sullen heur eygens daervan <9i> corten de rechte helft.
  Item omme de innegelanden van Rijnlandt gelegen aen dese sijde van den Rijndijck te geryeven, so sullen de heemraden van Delfflant gedogen dat men in den Leitschendam sal mogen maecken ende leggen een duycker off zijltgen daerdeur sij heure water sullen mogen losen in tijden {18v} als de voorschreven Rijnwech gesloten es ende de voorseyden van Delfflant bij heur water nyet geprejudicieert werden. Welck zijltgen gesloten sal wesen met twe slooten, daervan de eene slotel bewaeren sal een van den heemraden van Rijnlant ende d'ander een van den voorseyde heemraden van Delfflant. Ende sal 'tselve zijltgen nyet geopent werden dan bij consent ende goetduncken van beyde de voorseyden heemraden.
  Ende heeft het voorschreven Hoff gelast ende bevolen de voorseyde heemraden van Rijnlandt, Delfflandt, Schielandt ende van den nyeuwen Rijndijck dese ordonnancie van stonden aen t'achtervolgen ende te procederen tot executie van dien. Ende voort van gelijcken gelast den ingelanden, die hierbij beschermpt sullen wesen, deselve te volcomen ende volbrengen sonder enich wederseggen.
  Item omme dese ordonnantie te volcomen ende volbrengen, zijn bij den voorschreven Hove {19r} geordonneert ende gecommitteert mrs. Jan van Du[ven]voirde ende Franchoys Cobel, raeden ordinaris, met een off twe die elcx van den voorschreven heemraden uyt haeren naeme daertoe <9k> sullen willen ordonneren, mits dat elck van de eedelen ende steden onder de beschermenisse van den voorschreven Rijndijck gelegen, daerbij oock sullen mogen vougen heure gemachtichde. Bij welcke commissarissen, gedeputeerden ende geordonneerden besteet ende opgenomen sal werden 't werck voorseyd naer luyden der articulen in de voorschreven ordonnantie begrepen ende verclaert.
  Tot hiertoe insertie van den ordonnantie van den Hove van 't jaer 1514.
  Ende also die van Leyden in gebreecke waeren gebleven haer cingele, wesende mede een gedeelte van den Rijndijck, volgende de voorgaende ordonnanti te maecken, waeren sij daertoe doir {19v} mrs. Abel van Coulster met Frans Coebel ende enyge heemraden van Delflandt, comende om den Rijndijck te schouwen, vermaent ende bevolen 't werck te maecken off sij souden 't beschouwen. 't Welck opten 14en decembris des voorseyde jaers [15]14 in deliberatie geleyt sijnde met die van de grote vroetschappe, was - ten opsichte 't werck swaer was so men sulcx doende de buytenramen, doen oick opte cingelen staende, zoude hebben [te] verhogen - geresolveert sluysen te leggen binnen Leyden bij de Hogewoertspoort, bij de Hogewoertbrugge ende Tonisbrugge omme 't water te schutten indien daer enich opwaeter quaem. Ende dat men 'tselve die van den Rade soude te kennen geven, begerende dat sij daermede tevreden wilden wesen, der stede tijt gevende van de sluysen te maecken. Daerbij vougende {20r} dat den tijt sulcx wel vermocht, aengesien den dijck, innegebroocken sijnde, gestopt was.
  <9l> Mer es evenwel daernaer nyet gevolcht noch van 't leggen van de sluysen, noch van 't verhogen van de chingele.
1e keur van Dijcgrave ende Hogeheemraden opten Rijndijck anno 15219 Opten 5en martii 1521 es bij dijcgrave ende hogeheemraden geordonneert dat de ambachtsbewaerders hoiren Hogen Rijndijck ende de haspelen daerop staende maecken ende opnemen10 souden naevolgende de keuren daervan sijnde. Ende dat elck opten affganck van sijn houfslach midden opten hogen dijck stellen zoude een eycken pael, dick wesende vier11 duym viercant met een cruys in der aerde ende hooch boven den dijck twe roede voeten vóór den 25en maert toecomende op een derdendeel van 10 pond. Ten welcken daege de {20v} heemraden den dijck souden schouwen met bevel dat elck opten dijck soude sijn om sijn aen- ende affgang te wijsen op thien stuvers.
  Es noch bij dijcgrave ende hogeheemraden gekeurt dat tot maeckinge ende reparatie van den Hogen ende Laegen Rijndijck men geen aerde slaen noch nemen en souden uyt boomgaerden, houtthuynen, cingelenbanen noch huyswerven, mer souden andersints ten minsten quetse de naeste ende bequaemste aerde daertoe gehaelt werden uyten lande neffens denselven dijck gelegen, op een derdendeel van thien ponden.
  In den jaere 1532 es beschrijvinge gedaen van den Hove om de verhelinge van den Rijndijck, mer wat daerinne gedaen of daerop gevolcht es en hebben die van Leyden noch nyet gevonden.
2e keur van Dijcgrave en Hogeheemraden opten Rijndijck van 't jaar [15]46 daervan geappelleert wert.12 {21r} In den jaere 1546 hadden dijcgrave ende hogeheemraden een keur gemaect op 't verhogen ende verbreden van den Rijndijck van dewelcke d'ambachtsbewaerders van de dorpen aen de zuytsijde van den Rijndijck als Haserswoude, <9m> Alphen, Zoeterwoude, Catwijck opten Rhijn, Valckenburch, Wassenaer, Voirschoten, Waddincxveen, Soetermeer ende Zegwert over ende in den naeme van den ingestenen mitsgaders burgemeesteren van Leyden in den name van haere poorteren, innegelanden aldaer, met hem gevoucht, hadden geappelleert. Dewelcke voorseyde commissaris van den Hove daer oock beschreven waeren de dijcgrave ende hogeheemraden van Montfoort, Wourden ende Swammerdam van seeckere concept te vinden op 't hogen ende breeden van den Rijndijck naervolgende de keur daerop bij dijcgrave ende hogeheemraden in heur jurisdictie gemaect, {21v} comparerende opten 11en februarii anno 1547 metten anderen gecommuniceert hebben off geraden was Delfflant ende Schielant met justitie te constringeren tot maeckinge van den Rijndijck. Also de voorseyde gelanden sustineerden dat, dewijle sij den dijck so lange hadden onderhouden, dat zij 't nyet langer gehouden en waeren, aengesien Delfflant ende Schielant daermede waeren gepreserveert. Oick dat Delfflant ende Schielant laeger gelant waeren. Ende so de ingelanden mits verscheydenheyt van opini nyet en consten accorderen, werde geresolveert te beschrijven de principaelste ingelanden metten dorpen geteresseert. Ende middelertijt aen den Hove te solliciteren dat Woerden ende Swammerdamme haer Rijndijck oock hooch ende breet souden maecken {22r} als in Rijnlandt gekeurt was.
1549 <9n> Ende so de saecken in dier vougen op sijn beloop bleven staen sonder daer in te vorderen, es eyntelicken den voornomden dijcgrave ende hogeheemraden in den jaere 1549 omtrent de maent van april bij apostille van den Hove belast metten hooftingelanden te adviseren tot wiens costen den Rijndijck van doen voortsaen soude werden gemaect ende onderhouden.
1552 Mer en es daerop evenwel nyet gevolcht 'twelck daeruyt blijct dat opten 23en aprilis 1552 nopende den Rijndijck op haer vergaderinge binnen Leyden bij de dijcgrave, hogeheemraden ende hooftingelanden geraempt es ter dachvaert in Den Haege te allegeren dat men met dier sake wel behoirden te supercederen nademael yegelick genouch te doen {22v} hadde omme sijn oude dijcken te repareren ende maecken. Ende dat men overmits den oorloge 't gelt overal genouch te doen soude hebben ende mede overmits den duyren tijt. Ende of men daervan al wilde spreecken, so most men eerst weten wat die van Montfoort ende haer consorten daerop seggen wilden. Ende mede most men weten wie al tot den Rijndijck gehouden waer, zoo uuyt d'acte van 't jaer van negenen13 die van Rijnlandt ende anderen daer nyet seer en schenen innegehouden te sijn <9o> dan alleen enyge penningen toe geleent hadden om den Rijndijck van Boodegravan off tot Lynschoten toe te maecken ende tot heuren costen den Rijndijck van Catwijck tot Bodegraven mosten onderhouden. Ende of men dit al wiste, so souden die van Rijnlandt wel begeeren te weten wat de {23r} steden van Delff ende der Goude daertoe zouden willen geven binnen muyren, so sij in haer brouwerijen bij inbreck van den zeedijck seer geprejudiceert souden sijn. Ende dat men nootlicken soude verstaen dat den nieuwen dijck beter onderhouden soude werden dan de dijck onderhouden es tusschen Bodegraven ende de Lynschoten, die bijnae vergaen was. Ende op als resolutie gehoort breeder de saecke alsdan metten anderen te communiceren ende daerop naerder antwoort te geven.
1553 Hiernaer in den jaere 1553 op 't doen van de reeckeninge van Jan van Brouchoven van den jaere ... es bij den commissarisen Assendelft ende Suys opte altricati gevallen op 't capittel van de voorseyde reeckeninge {23v} van verteerde ende verleyde penningen van salaris, schrijffloon, munimenten, acten etc. ende 't artyckel van dien, mentionerende van den Rijndijck, genouch bij consent van partijen geaccordeert ende geordonneert dat dijcgrave ende hogeheemraden voor den toecomenden tijt souden communiceren ende adviseren <9p> metten hooftingelanden desselffs Rijnlandts tot wiens coste den voorseyde Rijndijck van doen voortsaen gemaect ende onderhouden soude werden.
  Alle denwelcken nyetjegenstaende zo es geseyt ende besloten geweest als blijckt uyt de seste reeckeninge van de jaeren [15]54 ende '55 folio 219 dat men den Rijndijck laeten leggen soude ongerepareert ende den Sparendamschendijck so souden doen hogen, breden ende beswaren dat de landen, beyde gelegen soo an de noort- als aen de zuytsijden, {24r} mochten zijn beschermpt. Waermede de saecken van den Rijndijck, die men onnodich achteden, sijn blijven berusten sonder daer yet toe te doen dat die van Leyden weten off hebben connen bevinden, tot in den jaere 1570.
1570 Ten welcken tijde naedat den eersten ende tweden novembris den Amsterlantschendijck, die men nompt den Diemerdijck, innegebroken ende sulcx oick Rijnlant bevloeyt was tot aen den Rijndijck die van Delfflandt ende Schielant genouch gewapender hant opten Rijndijck sijn gecomen om dien te houden. Ende deselve oick tot laste van Rijnlant es gemaect, gelijck de reeckeningen daervan <9q> zijnde dat uytwijsen, uyt dewelcke Rijnlant aen den anderen landen noch merckelicke penningen ten achteren staet, gelijck vanwegen die van Leyden den {24v} hooftingelanden t'anderen tijden verscheydelicken geopent es geweest.
1578 Mer in den jaere 1578 opten 28en aprilis es bij de hooftingelanden op 't versouck van de hogeheemraden om te hebben advis op wat mate ende ordonnantie men den Rijndijck voortsaen soude repareren ende vastmaecken jegens alle innundati ende opwateren. Ende sulcx oick te voorsien dat de hogeheemraden van Delfflant ende Schielant de hant daeraen nyet meer en souden comen te slaen als bij de tijden van hartoge van Alva was gedaen, verstaen dat de hogeheemraden van Rijnlant tot de voorseyde reparatie sulcke ordonnantie souden mogen maecken als sij naer gelegentheyt des tijts ende andere ommestandicheyden der saecken tot bewaringe ende welvaringe van Rijnlandt {25r} bevinden zouden te behooren.
  Volgende denwelcken dijcgrave ende hogeheemraden opten 12en augusti [15]78 nopende den voors. Rijndijck gemaect hebben seeckere pretense keure hier innegelijft:
  Also naer de innundatie ende doorbreecken < <9q v> ... (privilegeboek fol. 30 vs14)> van den Diemerdijck ende andere dijcken, gebeurt den 1en ende tweden novembris 1570, den Rijndijck streckende van Catwijck aff tot aen den IJsseldijck toe verhoocht, verbreet ende verheelt es geweest met zeer zwaere costen ende contributi van allen landen bij denselven Rijndijck beschermt ende bewaert. Ende dat naderhant deur d'oorloge ende de zware twe belegeringen der stede van Leyden zoo bij den gemeenen viant als oock anderen tot {25v} wederstant van denzelven viant den voorseyde dijck tot enyge plaetsen, namentlick aen de oost- en westsijden der voorschreven stede van Leyden ende ontrent de Doedincxlaen ende elders, geslecht, gedemolieert ende afgegraven es, sulcx dat nyet alleenlyck alle de voorgaende costen van dezelven dijck tevergeeffs gedaen, maer oock de landen daeronder leggende jegens gelijcke inundatie ende inbreck van zeedijcken nyet beschermt en souden zijn, indien den voornomden Rijndijck van nu voortsaen in sijne bequame hoochte ende breete nyet en worden onderhouden. Soo hebben de dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlant gekoert ende geordonneert, keuren ende ordonneren mitsdesen zoo ver de hoere jurisdictie is streckende dat bij provisie ende voor 't eerste de gehoufslaechden van den voorschreven {26r} dijck voor Baemisse eerstcomende ter plaetsen daer die afgegraven ende in den heerwech geslecht es, de afgeworpen aerde, wesende opten heerwech, zullen opnemen tot op anderhalve voet boven 't waeter ende daervan wercken ende maecken aen de noortsijde van dezelve wech een kaede ofte dijcke van zes Rijnlantsche voeten toeleggens slecht recht opgaende blijvende boven breet vier voeten ende hooch als den ouden Rijndijck aen wedersijden es aencomende. Maeckende aen de zuytsijde van de voorseyde caede een greppel van anderhalve voet breet ende diep een voet ende sullen voorts den voornomden dijck daer die nyet geslecht ofte gegraven es alsvooren, maer enichsins door 't verloop des tijts vergaen ofte verargert es wederomme van den eenen eynde totten {26v} anderen maecken. Ende voortaen onderhouden in zijne oude hoochte, breete ende viercante. Elck houfslach op een boete van twintich ponden van 40 grooten Vlaems 't pont.
  Item dat alle diegeene die sluysen ofte bruggen hebben ende houden door den Rijndijck, 'tsij off diezelve sluysen off bruggen geleyt ende gemaeckt zijn tot geryff van waterlosinge off gebruyck van particuliere personen, gehouden sullen zijn te stellen ende onderhouden op elcke zijde van de voorschreven brugge vijff roeden van den cruyn een hecke van alsulcke hoochte, breette ende dicte als de oude hecken geweest ende noch enyge opten dijck jegenwoordich staende zijn. Ende dieselve gestelt wesen voor Baemisse als vooren. Elcke heck op eene boete van drie ponden munte voornomt. Ende evenwel die voorseyde {27r} hecken te stellen off bij gebreecke van dien zal den dijcgrave van Rijnlant deselve doen maecken ende stellen tot costen van dengenen die daertoe gehouden zullen sijn ende zijne uuytgeleyde penningen weder innehaelen nae den dijcrechte.
  Item die dese hecken ofte paelen van dien opbraecke ofte uyttoge, zal verbeuren eene boete van thien ponden, munte als vooren ende daerenboven arbitralicken gestraft te werden.
  Item dat men alle de sluysen in den Rijndijck gelegen dichtmaecken sal tot bovenaen het wulffsel ofte dexel op een boete van thien ponden ten prijse voorseyd.
  Item dat men desen dijck nyet en sal mogen weyden noch beesten op jaegen ende dat alle beesten opten dijck schutbaer zullen wesen. Te weten een {27v} vercken ongerinct voor eygen, een paert gerinct, varcken ende andere beesten bij dage elcke voet op een stuver ende halff. Een schaep die voet een halve stuver ende bij nachte op dobbelde voeten. Ende hiervan sullen schutters wesen de gesworen boden van Rijnlant, dijcgrave, hogeheemraden ende baillius dienaeren ende ambachtsbewaerders ende schouten mit hoeren gesworen boden, elcx in den zijnen.
  Item so wie bevonden wert op desen dijck met een paert off met een wagen ofte sleeden rijdende, sal verbeuren tien ponden van veertich grooten: een derdendeel tot profijt van den schutter ende d'ander twe deelen tot profijte van den dijcgrave ende men sal den breuckigen mogen arresteren naester stede ofte dorpe ter tijt toe hij den schutter van de voorseyde 10 pond vernoucht zal hebben.
  Item dat nyemant desen {28r} dijck sal mogen verlaegen ofte versmalen op een boete van gelijcke thien pont.
  Item dat alle degeene die gaten ende overpaden hebben, leggende in den voorschreven Rijndijck, dezelve zullen stoppen ende dichtmaecken ter volre hoochte ende breette van denselven dijck voor Baemisse voorseyd op eene boete van thien ponden, munte als vooren. Ende deselve nyet weder openen ofte geen nyeuwe gaeten ende overpaden in den voorseyde dijck te maecken dan bij consente van den dijcgrave ende hogeheemraden voorseyd ende 'tselve geregistreert te werden in haere register op gelijcke boeten van 10 pond.
  Aldus gedaen binnen der stede van Leyden bij den voorschreven dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlant opten 12en augustii 1578.
 

Alle 'twelck de voorschreven van Leyden alhier bij digressie nopende den Rijndijck in 't lange wel hebben willen vermaenen, so om de hooftingelanden {28v} te doen verstaen watter van den Rijndijck sij ende met wat groter recht dijcgrave ende hogeheemraden de <9r> questi nopende de jurisdictie opter voorseyde stadt Leyden chingele tot groten costen van 't lant ende van de stadt soo hooch gedreven hebben als oock die van onwaerachticheyt te convinceren 'tgene hem t'anderen tijden bij eenyge in 't aensicht is geseyt, datter eenen houfslach opten Rijndijck was, die ter schouwe stont van dijcgraeve ende heemraden. 't Welck desulcke goet te doen hadden spreeckende van saecken daervan hij de gelegentheyt off nyet en wist off bedriechlicken versweech jegens zodanige luyden, die van 'tgene voor heuren tijt gepasseert was, nyet wetende sijn woorden hielden als de brieven van Sinte Pouwels, dewelcke zooveel met sijn stoutspreeckende {29r} ende onbeschaemde tonge heeft geprocureert datter zonder op het openen off te kennen geven van die van Leyden veel te achten, enyge saecken daer 't lant ten hoochsten aen gelegen was, in de wint geslagen ende voorbij laeten passeren sijn.

 

4 Op de kopie die wordt bewaard in OAR inv.nr. 1430, heeft Jan Purtyck, secretaris van het Hof van Holland, vermeld: Getraheert uyt den derden memoriaelbouck gehouden bij Jan van Dam, greffier 's Hooffs van Hollandt, rustende in de greffe van den voorseyde hove ende gehouden voor autentyck ende daerjegens collationerende gehouden, is bevonden accorderende. (w.g.) J. Purtyck. Back to Text
5 Het octrooi is door Maximiliaan en Karel V verleend te Gent op 19 maart 1509 (= 1510). Op de kopie die wordt bewaard in OAR inv.nr. 9046, heeft Jan Purtyck, secretaris van het Hof van Holland, vermeld: Getraheert uyt den eersten memoriaelbouck, gehouden bij wijlen meester Arnoldi Sandelijn in zijn leven greffier 's Hooffs van Hollandt, rustende in de greffe van denzelffden hove ende daerjegens collationerende gehouden, is bevonden accorderende. (w.g.) J. Purtyck. Back to Text
6 Deze zinsnede is vergeten in beide handschriften, maar staat wel in de oorspronkelijke akte. Back to Text
7 Met 'Breezwaerde' wordt waarschijnlijk Barwoutswaarder bedoeld. Back to Text
8 OAR inv.nr. 1431; eveneens in Groot Privilegeboek der stadt Leyden B fol. 563vs. Back to Text
9 OAR inv.nr. 1429. Back to Text
10 De keur in OAR inv.nr. 1429 geeft in plaats van 'opnemen': repareren. Back to Text
11 In de keur zoals deze is bewaard in OAR inv.nr. 142: leest men hier 'vijf' in plaats van 'vier'. Back to Text
12 OAR inv.nr. 1429. Back to Text
13 D'acte van 't jaer van negenen = akte van 8 oktober 1509, zie folio {10v} t/m {14r}. Back to Text
14 In het concept schreef Van Hout: fol. 130. Back to Text

amh_02amh_02amh_02

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_01

 

 

amh_01 amh_01 amh_01
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

1. Innestellinge van 't heemraetschap

zie Afbeelding fol. 1 {1r} <1> Omme vanwegen burgermeesteren ende regierders der stadt Leyden volgende het affscheyt opten ... voorleden, genomen ten huyse van de heere mr. Geryt van Wijngerden, heere van Benthuysen, Soetermeer etc., president van den Hove van Hollandt, bij gescrifte te stellen ende den gecommitteerden van de hooftingelanden ten dienste van 't gemenelandt voor 't eerst over te leveren 'tgene zij te zeggen hebben tegens de keuren bij dijcgraeve ende hogeheemraden van Rijnlandt geraemt ende bij gescrifte gestelt ende volgende verscheyden resoluti der voorschreven hooftingelanden eyntelicken overgelevert.
  Soo dunckt de voornomden van Leyden nyet ongeraeden voorhenen ende als tot een inneleydinge der saecken teneynde alles beter ende claerder mach werden verstaen, {1v} te openen 'tgunt sij van 't begin ende de eersten instellinge van het heemraetschap van Rijnlandt ende van de veranderingen daerinne voorgecomen ende gevallen mitten gevolge van dien uyt des lants ende des stats privilegiboucken, stucken ende papieren hebben connen ondervinden. [doorgehaald <1r>: nyet alleen die laest overgelevert ende hem zedert gecommuniceert <1v> mer oick ende sonderlinge uyt degene die overlange onder des statsstucken sijn geweest.] 't Welck zij temeer achten haers ampts ende officie te wesen zoo ten opsicht Leyden de hooftstat es van 't waterschap van Rijnlandt als oock dat hem toecomt de bewaringe van reeckeningen der hooftingelanden ende vervolgens van de stucken ende papieren die ende indien zij enyge vorder mogen hebben, oock volgende de resolutie bij den hooftinnegelanden genomen den ... aprilis 1595, de bewaringe van een van de slotelen van 'sgemeenlandts kiste. {2r} Ernstlicken versouckende ende begerende dat gelijck zij in desen zullen handelen ende voortsgaen ter goeder trouwen alle saecken stellende zoo die zijn zonder meyninge om yemant te injurien, te cort off naer te spreecken, dat het hem oock ten besten werde ofgenomen.
Innestellinge van 't heemraetschap Soo zeggen de voorschreven van Leyden dat belangende de innestellinge van het heemraetschap zij bevinden, dat in den jaere 1253 opte 5e ydus van aprille H.M. Coning Willem bij gemeenen raede zijner dienstluyden in Hollandt, eedel ende onedel, ende bij raede ander goeden luyden die den staet des lants begeerden goet te wesen, geordonneert heeft tot Sparendamme off daerbij daer hijs1te rade werden te doen maecken een watergang, dat men hiet een spoye off een gat, hebbende in de wijtte 24 voeten, daer de {2v} meerreschepen mit hoer last lichtelicken mochten doorlijden, <2> willende dat alle de schepen die deselve watergange doorleden, schuldich waeren weder te gelden den cost die men daeraen leyde ter betalinge toe. Ende dat daernae de luyden van Hollandt daervan souden vrij sijn, mer ander luyden blijven geldende volgende den gestelden tax ende begrotinge om den watergang te beteren ende te hanthouden so lange het den Grave ende sijnen rade oirbaer soude duncken te wesen.
  Mer derdehalve jaeren daernaer, naemelicken opten 5en ydus, te weten den 11en van october 1255 ende sulcx ongevaerlicken 107 dagen eer hij van den Vriesen te Hoochtwoude geslagen werde ('t Welck geviel vijff daegen voor februariis des jaers - nyet 1255 gelijck de histori seggen - mer 1256 als te verstaen zijnde nae de stijl off {3r} schrijffmanier van den Hove. 't Welck notelicken moet wesen off souden anders 't privilegie hiervan sijnde van onwaerachticheyt berispt ende overwonnen worden.) heeft deselve coning Willem verclaert ende vastelicken belooft geen watergang off deurvaert, gemeenlicken spoye genomt, bij Sparendam te doen maecken off yet te veranderen off te doen ontrent Sparendam, Zijtwinde, den Zeedijck ende Swadenburchdamme sonder gemenen rade van de gemeenlants raetsluyden, dewelcke gemeenlicken heemraden werden genompt. Te weten die doen waeren off in toecomende tijden wesen souden.
  Dees twe privilegi werden bij enyge gehouden ende genomen als de instellinge van het heemraetschap van Rijnlandt, mer - zoo 't schijnt - mit onrecht. Want de Spaeren dier {3v} tijden ende langen jaeren daernaer noch open ende mette zee gemeen lach. 't Welck blijct uyt de woorden <3> van 't privilegie van grave Florens, coning Willems zoon (die van Geryt van Velsen geslagen werde) gegeven anno 1285 's manendaechs nae Sint-Valentijn in sijnen woninge ter Hage, daer hij bij raede sijner goeder luyden van den lande oorloff geeft over te slaen een water hietet de Spaerne daer de wilde zee in vloeyde ende veele ons lants plach te bederven. Vougende stracx daeraen dat hij dien oorloff geeft alle dengeenen die woonachtich zijn tusschen Oyvenzijtwinde ende Zwadenburchdam ende dien zeedijck ende dese voornomde Sparendam. Hoewel Sparendam dier tijt noch nyet en was, mer eerst wesen soude naer het Spaeren overgeslagen off, zoo wij nu ter {4r} tijt seggen, overgegaen soude wesen.
  Vervolcht voorts dat hij oorlof geeft den ommedijck van den landen te maecken (te weten den ring off circkel) zoo lang, breet ende hooch als hem de heemraden bij haeren eede daertoe gedaen ende waer sij hem vinden souden, behouden eens ygelycx recht. Dat de bailliu van Rijnlant zoude wesen dijckgraeff; dat hij den dijck ende de sluysen daerinne leggende metten ommedijck ende schinckeldijck met alle dat daertoe behoort tot vonnisse van heemraden tot 's lants oirboir ende op sodanige boeten als sij daerop souden stellen, souden beschouwen ende berechten; te wat tijden, hoe, in wat vougen hij de boeten mocht inpanden. Dat de schouwe met vier heemraden mocht werden gedreven. 't Verkiesen van heemraden {4v} ende diergelijcken. 't Welck immers zoo claer schijnt te wesen de instellingen van 't heemraetschap, dat daer nyet veel tegens en valt.
  Hierbij comende dat indien coning Willem het heemraetschap heeft innegestelt, als neen, hoe come 't dat grave Florens voirnompt in den jaere 1284 des maendaechs nae Sint-Matheus - ende sulcx <4> mer ontrent vijff maenden voor de geroerde instellinge van het heemraetschap - die van Alphen, die van Randenburch, des heeren ambacht van Brederode in Snijdelwijck, heeren Dircx ambacht van Sassenhem in Groensvoorden in 't frijlandt der abdissen gerechte ende in Snijdelwijck, Splintersambacht uytenwaerden sodanigen recht ende vrijheyt geeft dat sij de deur, die ter Gouwe in der sluyse opten {5r} Rijn lach, uytdoen mochten ende affnemen, altoos in dier manier dat sij met eenen waterkeer off met eenen somerdijck tegen dat somerwater bewaren souden dat lant dat bij beyden sijden van der Gouwe lach. Verclarende vorder dat de waterkeer soude gaen van den Rijn op ende strecken also verre als die vier paer heemradens goet docht ende den lande oirbaer was, met gebot dat de vier schouten van dese voornomde ambachten op de Gouwe souden comen met hoiren gesworen, de waterker te deelen eer men 't aenving, elcken rechter 't sijn omslaan2 morgen morgens gelijck, aldaer 't ten rechte hebben soude ende elcke rechter 't zijn te beschouwen met zijn heemraders.
  Hier blijckt claerlicken dat van de heemraden van Rijnlant in 't minste {5v} nyet en wert geroert. Oirsake is: sij en waeren noch nyet. Mer wel van de heemraders elc in 't zijn als de croosheemraden. Want de wilde zee (gelijck deselve grave Florens vijff maenden daernae op 't innestellen van 't heemraet mit claeren bescheyde sprack) vloeyde noch de Sparen inne, bederf noch vele lands.
Der Rijndijck es ouder dan 't heemraetschap ende den Seedijc geweest Ende was den Rijndijck alsdoen den zeedijck off waterker voor 't winterwater. 't Welck notelicken moet volgen dat leggende een sluyse in de Gouwe aen den Rijn, den Rijndijck in wesen most sijn. Ende bedingende de grave dat de vier dorpen, die men <5> noempt de Smaeldorpen, de Gouwe souden besomerdijcken ende bewaeren tegens het somerwater, dat den voors. Rijndijck den winterdijck ende keeringe van 't winterwater moste wesen, 't welck doer 't innevloeyen van de Spaeren daeraen quam ende daermede geschut werde.
  {6r} Dat men daertegens soude mogen voirweynden dat in 't privilegie van den jaere 1255 't woort Heemraden wert gebruyct ende daeruyt invoeren dat 'tselve de heemraden van Rijnlant ende heur collegie voir date van dien al opgerecht soude geweest sijn, heeft weynich schijns van waerheyt ende moet 't woort Heemraden veel eer verstaen worden off van des graven huysraden off van de heemraden van eenich ander heemraetschap ouder sijnde off liever van de particuliere heemraden. 't Welck men nu croosheemraden nompt, gelijck de woorden van 't privilegie van 1284: elcke rechter 't sijn te beschouwen met sijn heemraden, sulcx metbrengen.
  't Welck dus verre geseyt zijnde van de innestellinge van 't heemraetschap.
Dijcgrave ende heemraden compt jurisdictie Soo is waer dat de voorseyde dijcgrave ende hogeheemraden, {6v} - daervan, hoewel 't getal nyet en wert genompt, goet te verstaen is, dat zij seven sijn geweest, zoo gelijck de gewoonte tot noch toe heeft verclaert. Als oock uytdien dat grave Florens voornompt seyt dat de bailly met vier heemraders (wesende 't merendeel) een volle schouwe mach schouwen - toecompt kennisse off jurisdictie, nyet opte binnenlanden veel min opte polityke regieringe, mer is deselve heurluyder kennisse gelimiteert tot het heemrecht. Te <6> weten dat de bailly van Rijnlant in der tijt dien dijck ende de sluysen die in den dijck leggen souden, bij wijsinge dier heemraden die daertoe gesworen hadden, beschouwen ende berechten souden, naemelicken den dijck ende de sluysen, den ommedijck ende Schinckeldijck met allen behoorten die daertoe behoirde, also {7r} recht is tot des lants oirboir ende dierlyden vrome, bij sulcken boete als de heemraden daerop setten ende wijsen bij hoiren eede.
op een gedeelte van de ommedijck 't Welck hen alleen verstaet opte ommedijck off ring van 't lant. Niet in 't geheel of rontsomme, mer alleen op een gedeelte van dien, namelicken de drie mercken die hij aldaer verclaert daer even deselve die coning Willem in den privilegie van date 1255 oick hadde genompt. Te weten: Oyven Sijtwijn aen de zuytsijden, Swadenburchdam aen de oostsijden, de zeedijck. 't Welck nyet anders verstaen en kan werden dan van den Sparendamschendijck ende den Sparendam, die gemaect soude worden aen de noortsijde. Swijgende van de duynen ten westen gelegen ten opsicht dat die daer tijden soo hooch, vast, breet {7v} ende verseeckert waeren, dat daerop geen naerdencken en viel noch innebreecken gegrout en werde, gelijck het noch ter tijt nyet en wert.
Sparendamschen zeedijc. Waterlandt onbedijct.
't IJe		 Ende wert de voornomde dijck aldaer wel ende terechte genompt den Seedijck, ten opsicht dier tijden (zo 't schijnt) het lant 't welck nu daer recht tegensover leyt, te weten 't Waterlant, nyet <7> bedijct en was mer dat de wilde zee, die als geseyt de Spaerne innevloeyde voorts tot aen den Rijndijck. Ende sulcx veel lants bederff van den Sparendamschendijck als een zeeweer werden geschuttet. 't Welck oick daeruyt te colligeren es, dat het IJe (so 't water tusschen Amsterdam ende Sparendam nu tertijt genompt wert) in 't voorschreven privilegie van 't innestellen nyet bekent {8r} en is. Welcken naem 't IJe eerst wert gevonden in het privilegie bij hertoge Aelbert van Beyeren, verleent anno 1363 op Sint-Maria-Magdalena-avont. 't Welck hiernae breder sal werden aengeroert.
Dat den ommedijc huyden onbekent is. Desen ommedijck off ring, hoewel die eensdeele noch in wesen is ende sulcx ten deele bekent mach sijn, soe weten daervan minst te spreecken diegeene die 't meest behoorden. 't Welck sijn dijcgrave ende hogeheemraden dien 'tselve ten hoochsten aengaet; wiens ampt principalicken daertoe innegestelt is. Mer hen meest bemoeyende mitte binnenlanden om hun jurisdictie off gesach daerover te stabilien ende alleyncxkens inne te cruypen, tot naedeel van den heeren ende ambachtsheeren elck in den zijnen, hebben haeren ommedijck {8v} off ring so laeten verbijsteren, verdelven ende tenyetebrengen, dat die tot veele plaetsen gansch wech ende nyet meer in wesen en is. Nyet gelovende de voorseyden van Leyden, dat die bij yemant van hemluyden sal connen werden aengewesen.
Hoevensijtwinde most bij inbrec 't water schutten. <8> This wel waer dat behalven den Sparendamschendijck ende de zeeduynen, die goet te kennen ende vinden sijn, Hoevensijtwinde, beginnende van den zeeduynen off ontrent 't bosch van Den Hage, noch te vinden soude mogen sijn tot de Gouwe toe. Mer nyet in sulcken schijn als 't de graven van Hollandt gemeent ende gewilt hebben volgende seecker privilegie tot haerluy gegeven bij Willem, grave van Henegouwen, van Hollandt etc. ('t Welck was den goeden graeff {9r} Willem die die gedenckwaerdige justitie dede over den bailly van Zuythollandt) opten dertien avont anno 1323, daer hij seyt overeengedragen te sijn metten welgeboren heemraet beyde van Rijnlant ende van Delfflant, omdat die van Rijnlant hun plagen te becronen dat haer te cort geschiede aen Hoevenzijtwinde. Dat die van Delfflant souden doen maecken ende doen houden Hoevenzijtwinde te veenwaert op, also als sij ging buyten der luyden costen van Rijnlandt maer sij souden leggen tot beyder oirboir. Waer't dat in de Maese inbrake soo soude se die van Rijnlant te beschudden comen ende tot hairen behouften staen. Waer oock dat inbrake te Sparendam off elders waer, zoo soude se tot diere behouff van Delfflant te beschudden staen. Ende dese zijtwinde soude men immer {9v} dicht houden, meeren ende nyet minderen.
  Vorder bij een ander privilegie off seyndtbrieff bij deselve grave Willem in den jaere 1336 's woonsdaechs <9> nae beloocken Paesschen, te weten een jaer voor sijn overlijden te Valenchiende3, geschreven aen Jan van Polanen, bailly van den lande van Rijnlant, ende aen Florens van der Bouchorst, bailly van Delfflant, daer hij hen beveelt te vaeren op Houvenzijtwinde ende te doen maecken een waterkeeringe tot Schielant 24 roeden breet, alsoo als men eens 's jaers overgedragen was.
  Seeckerlicken die jegenwoordelick sodanige Houvensijtwinden soude willen soucken, soo breet ende die bij inbreck ten wedersijden 't ander landt souden beschudden, soude al {10r} verre van sijn reeckeninge wesen. Nyettemin de plaetse es noch in wesen ende vyntbaer.
  [Doorgehaald: <9r> Mer dat men eens wijse, waer den ommedijck off ring <9v> op geen sijden der Gouwe nyet alleen vanouts gelopen of gelegen heeft, mer selffs jegenwoirdelicken loopt. Ende dat men hem wederbrenge tot aen Sparendamme. 't Welck notelicken moet wesen alsoe alle waterschappen met een ring moeten werden besloten. De voirn. van Leyden geloven dat het seer qualicken sal willen vallen off dat mer weynich van sal weeten te spreecken. 't Welck daeruyt blijckt, dat men nu wel tot verscheyden tijden opte bane gebracht heeft om de lantscheydinge tuschen Rijnlant ende Amsterlandt te soucken, te helen ende te maecken, gelijc daertoe verscheyden vergaderingen gehouden, resoluti genomen, visitati gedaen ende 'tgunt bij inspectie bevonden es, geverbaliseert ende in gescrift overgeleyt es geweest. 't Eerste dat die van Leyden vinden in augusto 1555 deur den gedeputeerden van den heemraden van Haerlem ende Amsterdam. Noch in julio anno 1556 bij mr. Jacop Sluyter. Noch in aprille 1559. Noch in augusto anno '65. Noch in augusto anno 1566. Weder in octobri anno '71. Noch in januario, martio ende aprili, ooc in meye 1572. In april ende meye '92 ende in julio '93. Ende zo daerinne telckens zoveele ende meenichvuldige gaten zijn bevonden behalven 'tselve te verscheyden plaetsen verdolven, wech ende teniet gecomen te zijn, heeft de onmoochelickheyt gedrongen 't voornemen van 't stoppen van de oude lantscheydinge terugge te laeten ende elders toevlucht te nemen, te weten om de voors. lantscheydinge op een ander plaetse te brengen ende dicht te maecken - daervan hiernaer breder zal werden geseyt - welck doende men altijts heeft begost tot Swammerdam, willende
  [tekst wordt vervolgd op <10>. Tussen <9v> en <10> is een katern van 32 foliobladen gebonden, genummerd 9a t/m 9ff]
  daer 't begin van de lantscheydinge tevergeeffs soucken.]

 

1 In beide handschriften is hier 'hijs' geschreven. Back to Text
2 Beide teksten geven: ontsaen. Back to Text
3 <9r> Valenchiene = Valenciennes. Back to Text

amh_01amh_01amh_01

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_00

 

 

  amh_00 amh_00
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

SA II inv.nr. 5471 : Concept van 't Vertooch ...

Moet ic dan weder dees zaecken bij den handt nemen ende mij mit 't waterrecht bemoeyen daer mij buyten mijn onschuldich zoveel harts uytgecomen es ongunsts, schade uytgecomen es. Zij almachtige heren weten met wat hart, spijts hoe ongaerne ic zulx doe met wat noodt, quel ic zulx doe met moet ende niet dan ten bevele van die die mij als wettige oversten te gebieden hebben wiens ende ic ten opsicht zo ten mijn bo zo mijns ampts als borgerlicken plicht te gebieden hebben gehoorsaemen moet gene ['tgene ?] zij mij hier de geene [?] dat ic mijn genegentheyden onderdrucken, innehouden, bedw overwinnen, bedwingen mach op ende dat ic niet en stelle, sodat hen dienen tot voordeel van 't lant ende waerheyt vast ende enicheyt.
Om nu ten dees zaec hierinne yets te doen dunct mij voor 't 1e niet ongeraden yet bij gesch op 't cortste bij geschrift te stellen 'tgene ic van den innestellinge ende 't begin van 't heemrecht mitsgaders van zijn brieven ende protocollen uyt dese oude stucken, boucken ende papieren hebbe connen vinden, 'twelc zulx es
Offererende daervan zoveel te bewijsen als van noode zal werden bevonden, zonder hen te astringeren tot overtallige prouve.
Soo zeggen de voors. van Leyden dat belangende de innestellinge van het heemraetschap soo es waer es dat
amh_00

 

amh_00amh_00

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl