2. Home
  3. Onderzoek
  4. Jan van Hout archiefonderzoek
  5. Buurthouden (1400-1795)
  6. 1550 73 buurten
  7. 1550 73 Buurten NO
  8. Activiteiten
  9. Jan van Hout
  10. CAT Jan van Hout Vertooch (1595)

CAT Jan van Hout Vertooch (1595)

Amh_90_inhoud

 

 

 

  amh_90_inhoud  
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

Inhoud en Concordans

Hoofd
stuk		 para
graaf		 ELO Secretarie Archief II inv.nr. 5469 5470  
    in de tekst aangeduid met: {pag} &ltpag&gt  
 
1.   Innestellinge van 't heemraetschap 2 1v  
  1 Den Rijndijck es ouder dan 't heemraetschap ende den Seedijck geweest 5 4v  
  2 Dijcgrave ende heemraden compt jurisdictie op een gedeelte van de ommedijck 6v 5v  
  3 Sparendamschen zeedijc / Waterlandt onbedijct / 't IJe 7v 6v  
  4 Dat den ommedijck huyden onbekent is 8 7  
  5 Hoevensijtwinde most bij inbrec 't water schutten 8v 8  
 
2.   Nopende den Rijndijck 9v 9a  
  1 (Insertie) Acte van provisioneel op 't maecken van den Rijndijc, 1509 10v 9a v  
  2 Swaerte van den Rijndijck 14 9e  
  3 (Insertie) 't octroy van den jaere 1510 14v 9e v  
  4 't Pennincgelt is der heemraden beloninge voor arbeyt en vacatien 15 9f  
  5 (Insertie) ordonnantie van den Hove van 't jaer 1514 17v 9h  
  6 1e keur van D ende HH opten Rijndijck anno 1521 20 9l  
  7 2e keur van D ende HH opten Rijndijck van 't jaer [15]46 daervan geappelleert wert 21 9l v  
  8 1549 / 1552 / 1553 / 1570 22 9n  
 
3.   Waer den ommedijc boven der Gouwe sij 29 9s  
  1 Lantscheydinge tusschen Amsterlant en Rijnlandt
1544 t/m 1545		 30 9s  
  2 1556 / 1557 / 1559 / 1565 / 1566 /
1568 / 1569 / 1570 / 1571 / 1572 / 1592		 31 9t v  
  3 Rapport van de heer van Warmont 38 9cc  
  4 Swadenburchdam/Dam in den Rijn tot Zwammerdam 42 9ff v  
  5 Nieucoop in 't waterschap 42v 10v  
  6 Woerden ende 't Sticht in 't waterschap 43 10v  
  7 De Mye 43v 11  
  8 Dam in de Mye 44 11v  
  9 Woerden en een gedeelte van 't Sticht eensdeels uyt 't waterschap gescheyden 44 12  
  10 Reyerscoop, Bijlevelt, Achthoven, Mastwijck 46 13v  
  11 Oorsaecke van de separatie van Woerden /
Beschrijvinge van den ommedijck		 47 14  
  12 Begrotinge van 't waterschap 48v 15  
 
4.   Waterlosinge te Halfweg(en) in der IJssele 49v 16  
  1 Alphen Haserswoude, Boscoop, Waddinxveen gebracht in d'IJssel 48v 15  
  2 Alphen aen den oostsijde gebracht in d'IJssel 49 15v  
 
5.   Deur het verlanden van der IJssele werden weder in 't waterschap ontfangen 51 17v  
  1 Polder tot Zwammerdam 51v 18  
  2 Cromwijc, Bulwijc, Berwoutswairde, Kervenlandt en Bakenesse 52 18v  
  3 Reewijc, 't Nieudorp, 's-Gravenbrouc, de Vogelesang, den Tempel, oude Reewijc, de Staten Alisambacht, Sluypwijc, Ravensberge, de Vromades campen, de 2 Broucvelden, 't Swammerdam, de Sloen, de Broucen, de Bodegravenscampen, de Wonnen, Wijc en Voshol 52 18v  
  4 Processen tegens de heemraden nopende 't innemen der landen 52 19  
  5 Accord van de jaere [15]50 op 't proces van de hermetinge 53 19v  
  6 Zuytsijde van Lange Lynschoten mit Snodelrewaert in 't waterschap genomen 53v 20  
  7 Ooc Cattenbrouc, Rapijnen en IJselvelt mitte Suytsijde van de Weypoort in Bodegraven 54 20v  
  8 Mede 't Oosteynde van Waerder / De Enge bij Montfoort / 't Westeynde van Waerder 54v 20v  
  09 't Noorteynde van Lange Lynschoten 54v 20v  
  10 Schema met hoofdpunten   20/21  
  11 Den ommedijck es verandert, vermeerdert, vermindert/Excuse nopende 't innemen van de landen 54v 21  
 
6.   Jurisdictie opten ommedijc      
  1 In 't civyl om 't buytenwater te weeren, 't binnenwater te losen 55v 21v  
  2 Geen criminele jurisdictie 56 22  
 
7.   Jurisdictie op 't weeren van 't buytenwater      
  1 Spoyen, sluysen, duyckers 57v 23v  
  2 Sluysen op Sparendam / De gelegentheyt van Sparendam 58 24  
  3 Alle wercken tot last van 't gemeenlandt gebracht 64 29v  
  4 Bestedinge van gemeen wercken 64 29v  
  5 Sluysen ten Halfwegen 65 29v  
  6 Sparendamschen dijc 65 29v  
 
8.   Morgengelden      
  1 Ommeslagen van morgengelden 66 31  
  2 Privilegie van Haerlem 66 31  
  3 Privilegie om alle landen onder de contributie te brengen 66v 31v  
  4 Vrijdom om den Hogenveen 68 32v  
  5 Hermetinge van alle landen 69v 33v  
  6 Accort opte contributie 70 34v  
  7 Vermindering om de 7 jaeren 75v 36  
  8 Moderatie te genieten 76 36  
  9 Hermetinge op 'tgeen in 't meten mocht sijn gefeylt 76 36  
  10 Continuatie van 't accort 76 36v  
  11 Proces tegens Lochorst ende gasthuys 76v 36v  
  12 Proces tegens de stat 78 37  
 
9.   Staet van ommeslagen      
           
  1 Staet van ommeslagen 79v 39  
  2 2e keur op 't gaderen 82v 39v  
 
10.   Verboucken 88 44v  
  1 Keur anno 1472 88v 45  
  2 3e keur op 't verboucken van de jaere 1551 89v 45v  
  3 4e keur op 't verboucken anno 1577 92 46v  
 
11.   Sparendamschendijc 97 49  
  1 Processen en accordt mit den dijcplechtigen 97v 49  
  2 Den seedijck en comt alsnoch niet tot gemeene lasten 98v 50  
 
12.   Zeeduynen 100 50  
 
13.   Landscheydingen      
  1 Nopende de vreemde wateren 103 61  
  2 Deursteken der lantscheydingen 103v 61v  
  3 Overlopen van de lantscheydinge 105v 63  
 
14.   Waterlosen      
  1 Losen van 't binnenwater 106 63  
  2 Gemene canalen van Rijnlandt / 't Onderhouden in wijtte en tamelicke diepte 106v 63v  
  3 't Licht van de sluysen 107 64  
  4 Wijtte van alle de canalen van Rijnlandt 107v 64v  
  5 Spaerne 108 65  
  6 Diepte van de waterlosingen 109v 66  
  7 Licht van de sluysen 110v 66v  
 
15.   Visscherijen      
  1 Visscherijen in of voor de sluysen / 1518 111 66a  
  2 Nopende de visscherien binnenslants / 1310 / Wendeldijck 119 66d v  
  3 Mont van den Rijn tusschen den Rijndijc ende Wendeldijc 121v 66f v  
  4 Portie der heemraden in de boeten 122 66g  
  5 Dat gaet alle ballijschappen aen 122 66g  
 
16.   Boeten      
  1 Nopende der heemraden portie in de boeten 127 66k  
  2 Oorspronck van de hoochste boeten van twiemael tseventich ponden 127 66k  
  3 Penningelden van heemraden 127v 66k v  
  4 Crimpen, dijcgraef, alle de boeten gelaten 130 66m v  
  5 Mer bij Palensteyns tijt weder aen den heemraden getrocken 131 66n  
  6 Anno 1577 een gedeelte van de boeten aen 't gemeenlandt gebracht 133 66o v  
  7 Voordeel of achterdeel van 't landt mits de perceptie van de boeten 134v 66q  
 
17.   Dachgelden      
  1 Nopende de dachgelden van D ende HH 139 66t  
 
18.   Ruycht in de wateren 144 66y  
 
19.   Waterlosinge      
  1 1e ordinaris waterlosinge 148 67  
  2 2e ordinaris waterlosinge ten Halfwegen 148v 67v  
  3 3e ordinaris waterlosinge 151 69v  
  4 Niet gevordert mer achterwegen gebleven 153v 71  
  5 Extra-ordinaris waterlosingen 156 72v  
  6 IJssele 156 72v  
  7 Verlaet ende colc ter Goude 157 73v  
  8 Malle sluyse ter Goude 157 74  
  9 Contribuanten tot de Malle sluyse 157v 74v  
  10 Groote sluyse ter Goude 158v 75  
  11 Op Delflant 159v 76v  
  12 Op Amsterlant 160v 77  
  13 Of de gemeenschap mit Amsterlant Rijnlant batet of schadet 161v 77v  
  14 Combineren van de heemraetschappen 163v 79v  
  15 Opwater van de Rijn des jaers [15]95 164 79v  
  16 Noortsee 164v 80v  
  17 Kennisse D en HH comende bij delegatie 165 v    
 
20.   Helmplantinge      
  1 Ter schou van de houtvester 166 51  
  2 Anno 1521 bij de hooftinnegelanden voor vier jaren bewillicht; besoigneren in afsijn van de heemraden 166 51  
  3 Helmplantinge onder de dorpen. Stormen comen uyten westen ende noortwesten 167 52  
  4 Helmschou van de dijcgraef ende houtvester t'samen 169 53v  
  5 Placcaet van de helmplantinge tot last van Rijnlant twe derde paerten 169v 54v  
  6 Helmplantinge anno 1548 173v 57  
  7 Anno 1560 bij de duyndorpen tot last van 't lant versocht 174 57  
  8 Anno 1567 150 margen beplant.
Der dorpen plantinge verdoubleert.		 174v 57v  
  9 Ordinarys plantinge der dorpen 175 58  
  10 1568 175v    
  11 1569      
  12 1570 De helmplantinge vermeerdert tot 225 margen.
Der duyndorpen plantinge verdoubleert		 176 58v  
  13 1570, 1571, 1572 176v 59  
  14 Beroerten des jaers 1572 177 59v  
 
21.   Ontgrondingen      
  1 Keur op 't turfmaecken 179 81  
  2 Begin van 't slachturven 188 87b v  
  3 Placcaet op 't slachturven anno 1563 199 87m/87n  
  4 Nieu delegatie en ampliatie van de jaere [15]64 211 87n  
  5 Keur opte ontgrondinge des jaers 1580 213v 87p  
  6 Vertoogh van D en HH in den jaere 1591 216 87r v  
  7 Heymelicke keur van den 20en martii 1591 219 87v  
  8 Vertoogh des stadts Leyden nopende 't slachturven bij de Staten gedaen 223 87z  
  9 Concept van 3 collegiën der heemraetschappen op 't slachturven 250v 87kk  
  10 Concept van den Hogen Raedt 264 87nn v  
  11 't Hof ende die van de Reeckeninge conformeren hem mitten Hogen Raedt 284 87ggg v  
  12 Doleantie van de dorpen 302 87qqq  
 
22.   Ontgrondinge der landen is twevoudich      
  1 Cleylanden 316 87bbbb  
  2 Opininien nopende de ontgrondinge 317v 87cccc  
  3 Keur des jaers 1580 opte ontgrondinge bij den hooftingelanden gemodereert 318 87dddd  
           
23.   De praktijk van het ontgronden      
  1 Ontgrondingen van veenen 319v 87eeee  
  2 Slachturven 321v 87gggg  
  3 Latten graven 327v 88  
  4 Delegatie op 't toemaecken 328v 88  
 
24.   Nopende de geüsurpeerde kennisse 330v 90v  
  1 Gevolch van 't waterschap 331v 91  
  2 Wateren, molens, weegen 332 91v  
  3 Keur op heerwegen, banweteringen, sluystochten 334 93  
  4 Keur op molens, lijtwegen, sloten 334v 93v  
  5 Voorschou van D ende HH gedaen 335 94  
  6 De schouwen te bevelen schout en croosheemraden 2 mael 'sjaers 335v 94v  
  7 Extra-ordinaris schouwen 336 94v  
  8 Naerschou den D ende HH behouden 337 95v  
  9 Keur op molens ende polders 337v 96  
  10 Schou van D ende HHeemraden 338v 96v  
  11 Scou van schouten ende croosheemraden 341 98v  
  12 Rechtvorderingen 346 102v  
 
25.   Nopende 't collegie van Dijcgrave en hogeheemraden      
  1 Verkiesinge 347 105  
  2 Dijcgraven 349 106  
  3 Belangde de heemraden      
  4 Wie heemraden sijn geweest 352v 109  
  5 Bedieninge      
  6 Wie geen heemraden en mogen sijn 367 128  
  7 Residentie der heemraden 367v 128v  
  8 Comparitiën op schoudagen 369 129v  
  9 Comparitiën op rechtdagen 370 130v  
  10 Nopende de huysinge tot Leyden 371 131  
  11 Ordinarise rechtdagen 374v 134  
  12 Extra-ordinarise comparitiën 375v 135v  
  13 Reysen der heemraden 376v 136v  
  14 Excijsvrijdommen 377 137  
  15 Verlaeten 383 143  
 
26.   Collegiën der hooftingelanden      
  1 Inbreecken van de Sparendamschen dijck 385 144  
  2 Wie succesivelicken als hooftingelanden sijn geroepen 388v 147v  
  3 Questie nopende 't maecken van een houten of steenen sluys 396v 155  
  4 Accort van de jaere 1550 399 157v  
  5 Resolutie der heeren Staten opte comparitie der hooftingelanden 409v 168  

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_08

 

 

amh_21_08 amh_21_08 amh_21_08
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.08 Vertoogh des stads Leyden

Vertooch des stadts Leyden nopende 't slachturven119 <87z> Dat 't voorschreven placcaet zijnde in den jaere 1561 op 't versouck van den Heeren Staten verworven ende in den jaere '63 vernyeut ende vermeerdert, alleenlicken versocht ende innegewilicht es teneynde bij middel van dien zouden werden tegengecomen ende ophouden de grote ongeregeltheyden die in 't slachturven werden gepleecht, waerdeur al dier tijden groot verlies van landen gecomen ende in 't anbrengen van den 10en penning bevonden was, {223v} in enyge dorpen veel honderden margens aengebracht te wesen mit 'nyet' als uytgeslachturft ende tot waeter gemaect zijnde. Gelijck 't voors. placcaet 'tselve uytdruckelicken medebrengt, dat oock deur 'tselve ongeregelt slachturfven geschapen was geheele dorpen tenyet te comen ende tot water te werden gemaect. Alles ten groten verminderinge van de beden ende subventien120.
  Van gelijcken dat het kennelicken is ende bevonden wert dat - nyetjegenstaende 'tselve placcaet - de voors. ongeregeltheyden hoelanger zo meerder zijn geworden. In vougen dat bijnaest in alle de Rijnlandtsche veendorpen de margentaelen jegenwoordich {224r} zoo grootelicx vernielt, vermindert ende tot water gemaect zijn, dat in verscheyden ambachten 't vierde paert, in andere 't derde paert ende meer de jaerlicxe lasten, zo van de verpondingen als heemraets ommeslagen, oock van de notelicke binnelantsche wercken - als die eenpaerlicken opte mergen ommegeslagen souden werden - op veele naer nyet waerdich en sijn noch dragen en mogen. Dewelcke mitsdien zo in de zettingen van den verpondingen als in den voorschreven ommeslagen grotelicx moeten werden verlicht. Behalven dat oock veel margentaelen gansch moeten werden overgeslagen, {224v} overmits die bij de eygenaers voor de ongelden al sijn verlaeten. Daervan de ambachten de lasten op hen moeten nemen tot groote beswaernisse van den anderen landen, noch goet off nyet zoozeer uytgeslachturft off vernielt wesende. Also het blijct dat den dorpen of ambachten diesnyettemin heurluyder ordinarys lasten vinden d'ommeslagen van de margengelden, daerinne zij bij accorde gehouden zijn, ten volle opbrengen moeten ende in de verpondingen nyet verschoont noch vermindert en werden.
  Dat mede kennelicken is de eenyge oorsaecke waeromme 't ongeregelt slachturven tot bedervinge ende verminderinge van de {225r} landen ende grooten beswaernissee van overgebleven margentalen tot noch toe nyet opgehouden en heeft, alleenlicken te sijn deurdien 't voorschreven placcaet bij dijcgrave ende hogeheemraden, dien de opsicht, kennisse ende berecht daervan bevolen was, in den beginne ganschelicken nyet ende daernaer zeer qualicken naergecomen ende onderhouden es geweest.
  Also het openbaer ende onlochbaer is dat in den beginne vóór den oorloge ende noch naer de vredehandel de dijcgrave geen ander beschouwinge121 noch ondersouck opte overtredingen van 'tselve placcaet <87aa> en heeft gedaen, dan dat hij alleenlicken eens 't sjaers naer 't verloop van den tijt {225v} off 't saysoen van 't slachturven van dorp tot dorp is gereyst ende enyge contraventeurs de boeten afgevordert sonder opte toemaeckinge, die volgende den placcate soude moeten gedaen werden, veel te letten.122
  't Es mede kennelicken dat mitsdien enyge perticuliere heeren, bemerckende dat deur het anhouden en vervolch van 't voorschreeven ongeregelt slachturfven heurluyder ambachten off in 't geheel off 't merendeel van dien geschapen waeren mittertijt tot water gemaect ende oversulcx heurluyder heerlicheyden, jurisdicti, recht van thienden ende andere hen toecomende gerechticheyden daerdeur grotelicx vermindert te werden, omme die zooveele hen mogelicken was {226r} in wesen te houden, zeeckeren tijt geleden bestaen hadden deur heurluyder officieren 't voors. placcaet in haer heerlicheyden selffs te doen onderhouden, de beschouwingen dienvolgende te doen ende de overtreders de boeten, daerinne gestelt, aff te nemen ende d'voors. toemaeckinge nae behooren te doen bevorderen.123
  Dan heeft nyettemin den dijcgraeff eenyge van de ingesetenen van de voors. ambachtsheren andermael bekeurt ende voor den heemraden betrocken gehadt. Oock diegeene die tevooren bij de officieren van de particuliere heeren in heurluyder ambacht off rechtsgebiet waeren bekeurt geweest ende den {226v} rechters van de boeten al hadden voldaen of daeromme voor haerluyden vierscharen betrocken waeren. Waerover verscheyden dingtaelen ende rechtvorderingen geresen ende begonst zijn geweest tusschen den dijcgraeff ter eenre ende degeene die andermael bekeurt waeren, mitsgaders den perticulieren heeren, hem vougende mitten selven tot behoudenisse van heurluyder rechtsgebiet ende voor heurluyder rechters innestaende, ter andere zijden, eerst voor den heemraden ende daernaer bij app of reformatie124 zo voor den Hove van Hollandt, zoo voor den Groten Rade tot Mechelen, als oock voor den Hoogen Raed alhier. Zonderlinge deurdien de heemraden {227r} de voorgestelde excepti van incompotentie125 van begonste rechtvorderinge of van remvoy126 ende van nyet ontfanckelick, hen voorgestelt, telckenmaele verwerpende, oock den bekeurden nyetjegenstaende zij op haerluyder voorgeworpen appellati anhielden zonder litiscontestatie, ten principale127 condempneerden. Van dewelcke noch eenyge hangen ongewesen ende de costen bij den dijcgrave gedragen, waerschijnlicken tot laste van 't gemeenlandt in reeckeninge zijn gebracht.
  Ende hoewel den dijcgraeff tsedert van jaere te jaere telle quelle128 beschouwingen ende bekeuringen heeft gedaen in alle de ambachten van Rijnlandt, daer men gewoonlicken es te slachturven, ende daerdeur {227v} jaerlicx veele menichten van boeten ende groote sommen van penningen - zoo 't hem immers laet aensien - heeft genoten, zo en sal nochtans nyet bevonden <87b> werden dat in eenich van alle deselve ambachten te min landts vermelt ofte dat deur zijn bedwang oyt in plaetse van 't129 uytgemoert lant wederomme tot vruchtbaer landt gemaect ende zulcx 't bovengeroerde placcaet in eenyger wijse onderhouden zijn geweest. Alhoewel volgende 't 16e articule van 't placcaet van den jaere [15]63 elc een gehouden es zoveel lants als hij op voorgaende toelatinge in vijff jaeren heeft uytgemoert, in twe jaeren daeraen weder toe te maecken of noten ende mit elst {228r} - acht op een roede - te bepoten, of dat bij gebreecke van dien den dijcgraeff zulcx soude doen doen tot costen van den gebreeckigen ende zijn uytleg weder innen naer den dijcrechte. 't Welck de voorschreven dijcgraeff tot zoo groten naerdeel van de ambachten geensins en behoorde achter gelaten te hebben. Te min alsoo eenyegelick volgende 't eerste articule van 't voorschreven placcaet gehouden was, aleer hem geoorloft werde in eenich landt te slachturven, voor de verseeckeringe van het toemaecken zijne onroerende goeden, in 'tselve ambacht gelegen, ten onderpande te stellen, tenminste daervoor te geven cautie juratoir130.
zie afbeelding folio <87cc>
















{228v} Mer dat meer is, hadden de hogeheemraden zelffs den dijckgraeff, van zulcx versuymich zijnde te doen, daertoe behooren bedwongen ende jegens hem gerechtvordert te hebben gelijck hen 'tselve bij 't 19e ende 20e articulen van 't voorschreven placcaet wert belast. Angesien dan dat het kennelicken is, dat 't voors. placcaet tot noch toe voor Rijnlandt vruchteloos, voor de lantsaten beswaerlicken ende voor den dijcgraeff ende zijnen boden alleen profijtelicken es geweest. Ende dat mitsdien 't effect waeromme 'tselve bij den Heeren Staten versocht ende daerop innegewillicht es, geensins en sij gevolcht. Ende de voors. van Leyden datselve meerder es aentreffende als enyge andere {229r} van den Hollantschen steden, nyet alleen ten insicht dat deselve stadt rontsomme in den Rijnlandschen veendorpen es gelegen, dat haere borgeren, poorteren ende innewoonderen aldaer alomme zoo grotelicken sijn gelant, mer oock ende zonderlinge om de groote commercie ende onderhandelinge tusschen haeren voorschreven borgeren ende den veenluyden, die meestal binnen der voors. stede heur nootwendicheyden ende behouften gewoonlicken zijn te coopen, te borchen op hunne anstaende winst. In vougen dat bij stilstant van 't slachturven of verloop van de veenluyden groote menichte van haer voors. burgeren, poorteren ende innewoonderen in den gront zouden sijn bedorven.131 Soo en hebben zij mit goeder {229v} conscienti nyet langer noch connen noch mogen zwijgen noch haer onderdructe, arme naergebuyren de behulpelicke handt nyet connen weygeren, mer zijn genootdruct geweest daerop aen te houden ende te vervolgen teneynde voor den aenstaenden tijt ten dienste van 't gemeenlandt ende van elck ambacht in 't particulier behoorlicke ordre <87cc> op 't slachturfven mocht worden gestelt, 't voorschreven placcaet oversien ende 'tselve daerop alvooren gehoort zijnde eenyge hem de saecke132 ende hoe 'tselve toegaet best bekent sijnde ende verstaende, zulcx te werden verandert, uytgeleyt ende vermeerdeert. Dat vastelick te verhopen ende nyet te twijfelen en sal sijn, dat daerinne {230r} beter ordre mach werden gebruyct de landen ende margentalen, noch goet ende geheel133 of nyet zoozeer uytgemoert ende vernielt wesende, zullen mogen werden geconserveert. Dat elck tenminsten machtich zij zijn jaerlicxe ordinaryse lasten ende ongelden, zoo van verpondingen als andere ommeslagen, te dragen. Dat d'eene mit des anders lasten nyet langer, immers nyet meerder werden beswaert. Vorder dat 't getal van de geldende margentalen nyet verder en werde vermindert. Ende dat nyemant geheelicken verhindert, verboden off benomen en werde 't vrij gebruyck van sijn goeden, zulcx ende daertoe die geschaepen ende geaert zijn.
  Ende also bij 't voorslach {230v} vanwegen dijcgrave ende hogeheemraden gedaen oock bij de pretense ende nulle keure, die deselve opten 20en martii 1591 voorleden in versmadenisse van de aucthoriteyt der Heeren Staten, aen dewelcke zij hen hadden geaddresseert omme bij denselven ordre gestelt te worden als naer inspectie oculaer bevonden mochte worden te behooren, daerop hebben uytgegeven ende in haeste doen uytroupen, nyet anders en can werden gespeurt dan dat getrecht wert ofte tot vermeerderinge ende vergrotinge van boeten134 ofte omme den handel van `t slachturven te doen stille staen, de schamele arbeytsluyden, hen daerbij ernerende135, tenminsten voor een groot gedeelte te willen verdrijven {231r} ende die burgerie deser stede met denselven - als vooren geseyt - gehandelt en an deselve haere waren uytgevoucht hebbende van haerluyder deuchdelick achterwesen consequentelycken te frustreren. Daeruyt dan leechlick oproerte onder denselven zouden mogen werden veroorsaect.
  Ende bij 'tgunt voorschreven es, genouch blijct ende des noot zij noch meerder ende claerder souden connen werden bewesen d'eenige oorsaeck van alle 't gebreck geweest te sijn, dat de dijcgrave geen behoorlicke beschouwinge ende ondersouc van de overtredingen en heeft gedaen. 't Welck hem oock nyet mogelicken en es geweest, noch ooc voor den toecomende tijt wesen en sal 'tselve naervolgende den voorgaende placcate alomme {231v} in Rijnlant alleen te doen136, deurdien in vele dorpen tot twe off drie verscheyden plaetsen, dicwijlen tot veel meer plaetsen, wert geslachturft. Alwaer de schouwe ende visitatie over elck dorp ongelijck meer tijts es vereysschende dan den dijcgraeff in de schouwe ende visitatie over geheel Rijnlandt gewoonlicken es te veronledigen off mach doen. Ende zonderlinge dat de voorschreven dijcgrave tegens de overtreders van `t placcaet, die toemaecken, 't noten ende poten nae vereysch van 't voorschreven placcaet nyet en heeft gevordert ofte gedaen bevorderen.137 Hierbij gevoucht dat oock heemraden versuymt hebben den dijckgraeff zijns ampts te vermanen ende bij gebreck van dien {232r} jegens hem te doen vorderen, gelijck hen bij 't placcaet - als hiervooren - is belast. In vougen dat in plaetse daer de verdolven veenen ten dienste van 't lant mit hout souden staen beplant, nu ter tijt aldaer nyet en werden gevonden dan omgevallen ribben, onbehoorlicke wijde swetten, poelen, plassen, meeren.
  Soo bedunct de voorschreven van Leyden voor haer stemme, des sij hen der anderen gevoelen mit redene bevesticht zijnde, gaerne sullen onderwerpen138, dat de kennisse, d'opsicht ende onderhoudenisse van 'tselve placcaet sulcx 'tselve mit goede rijpe voorgaende beraetslaginge zal werden gedresseert, den dijcgraven ende hogeheemraden als hen daerinne nyet {232v} gequeten noch oock hebben connen quyten noch en sullen mogen doen, daervan sullen werden verlicht ende ontlast, teneynde zij hen geheel mogen begeven tot de bewaernisse van den hoogen zeedijck139 ende dichtmaeckinge van den ring, zijtwinden of lantscheydingen, daertoe heurluyder ampt eygentlicken strect ende orginelicken innegestelt is, als een saecke daeraen 't lant grotelicx es gelegen, als in peryckel staende omme, indien de Diemerdijck van seer sobere gesteltenisse sijnde, quame in te breecken - 'twelck Godt verhoede - mede te bevloeyen ende mitten watere, daermede Rijnlant ende Amsterlant gemeen leggen, te overlopen. Ende dat zulcx de kennisse, d'opsicht ende onderhoudenisse van 't voorschreven placcaet {233r} van nu voortsaen ten minsten bij provisie ende voor den tijt van zeven - minder off meerder - jaeren gelijc het bij gemeenen advyse zal werden goetgevonden, toegelaten ende bevolen zal werden den schouten, ambachtsbewaerders ende croosheemraden off schepenen, elcx binnen haer <87dd> bedrieff, ambacht ende rechtsgebiet.
  Ende dat de boeten van dien zullen comen voor eenderde paert ten behouven van den Graeflicheyt, particuliere heeren, ambachtsheeren off anderen 't recht van de tienden aldaer toecomende, ten insicht dat sijluyden deur de menichfuldige ontgrondingen van de landen in heurluyder gerechticheyden, zoo van de tienden als andere, grotelicx werden vercort. Voor het twede {233v} derde paert ten behouven van 't ambacht daer de overtredinge zal werden gedaen. Ten insicht dat 'tselve de landen, die duer het ontgronden ende 't ongeregelt slachturven werden bedorven, annemen de ongelden, daervoor betalen ende de goede landen daermede beswaren moet, mits dat 'tselve derde paert jaerlicx of om de twee jaeren sal werden beleyt tot copingen van landen of renten omme daermede eensdeels ende voor soveele het strecken mach, te werden gevonden ende betaelt de jaerlicxe ongelden ende lasten van de bedorven ende verlaeten landen. Ende voor het laetste derde paert aen de schouten de bekeuringen ende executi doende.
  Also d'onderhoudinge, 't opsicht, de berechtinge {234r} ende executi van 't placcaet bevolen sijnde aen dengeenen die ter plaetse selffs wonen, dagelicx zien, hoe dattet toegaet ende deur de overtredingen meest sijn beschadicht, het te vermoeden ende seeckerlicken te verhopen is, dat sijluyden de saecken ongelijck beter ter harten nemen ende meerder zorge dragen zullen, dat 't getal van heurluyder ambachts margentalen nyet vorder en werden vermindert, immers zo weynich als mogelicken is, mer dat elcke margen machtich genouch sal blijven zijne lasten ende ongelden te betaelen, dan degeene die 't tot noch toe in handen gehadt hebben, deur wiens quade opsicht140 van 't gemeenlandt in zoo grooten verloop, zoo deerlicken aensien ende zo ongevalligen gesteltenisse gebracht {234v} es. Ende off enyge schouten, ambachtsbewaerders, schepenen of croosheemraden bevonden mochten werden in desen sloffich of versuymelicken te wesen, 'twelck om de voorscreven redenen weynich te vreesen is, dat in dien gevalle zij de dijcgrave, bailliuwen off andere hooftofficieren, die men daertoe bij gemenen goetduncken zal stellen ende machtigen, daerinne bij naerschouwe sullen mogen voorsien. Ende degeene die zij bevinden 't placcaet overtreden, niet bekeurt van de boeten gedaingt141 ofte oock ongemoeyt gebleven te hebben off sijn, selffs te bekeuren ende de boeten aff te nemen t'haeren profijte. Ende zooverre oock yemant 'tsij de schouten ende ambachtsbewaerders off de bekeurden hen bij {235r} vonnissen van schouten ende croosheemraden bevoelen ende beweren wilden beswaert te zijn, dat zij hen daervan zouden mogen beroupen voor den bailly ende mannen of voor den Hove daer ende sulcx 'tselve bij gemene stemmen best ende bequaemst zal werden gevonden.
  Hebben vorder de voors. van Leyden, voor zoo veele in hen is ende onvermindert eens yegelicx vrije stemme ende beter gevoelen, bij maniere van voorslach geraemt dat men 't voors. placcaet ten dienste van 't gemene beste zouden mogen dresseren in der vougen hiernaer volgende.
Bewerp (onder't goetduncken der Heeren Staten) van 't placcaet opte verdelvinge ende ontgrondinge van de landen. [In de minuut is een gedrukt exemplaar van dit ontwerp opgenomen en genummerd van <87ee> t/m <87hh>; in OAR inv.nr. 1892 is de tekst slechts in handschrift aanwezig.]
  1. Nyemant en zal van nu voortsaen ende beginnende mit den toecomenden jaere vijfthienhondert twe ende tnegentich uyt zijne veenen, te weeten onvruchtbaere landen mogen delven, moeren trecken ofte baggeren, 'twelc men noemt slachturven, tensij mit voorgaende toelaetinge van den schouten ende ambachtsbewaerders in 't bedrijff daer de voorschreven veenen gelegen sijn. Ende tot dien eynde in seecker register dat daervan in elcke ambacht sal werden gehouden, aengeteyckent ende opgeschreven zijnde ende belofte gedaen hebbende van in plaetse of jegens elcke tachtentich tonnen turffs die hij sal turven (nopende denwelcken gissinge ende reeckeninge gemaeckt zal werden jegens vijff tonnen uyt elcke viercante roede Rijnlantsche maete) {236r} binnen 't sjaers daeraen weder toe te maecken ende tot behoorlick weylant ofte hoeylant te brengen een gelijcke roede van de onvruchtbaerste landen die hij in denselven ambachte heeft. Ten minsten dat hij eene roede noten, met elst bepoten ende die stellen sal op twe of derdalve roede-voete van den anderen, maeckende vierendetsestich elssen op elcke viercante roede. Voor welcke toemaeckinge elckeenen gehouden is te verbinden ende ten onderpande te stellen zijne onroerende goeden gelegen onder den bedrijve daer hij slachturft, indien hij aldaer eenyge heeft. Indien nyet, daervooren te stellen behoorlicke vaste borchtochte, de vierschaere aldaer onderworpen ten vergenougen van schout ende ambachtsbewaerders. In sulcken verstande dat zij de schamelen ende onvermogenden in denselven {236v} ambachte wonende zullen mogen laten volstaen mits hem tot deselve toemaeckinge vereedtplichtende ende daer beneffens verclarende dat sij daervooren geen borge en hebben weten te crijgen ofte souden connen stellen.
  2. Ende omme tot de voorschreven toelatinge ende opschrijvinge te comen, zullen de voors. schouten ende ambachtsbewaerders goets tijts in 't begin van elcken jaere voor den eersten martii ter gewoonlicker plaetsen in de kercken ende vierschaeren voor den volcke meest vergadert sijnde, doen aflesen ende uytroepen dat sij seeckeren dach off dagen voor halff maert nae de grote van 't ambacht (die zij met aenwijsinge van plaetse daer benevens sullen noemen ende verclaeren) zitten sullen omme {237r} alle personen versouckende voor dat jaer te mogen slachturven, aen te teyckenen ende van deselve naerder te verstaen de plaetse daer zij sulcx sullen begeren te doen. Vorder de beloften om weder toe te maecken ende de verzeeckertheyden of borchtochten daervooren t'ontfangen. Ende ten laetsten de goede luyden in haer versouck te bewilligen, indien geen wettige redenen van weygeringe in de wege en sullen zijn.
  3. Welcke zidtdagen yegelick die 't aengaet, gehouden is waer te nemen, hem daernaer te gedragen ende gehouden sullen wesen tot costen ende lasten van de ambachten, elck in 't zijn. Des sullen degeene die naer verloop van den zidtdach aenteyckeninge ende {237v} toelatinge versoucken daertoe oock ten goetduncken van schout ende ambachtbewaerders mogen werden ontfangen ende opgescrheven, mits hem in alles gedragende naer 'tgunt voorschreven is ende betalende vier stuvers voor d'extraordinaryse moeyten van de voorn. schout, ambachtsbewaerders ende secretaris. Dewelcke van alle 'tselve partinente anteyckeninge gehouden zijn te doen in een bouck off register behoorlick innegebonden, dat zij particulierlicken daertoe sullen houden ende bewaeren, innehoudende verclaringe van dach, tijt ende personen, waer de landen daeruyt gemoert wort, zijn gelegen, van de belenden, gebuyrde of aenpalende landen ende van de verseeckertheden off borchtochte voor de beloofde toemaeckinge {238r} gestelt. Ende sullen de voorschreven schouten ende ambachtsbewaerders 't voornomde register onderteyckenen ende zulcx met haer hantschriften bevestigen.
  4. Van gelijcken en sal nyemant eenyge vruchtbaere landen mogen innesteecken om te slachturfven zonder voorweten ende speciael bewilligen van schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van de plecke, daertoe collegialiter vergadert sijnde, gedragen ende mits hem vorder in alles gedragende zowel in 't opscrijven, belofte van weder toe te maecken, daervooren verseeckertheyt of borge te stellen gelijck voorschreven is.
  5. Ende belangende het innesteecken van cleylanden omme steen, potten, pannen, tichelen142, {238v} estricken143 ofte yet anders daervan te backen, sullen degene die sulcx begeren te doen, alvooren eenich partie inne te steecken den schout ende ambachtsbewaerders van der plecke daervan gehouden sijn te verwittigen ende 'tselfde mit verclaringe van der plaetse ende van de belenden in haer voorschreven bouck ofte register te doen aenteyckenen mede gelijcke belofte te doen, 't landt dat zij begeeren t'ontgronden of verdelven, weder tot goet weylant of zaeylant binnen twe jaeren ten langsten toe te maecken, haere ander onroerende goeden onder 'tselve bedrijf leggende daervoor ten onderpande te verbinden of borchtochte te stellen alsvoren. Des zoo en sal nyemant eenige landen mogen ontgronden, leggende binnen de twintich {239r} roeden den Hoogen Rijndijck.
  6. Indien hem yemant vervorderde voorts te vaeren tot de ontgrondinge van eenyge landen zonder hem naer 'tgundt voorschreven is te gedragen, die sal verbeuren nopende de onvruchtbaere landen twintich guldens van 40 grooten 't stuck, maer over de vruchtbaere landen gelijcke veertich guldens. Ende zal elck in 't sijn de vorder ontgrondinge mitterdaet bij den schout van der plecke verboden werden. Ende indien nyetjegenstaende daermede voortgevaeren werde, zullen de jegendoenders daerover arbitralicken werden gestraft bij den hooftbailly van der plecke daeronder zij sorteren. Denwelcken de voors. schout onder zijnen eedt daervan gehouden wert te verwittigen. Vorder bij soverre den schouten {239v} ende ambachtsbewaerders van 'tgunt voorschreven is te doen onwillich offe versuymich waeren, zullen staen tot gelijcken arbitrale straffe van den voorschreven hooftbailly.
  7. Dat nyemant voortsaen eenyge veenlanden ofte moeren teneynde omme daeruyt te slachturfven directelicken of indirectelicken meerder of cleynder sal mogen smaldelen 'tsij bij vercopinge, deelinge, erfscheydinge, mangelinge ofte andersins dan voor 't minste partie tot drie hondert roeden toe zonder minder op verbeurte van twintich guldens ende uyt 't minder partie nyet te mogen slachturfven.
  8. Elckeenen sal oock sonder consent off bewilligen van zijnen buyrman, die hem mit slachturflanden naest belent is op zijnen cant {240r} uyt de zijdel of scheysloten mogen slachturfven, mits latende aen wedersijden zooveel lants als de wijde van de geheele sloot. 't Welck te verstaen is dat een sloote wijt zijnde twaelff voeten, aen elcke zijde twaelff voeten lants sal moeten hebben ende zoo voorts naer beloop van dien. Tenwaere schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke uyt zake van de lage moeren mit goede voorgaende kennisse ende genomen informatie collegialiter anders bewillichden.
  9. Des zoo en sal nyemandt enyge plancken of horden, 'tsij in ofte over de swetten, hem alleen of met sijnen buyrman in 't gemeen toecomende, mogen leggen, op schepen of schuyten, op een drijvende dwersplanc ofte op den anderen cant omme daerop staende te slachturven ende sijn canten onder cot off hol te maecken, off oock enyge plancken off {240v} horden slachturvende bij hem hebben mogen, mer zal elckeenen op zijnen cant staende moeten blijven. Ende om deselve cant staende te houden hem mogen behelpen mit voetborden onder haer voeten te binden ende sulcx zijn arbeyt off werck doen mogen, telcken op een boete van twintich guldens.
  10. Mer zooveel belangt de slachturflanden daer goede vruchtbare landen naestgelegen ende aen belent sijn, de scheysloten van dien en sal nyemant - al waer 't dat hij oock op zijnen cant als vooren bleeff - mogen slachturven dan mit voorgaende speciael toelaten ende bewilligen van schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke collegialiter daertoe vergadert zijnde, naer deselve partie die 't aengaet ende daerbij {241r} beschadicht zoude mogen wesen alvooren daerop sullen hebben gehoort.
  11. Zoo wie eenyge canten afsteeckt, die sal de boncken moeten ophaelen zonder die te mogen laten drijven, oock nyet in sijn eygen swetten, opte boete van zes guldens daervan den anbrenger de helft hebben zal.
  12. Nyemant en sal voor halff maert noch naer Sint-Jacob, den 25en julii, off oock meer dan twe malen op een jaer uyt een sloot dobbe, pet off swet mogen slachturven. Telcken op verbeurte van thien guldens mitsgaders van de turff, die voor of naer den voors. tijt of oock boven de twede reys geslagen sal zijn.
  13. Men en sal geene ribben smalder mogen maken dan thien roede voeten ende deselve daertoe gebracht {241r} off nu ter tijt smalder zijnde en sal hem nyemant vervorderen die aff te steecken, mer gehouden zijn alsvooren mit elst te bepoten, tenwaer in de swetten noch enyge moeren mochten wesen. In welcken gevalle den eygenaer dezelve daeruyt sal mogen haelen mit voorgaende speciael consent van den schout ende ambachtsbewaerders in elck bedrijff. Telcken op een boete van thien guldens.
  14. Geene zwetten en sullen wijder gemaect mogen werden dan twintich roede voeten. Ende zoo wie deselve breeder maecte of die enyge van dien jegenwoordelick boven deselve mate van twintich voeten sijnde, verwijde, zal telcken verbeuren twintich guldens, tenzij de gelegentheyt ende de aert off {242r} natuyre van 't lant anders waer vereysschende. 't Welck den eygenaer den schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke collegialiter vergadert zijnde tevooren gehouden is te kennen te geven omme daerinne bij heurluyden (indien de naestgelegen ackers ofte ribben merckelyc breder zijn dan thien roede-voeten) gedaen te werden als 't behoort. Daernaer hem deselve sullen hebben te gedragen.
  15. Nyemant en zal uyt enyge oude ribben, gelegen zijnde tusschen verdolven zwetten, mogen slachturven of deselve afsteecken, tensij de voorgaende verdolven swetten aen wedersijden gelegen eerst tot lant gemaect hebbende. Telcken op een boete van twintich guldens.
  16. Insgelijcx en sal nyemant uyt eenyge poelen of plasschen {242v} mogen slachturfven, hoe ende in wat manieren 'tselve soude mogen geschieden, opte boete van twintich guldens ende verbeurte van de turff, tenwaer de canten van deselve poelen of plassen zulcx waeren bepoot dat schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke collegialiter goet vonden ende verclaerden dat 'tselve zonder naerdeel, hinder of schade van 't gemeenelant zoude mogen geschieden. In welcken gevalle - maer anders nyet - zij sulcx sullen mogen toelaten. Ende bij zoverre bevonden mochte werden de bepotinge nyet te helpen, maer de plassche te vergroten ende vermeerderen, dat de eygenaer van de voorschreven plas in sulcken gevalle aleer hij uyt de voorschreven plas sal mogen {243r} slachturven, gehouden sal zijn den buytencant van dien behoorlicken te beplaten ende zulcx te verseeckeren ende bevestigen, dat de canten nyet vorder en verminderen. Telcken op een boete van twintich guldens ende verbeurte van den turff.
  17. Mede en sal nyemant in eenyge schuyten, schouwen. scheepen of hoe men die anders zoude mogen nommen, eenyge moeren trecken of baggeren omme elders te werden vervoert ende gebracht. Telcken op een boete van twintich guldens ende verbeurte van de voors. schuyten, schouwen, schepen of anders mit de getrocken moeren. Tenwaere in plasschen als voorschreven is ofte bij voorgaende speciael consent van schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke. Des en sal nyemant uyt enyge gemene heynsloten mogen baggeren in schuyten, schepen ende pramen {243v} dan mit consent van zijnen buyrman, deselve heynsloot in 't gemeen toecomende.
  18. Van gelijcken en sal men aen geene wegen ofte caeden, noch oock in schoubaere wateringen mogen moeren, trecken off baggeren om in eenyger manieren turff daeruyt te maecken, dan bij toelaeten ende bewilligen van schoudt, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke. Op een boete van thien ponden ende verbeurte van den turff. Ende zoo wanneer eenyge wateringen gezuyvert, gereynicht off gediept worden, zo zal 'tgene daeruyt comt als oock de uytgeschoten aerde ten naesten wege of cade gebrocht worden ende aldaer blijven moeten bij de boete voorschreven.
  19. Elckeenen die volgende 't verloff hem gegeven {244r} eenyge 'tsij veenen off cleylanden zal hebben innegesteecken ende begonst te ontgronden, is gehouden te voldoen de beloften bij hem op 't inwilligen gedaen. Te weten, zoveel de veenen aengaet, in den volgenden jaeren voor elcke tachtich tonnen turfs, daervoor men zesthien roeden beslagen velts reeckent, een roede van de onvruchtbaerste landen, die hij in denselven ambachte heeft toe te maecken ende te brengen tot behoorlick weylant of hoylant, daerinne de ribben in 'tselve toegemaecte weer gelegen, mede sullen werden gemeten, of een gelijcke roede mit elst te noten ende te poten alsvooren. Ende zooveel de cleylanden aengaet, binnen twe jaeren ten langsten 'tgene bij hem ontgront ofte uytgedolven sal wesen, weder te brengen {244v} ende toe te maecken tot goet weylant ofte zayeland. Op een boete belangende de veenlanden van twintich guldens ende belangende de cleylanden van hondert guldens ende evenwel in de voorschreven toemaeckinge gehouden te sijn. Ende indien zij daertoe naer voorgaende wete ende bevel vanwegen den schout van der plecke te doen binnen 't eerste daeraen volgende jaer vertreckende of in weygeringe waeren, zal de voorschreven schout de toemaeckinge selffs gehouden sijn te doen ende te benaerstigen tot costen van den breuckigen. Ende de penningen die hij uytleyt aen denselven weder te verhaelen ende inne te winnen tweschat aen gelde of vierschat aen pande. Vorder oock {245r} indien de voorschreven schout 'tselve langer als jaer ende dach ten hoochsten twe jaeren naerliet te volbrengen, zal den voors. hooftbailly van der plecke 'tselve gehouden sijn te doen tot laste van den schout.
  20. Omme nu tot kennisse te komen of de jegenwoordige ordonnantie nyet en werdt overtreden noch tegengecomen, ende de landen nyet teveel en werden afgesteecken, verslachturft ende tot water gemaect, maer datter desen volgende lants genouch blijft omme toe te maecken, te noten ende te poten, zo sullen de schouten ten overstaen ende mit kennisse van de ambachtsbewaerders in elck bedrijff jaerlicx recht voor Sint-Jacobsdagen ter behoorlicker plaetse {245v} alsvooren bij kerck ende vierschaer geboden doen uytroupen, dat zij tusschen Sint-Jacobs ende Sint-Pietersdach-in-de-banden, dewelcke is den eerste augusti, zidtdach sullen houden ter plaetse bij hemluyden daer beneffens te verclaeren, teneynde eenyegelick in denselven zomer geslachturft hebbende, come laten aenschrijven hoeveel roetaelen hij mit turff sal hebben beleyt. Ende mit eenen wege oock aen te geven, te verclaeren ende aen te wijsen waer elckeenen in plaetse van hun geslachturfde van den voorleden jaere sal hebben toegemaect, genoot ende gepoot, mit verclaringe van de belenden ende bepalingen van dien.
  21. Zonder dat yemant nyeu consent of verloff om vorder te mogen slachturven zal mogen werden gegeven {246r} eer ende alvooren hij de voors. verclaringe ende aenwijsinge gedaen - ende is 't noot - 'tselve op 't versouc van de schout ende ambachtsbewaerders bewesen sal hebben.
  22. Welcken voorschreven siddach elckeenen die 't aengaet mede gehouden is waer te nemen ende hem desen volgende te gedragen. Die oock gehouden sal worden tot costen ende lasten van den ambachten, elck in 't sijn.
  23. Ende so wie in gebreecke blijft de voorschreven verclaringe ende opschrijvinge van de menichte der roetalen te comen doen, zal verbeuren thien guldens. Maer die bevonden wert merckelicken meer geslachturft te hebben dan hij verclaert ende doen aenteyckenen heeft, zal verbeuren twintich guldens.
  {246v} 24. Des sullen degene die binnen veerthien daegen naer de voorschreven zidtdach ten langsten noch zullen comen oock werden aengeteyckent, mits betalende vier stuivers alsvooren zonder vorder boete.
  25. Ende sal van de voorschreven aenteyckeninge, aenwijsinge ende verclaringe schriftelicke kennisse gehouden, verbael gemaect, als oock 'tselve te bouck gestelt moeten worden in 't voors. register ende daervan telcken schrickeljaer voor zooveel belangt de aenwijsinge van het toegemaecte lant oock een uytschrift gelevert moeten werden aen den voorschreven hooftbailly, teneynde hij daernaer uytzien ende de straffe daer ende zulcx des behoort benaerstigen sal mogen.
  {247r} 26. Zullen vorder de voors. schouten ende ambachtsbewaerders alle jaer naer den laetsten slachturff alsvooren sal sijn getogen, goetstijts voor den eersten octobris alle de plaetsen aldaer van 'tselve jaer geslachturft zal wesen, besien, beschouwen ende mitter roede ende mate ondersoucken zonder daervan in gebreke te zijn, off zulcx te versuymen ofte laeten overschieten. Ende dat voor zooveel den schout aengaet tot zijn selffs costen ende op sijn boeten. Maer belangende de ambachtsbewaerders tot costen van de dorpen, elck in 't sijn. Ende sal de voorschreven schout alledegene die hij boetschuldich vint op zijn eedt zonder toestant, oochluyckinge of verdrach schuldich zijn in boeten te beslaen, deselve inne te winnen ende ten vollen {247v} af te nemen zonder mit yemant te mogen daingen144. Ende bij soverre de schout ende ambachtsbewaerders in gebreecke waeren sulcx alle jaeren te doen, sullen sij elck verbeuren veertich guldens. Des de voors. hooftbailly nu voor dan ende dan voor nu ernstelicken belast wort in zulcken gevalle de besichtinge, schouwe ende ondersoeckinge zelve te doen ende volbrengen ende de boeten te innen. In 't vorder oock jegens den voorschreven schouten ende ambachtsbewaerders voorts te vaeren tot innewinninge ende afneminge van de boeten ten behouve van de graeflicheyt.
  27. Zoo wie bevonden wert zijne ribben te smal off onder cot gemaeckt ende uytgehoolt te hebben, als ooc degeene die zijne zwetten te wijt gemaect ende zulcx den innehouden van {248r} der jegenwoordige ordonnantie overtreden heeft, deselve en sal nyet alleen geen nyeu verlof gegeven mogen werden omme wederomme te mogen slachturven, maer sullen de arbeyders die bevonden sullen werden sulcx gedaen te hebben, bovendien ten ontsicht145 van allen anderen arbitralicken met bannissement ende gelijcke straffe bij den voorschreven hooftbailly gecorrigeert worden.
  28. Ten welcken eynde de schouten in elck ambacht gehouden werden van haer voorschreven besichtinge, beschouwinge ende ondersouck behoorlicke aenteyckeningen te doen bij geschrifte ende daeraff verbael te maecken, 'tselve in haer bouck of register - daervan hiervoiren - over te schrijven ende een doubelt of copie van dien binnen een maent of zes weecken na de laetste visitatie te behandigen den voors. {248v} hooftbailly, die hem alsdan sal mogen informeren of de voors. schout ende ambachtsbewaerders, doende 'tgunt voors. is, ter goeder trouwen hebben gehandelt ende gewandelt. Ende anders bevindende jegens denselven vorderen tot afneminge van de boeten alsvooren.
  29. Geene schouten noch schepenen van eenyge ambachten en sullen mogen staen over eenyge verlijden, noch oock stipulati mogen ontfangen daerbij yemant ten behouve van eenen derden eenich lant, dat in heel of deel146 uytgeslachturft of ontgront is, zal opdragen, vermangelen, vervreemden of in eygendom overgeven, tensij hem volcomelicken ende ten genougen gebleecken zij de toemakinge, notinge off potinge daerinne {249r} dezelve ten opsicht van de ontgrondinge van 'tselve lant eenichsins gehouden was, behoorlicken voldaen ofte daervooren vaste ofte genouchsame borchtochte binnen denselven dorpe gestelt te zijn ten vergenougen van de cooper wiens landt daervooren verbonden blijft.
  30. Dat geene officiers, 'tzij bailliouwen of schouten, voortsaen eenyge turfmaten pachten of paert of deel daeraen hebben sullen mogen, directelicken of indirectelicken, op verbeurte van haer offitie ende hondert gouden realen te bekeeren de twe derde paerten aen der graeflicheyt ende 't derde paert aen den aenbrenger.
  31. Zullen voorts alle de voors. boeten, daervan hiervooren geen bijzondere verdeelinge en is gemaect, comen ende bekeert worden voor een {249v} derde paert ten behouve van de graeflicheyt, van de heeren ofte ambachtsheeren van der plecke off andere 't recht van de thienden aldaer toecomende, voor het twede derde paert ten behouve van 't ambacht aldaer de overtredinge sal werden gedaen, ende voor 't laetste derde paert ten behouve van de schout de bekeuringen ende executi doende. In sulcken verstande, dat beroerende 't derde paert van de ambachten 'tselve bij den ambachtsbewaerders jaerlicx of om de twe jaeren sal werden beleyt tot copinge van landen of renten omme daermede eensdeels ende zoverre het sal mogen strecken te werden gevonden ende betaelt de jaerlicxe ongelden ende lasten van de bedorven ende verlaten landen.
  Ende teneynde nyemant hem en vermete jegens dese {250r} ordonnantie te doen onder dexel van onvermogentheyt of armoede ende alsof de geltboeten aen hun nyet en souden zijn te innen of verhaelen, zoo sal in plaetse van dien jegens denselven gevordert worden tot arbitrale straffe 'tsij bij bannissement of anders, gelijck de voorschreven hooftbailly ende mannen naer gelegentheyt van saecken, tijden ende personen bevinden sullen te behooren.
  [In de marge:] Tot hiertoe insertie van 't vertooch der stadt Leyden nopende 't placcaet van 't slachturven ter vergaderinge van de Heeren Staten gedaen.
  <87ii> Ernstelick versouckende dat, gelijck bij de voors. van Leyden in desen haer goetduncken ende gevoelen naectelick ende rondelicken, hollantsche wijse es voorgestelt, dat 'tselve bij eenenyegelick ten besten genomen mach zijn. Ende opdat daerinne eenmale yet goets, {250v} vruchtbaerlick ende voor de landen dienstbaerlick mach werden geraemt, besloten ende opgerecht, dat 'tselve voorslach alle de steden ende leden ende andere hem als geseyt es der zaecken verstaende mach werden in handen gestelt.
  < <87ii> doorgehaald: 't Welc den heerwech zijnde, die alle vromen behoren te wandelen, zij beter achten dan - gelijc hun vianden hun niet schamen te doen - hun gedeputeerden tot laste van de schamele onvermogenden in alle steden rondsomme hier te seynden omme dezelve haerluyden tot bederf van alle landen ende luyden ende behoudenisse in gedroomde parochie haer stemmen aff te bedelen. Ende bij sulxen slinxen practijck abusivelyc ende schalcheyt listige draeyingen haren throon tot onderdruckinge van de vromen te bestendigen.>

 

119 In de minuut zijn folio <87z> t/m <87dd> door Jan van Hout zelf beschreven. Daarin zijn wijzigingen aangebracht in een ander handschrift. Deze passages zijn door mij onderstreept. De doorgehaalde tekst van Jan van Hout is als voetnoot opgenomen. Back to Text
120 subventie = hulp, steun (Van Dale). Back to Text
121 Op <87z v> 'pacificatie' en 'visitatie' door Jan van Hout doorgehaald en vervangen door 'vredehandel' resp. 'beschouwinge'. Back to Text
122 Doorgehaalde tekst: dat de regenten van elck dorp regierders of ambachtsbewaerders van elc dorp aldaer in plaetse van beschouwen mit hem gedadinxt hebben ende voor alle de overtredingen binnen 'tselve jaer gepleecht een somme van penningen boven het defroyement hebben opgebracht hebben boven het defroyement alle 'twelck in des ambachtsreeckeningen gestelt gebracht ende zulx bij alle de margentaelen gelijckelicken, tenminste bij alle degeene die binnen 'tselve jaer geslachturft hadden, gedragen is. Back to Text
123 Doorgehaalde tekst: 't Welc de dijcgraef bemerckende heeft mede begonst (telle quelle) beschouwingen jaerlix te doen ende zulx in elc ambacht eenige bekeuringen tot 10, 12, 20 meer of min naer die groot of cleyn waren bekeurt, dewelcke nopende de boeten mit hem gemeenlicken dadingden opte helfte of daer omtrent. Back to Text
124 reformatie = herziening. Vandaar vooral als benaming voor een beperkt soort hoger beroep waarbij de executie niet wordt opgeschort (WNT). Back to Text
125 incompotentie = onbevoegdheid. Back to Text
126 remvoy = renvooi = verwijzing naar andere (competente) rechter. Back to Text
127 litiscontestatie ten principale. Back to Text
128 telle quelle = ? Back to Text
129 Doorgehaald: eenich. Back to Text
130 cautie juratoir = borgstelling ten overstaan van het gerecht. Back to Text
131 <87bb v> doorgehaald: ende dien het geen cleyn verdriet en is geweest tot noch toe te hebben moeten zien dat gemeenlicken alle de schamele veenluyden bij manier van spreecken twee dagen ter weecke zo bloedigen arbeyt - als 't slachturven es - voor den dijcgraef ende zijne boden hebben moeten doen, 'twelc zijluyden hemzelfs, hun vrouwen ende kinderkens uyten buyc versparen ende hun schuldenaers onthouden, wel met een lachende mont gelijc dijcgrave ende heemraden van hem geven mer gelijc gelooflicken is mit natte oogen ende een screyent hart gemoet uyt nootdwang hebben betaelt zo heeft 't alle schijn of zij 't van roden tarwe, zo men gemeenlic seyt, schuldich waeren geweest. Alsoo het - Godt betert - in Rijnlandt zoverre gecomen ende es verlopen dat naulix de hooftingelanden degeene wiens werc zulx eygentlicken is, gezwegen ende schamele huysluyden zelfs jegens dijcgrave ende hogeheemraden een woort en spreecken. Back to Text
132 <87cc r> doorgehaald: ende het menichfuldich ende inordentlic slachturven. Back to Text
133 <87cc r> doorgehaald: zonder nochtans der goeden luyden 't gelt sodanich gebruyc te verhinderen daertoe die geaert ende geschaft geschapen zijn. Back to Text
134 <87cc r> doorgehaald: Ende recht of de dijgraeven deur 't werc ende 't bloet van den armen niet genouch rijc gecomen en waren, geen rijcdommen genouch ingesloct en hadden. Back to Text
135 erneren = voeden, onderhouden. Back to Text
136 <87cc v> doorgehaald: ten ware men tot bederf van 't gemeenland middel wilde soucken om den handel van 't slachturven te doen stille staen. De schamele luyden, hen daerbij ernerende, tenminste voor een groot gedeelte te willen verdrijven. Back to Text
137 <87cc v> doorgehaald: tot geen toemaecken, noten ende poten oyt en heeft gedwongen noch daerop d'alderminst opsichte net en heeft genomen mer hem met zijn boeten wel heeft vergenoucht. Back to Text
138 <87cc v> doorgehaald: zonder dat zij hebben in desen geenszins de meerderheyt van stemmen. Back to Text
139 hoogen zeedijck = Spaarndammerdijk. Back to Text
140 <87dd v> doorgehaald: ende zouckinge van grote boeten daermede zij zeer verleckert zijn dat zij alsnoch nieuwers elders toe ende trachten gelijck het uyt het pretens bewerp noch claerlicken can werden gespeurt. Back to Text
141 gedaingt = gedadingd? OAR inv.nr. 515 fol 51r: Op dees rechtdach [26.2.1561] hebben d&hh. geordonneert dat van nu voortan de boden hebben ende genieten zullen de dainggelden ende prouffiten van 'tgunt eeneygelyck te register doen stellen ende aenbrengen zullen. Dat's te verstaen wat yemant van henluyden bekoert ofte aenbrengt, daervan sal hij 't dainggelt alleen genyeten. Ende zoewat zij tesaemen aenbrenghen ende oick alle andere ordinaryse prouffijten ende vervallen zullen zij gelijckelicken perticiperen ende deelen elcxs op pryvatie van hoirlieder offitye. Back to Text
142 tichel = 1) dakpan, 2) baksteen voor metselwerk, 3) vierkante vlakke vloersteen (Van Dale). Back to Text
143 estrik = gebakken (verglaasde) vloertegel (Van Dale). Back to Text
144 daingen = dadingen? = dading aangaan? Back to Text
145 ontzicht ? is bedoeld opzicht? Back to Text
146 in heel of deel ? = in 't geheel of gedeeltelijk. Back to Text

amh_21_08amh_21_08amh_21_08

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_07

 

 

amh_21_07 amh_21_07 amh_21_07
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.07 Heymelicke keur van den 20en martii 1591

Heymelicke keur van den 20en martii 1591 {218v} Was eyntelicken bij den heeren gecommitteerden mr. Pouwels Buys, joncker Abraham van Almonde ende Joos de Menyn, hogeheemraden van Rijnlant, Delfflandt ende Schielandt, om te doen achtervolgen de voorgaende last ende resolutie van de Staten geraempt ende gevonden, dat die van Delff, Goude, ende Rotterdam (gelijck gedaen es) souden werden aengescreven van dat sijluyden elcx heurluyder gedeputeerde in Den Haege souden schicken. Daertoe geraempt was den 3en martii 1591 's avons in de herberge omme des anderen daechs mette voorn. gecommitteerden in besoignie te treden ende t' samentlicken te resumeren 't placcaet op 't stuck van 't slachturfven {219r} gemaect, t'amoveren d'imperfectien die daerinne souden mogen werden bevonden, ende voorts adviseren bij wat wegen ende middelen deselve ende alle misbruycken diesangaende <87v> souden mogen werden verhoet. Tot welcker besoinge de gedeputeerden der voorschreven stede van Leyden mede zijn beschreven geweest. De voornomde gedeputeerden mette gecommitteerden van der voors. stede daerop metten anderen delibererende ende communicerende hebben de hogeheemraden - buyten weten van de voorschreven gecommitteerden - gemaect seeckere keure ende wesende den 20en martii 1591 ter vergaderinge {219v} van de Heeren Staten om van haer gebesoingeerde rapport te doen zijn uyter selver vergaderinge gegaen ende - sonder de dispositie der Heeren Staten te verbeyden - strack gesamentlicken gegaen in den Raet ende op haer keur verwervende acte van approbatie in der vougen hier gesereert.
Insertie. Also de hogeheemraden van Rijnlandt, Delfflandt ende Schielandt den Hove van Hollandt hebben overgegeven seecker artikel van ampliatie bij henluyden geconcipieert volgende de clausule van aucthorisatie gesereert in de opene brieven van confirmatie bij den Heeren van den Lande den 7en mey 1563 gedaen van seecker placcaet ofte ordonnantie geaneert {220r} opte ongeregeltheyt van 't slachturven in date den 10en octobris 1561. Welck artikel hiernaer van woorde te woorde gesereert staet, beginnende aldus:
  Keure bij hogeheemraden van Rijnlandt, Delfflandt ende Schielandt eendrachtelick gemaect tot conservatie van de veenlanden116 die noch geheel ende nyet innegesteken en zijn.
  Dat men van nu voortaen egeen landt en sal mogen innesteecken om te slachturfven ofte mouren 'tsij vruchtbaer ofte onvruchtbaer op peyne van 200 £ van veertich grooten 't pont. Ende dat den transgresseurs gehouden blijft 'tselve te repareren <87w> ende te brengen in sijnen eersten staet binnen seeckeren bequaemen tijt {220v} bij de hogeheemraden, daer 't onder sorteert, te praefigeren. Op pene van denselven tijt overstreecken sijnde de dijckgraeff 'tselve sal doen repareren tot coste van de contraventeur ende die penningen uytleggen op sijn gewin volgende den dijcrechte. Ende dat alles bij provisie totdat anders sal wesen geordonneert. Ende dat den eersten deurwaerder, hiertoe versocht, bij den Hove geauctoriseert werde dat overal in Rijnlandt, Delfflant ende Schielant te vercundigen daer men gewoonlick is publicatie te doen ende van node wesen sal.
  Versouckende de voorschreven heemraden dat achtervolgende de voors. clausule van autorisatie {221r} 'tselve hoff soude willen 't voors. artikel van ampliatie advoyeren ende approberen.
  Soo is 't dat 't voors. Hoff gesien 't voorschreven artikel mitsgaders de voors. opene brieven van placcate ende confirmatie daerop gevolcht, heeft uyt machte van de voors. clausule van auctorisatie de voors. geamplieerde keure ende ordonnantie van de hogeheemraden van Rijnlant, Delfflant ende Schielant geadvoyeert ende geapprobeert, < <87w v> advoyeert ende approbeert> mitsdesen, ende geordonneert ende ordonneren mitsdesen eenygelicken die 'tselve aengaen ofte roeren sal, mogen hem nae den inhouden van den voorschreven keure ende ordonnantie te reguleren, opte peynen daerinne begrepen. Auctoriseert mede den eersten deurwaerder, {221v} hierop versocht, desen acte van ampliatie te publiceren voir den volcken ende ter plaetse alom daer deselve eertijts gepubliceert is geweest ende dieselve deurwaerder <87x> bij de hogeheemraden van Rijnlandt, Delfflandt ende Schielant versocht sal werden.
  [In de marge: 'Tot hiertoe insertie van de heymelicke keur van den 20en martii 1591.']
  Hebbende daervan in der yel ende ten selven dage doen lichten twee acten om - gelijck gedaen es - alomme te werden gepubliceert.
  't Welck gecomen sijnde tot kennisse van die voors. van Leyden, hebben opten 26en martii daeraen van de voorschreven keure ende van de approbatie van den Hove daerop gevolcht, ter griffe van den voors. hove geappelleert, waerop {222r} bij de moderatie van den accorde des jaers 1550 ende 1553 bij den hooftingelanden gemaect ende bij den Heeren Staten opten 22en junii [15]91 geapprobeert, goet gevonden was dat 't placcaet van slachturven, so dat in den jaere [15]63 gemaect was, strictelicken soude werden geobserveert ende geecuteert. Ende dat de keure van den 20en martii [15]91 met d'appellatie daerop gevolcht bij conniventie117 van dijckgrave ende hogeheemraden gesurcheert soude blijven voor den tijt van ses maenden, doen eerstcomende, mits dat middeler tijt die van Leyden bij den Heeren Staten souden mogen aenhouden dat het redres van 't voors. placcaet sijn voortganck soude hebben. Ende dat {222v} 't concept van 'tselve redres voor ende aleer het gearresteert soude worden, den heemraden ende hooftinnegelanden soude werden gecommuniceert om heurluyder advys daerop te mogen seggen. Ende soverre binnen den tijt van ses maenden 'tzelve redres geen voortgang en hadde, dat alsdan de voorschreven keure effect soude sorteren tot anders vanwegen de <87y> Hoge Overicheyt soude wesen geordonneert.
  Om tot welck redres te comen was vanwegen den burgemeesters regierders, vroetschappen ende veertigen118 der stadt Leyden als 't lichaem van dien representerende, sekere placcaet op 't stuck van 't slachturven mitsgaders {223r} de verdelvinge ende ontgrondinge van de landen, geraemt ter vergaderinge van de Heeren Staten, geopent ende vertoont in vougen gelijck hyernae volcht.

 

116 beide handschriften: 'veenluyden'. Back to Text
117 conniventie = oogluikende toelating (Van Dale). Back to Text
118 Zie voor het onderscheid tussen vroedschappen en veertigen: D.J. Noordam, Geringde buffels en heren van stand. Het patriciaat van Leiden, 1574-1700 (Hilversum 1994), p. 10. Back to Text

amh_21_07amh_21_07amh_21_07

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_06

 

 

amh_21_06 amh_21_06 amh_21_06
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.06 Vertooch van Dijcgrave ende Hogeheemraden in den jaere 1591

Vertooch van Dijcgrave ende Hogeheemraden in den jaere 1591 om 't slachturven geheel te verbieden. Eyntelicken hebben den heeren dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlant in 't laetste van den jaere [15]90 off 't begin van den jaere '91 de Heeren Staeten 's lants van Hollandt bij requeste vertoont, hoe dat de veenlanden mits de duyrte van den turff zo onredelick worden geslachturft ende tot de cleye toe uytgetrocken, dat geheele blocken tot water gemaect werden ende vorder geschapen was verscheyden gehuchten tot nyet te geraecken, nyet {216v} alleen tot groot nadeel van 't gemeenlandt van Rijnlandt nopende de contributiën van 't mergengelt, ommegeslagen tot reparatie ende onderhout van den Sparendamschendijck ende den aencleven, mer mede tot verminderinge van de contributiën der gemene saecken. Alles nyettegenstaende den placcaete ende keuren respective op 't stuck van 't slachturven gemaect ende de ordinaris ende extra-ordinaris bekeuringen, die de dijcgrave volgende denselven placcate ende <87s> keuren tot meer stonden doende was. In der vougen dat 'tselve nyet en soude connen werden verhoet, tenware het slachturven in eenyge quartieren gehelick worde verboden. Ende hoewel de supplianten - so zij te kennen gaven - genouch {217r} waeren geprivilegeert om 'tselve verbodt te doen, wilden zijluyden nochtans nyet gaerne sulcx tewegebrengen dan met advys ende assistentie van enyge van haere Edelen ofte van den Rade Provinciael bij haere Edelen daertoe te committeren. Oock naer voorgaende inspectie bij deselve beneffen hun supplianten van de voors. veenlanden te nemen om te verhoeden de processen, die tegen henluyden souden mogen werden gemoveert, gelijck - zo sij seyden - doen bevonden worden enyge daertoe lichtelicken waeren te bewegen. Versouckende daeromme dat Haere Edelen gelieven soude yemant uyt haere collegie ofte uyten Rade Provinciael van Hollandt te committeren {217v} om bij deselven met hun supplianten inspectie oculaer van de veenlanden genomen ende daernaer eyntelicken geordonneert te worden in wat quartieren ende binnen wat limiten 't slachturven vorder geoorloft ende geheel verboden behoorde te sijn. Teneynde alsulcx geconserveert sijnde, 'tgene alsnoch in wesen was, 't gemeenlandt dienthalven geen vorder schade soude hebben te verwachten. Te meer also alrede doen landen genouch innegesteecken waeren daeruyt genouchsaem turff ende meer dan tot nootdruft getrocken soude mogen worden.
  Ende daerop
  [rest van {217v} en {218r} blanco; <87s v> in de marge: 'zij gesocht naer de resolutie der Heren Staten hierop genomen'115 en rest blanco, evenals <87t>.]

 

115 Bedoelt Van Hout hiermee de keur en ordonnantie van het Hof van Holland van 9 mei 1589? Zie Groot Plakkaatboek II, 2205. Back to Text

amh_21_06amh_21_06amh_21_06

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_05

 

 

amh_21_05 amh_21_05 amh_21_05
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.05 Keur van de jaere 1580

Keur van de jare 1580. {213v} <87p> Ten laetste es in den jaere 1580 den 1en februarii ingegaan de keure hier geïnsereert.
  [In de marge: 'Insertie'; op <87p> bovendien 'privilegeb. f. 247'.]
  Also men dagelicx bevindt dat nyettegenstaende verscheyden voorgaende keuren ende ordonnantien, gemaect op 't stuck van de verdelvinge ende ontgrondinge der landen binnen Rijnlandt ende de mercken van dien, grote fraude ende misbruycken sijn gepleecht zowel in 't verdelven ende ontgronden der selver landen als in 't toemaecken van dien. Immers dat met lanckheyt van tijde vele ende de beste cleylanden vergraven ende {214r} bedorven werden met verlies nyet alleenlyck van jaerlicx genot ende vruchten van dien mer van de gehele gront, waerdeur oick 't lant van Rijnlant bij waternoot ende inbreecken van den dijcke van Sparendamme ende andere van goede spijse ende materie van vaste aerde tot reparatie van den dijcken, caden ende waterkeringen dienende zouden, mogen gevonden werden aen verscheyden oirten onversien ende berooft ofte tenminsten nyet sonder grote excessive costen ende moeyten alsulcke aerde verde112 wesen te soucken, te haelen ende te vervoeren. Dat mede de veenlanden seer onmanierlick ingesteecken, geslachturft ende ontgrondt werden, sonderlingen ontrent de meeren, zulcx dat deselve van den water ende {214v} meeren geabsorbeert ende daermede mettertijt gemeen worden met grote pericule van de aenpalende ende naebuyrige landen. In der vougen dat geheele gehuchten ende dorpen ontrent de voorschreven meeren geschapen sijn tot water ende onlanden gemaect ende verlaten te <87q> werden tot groote verminderinge van de mergentalen van Rijnlant, geldende in den onderhout van den Sparendamschendijck ende andere gemeene Landts oncosten. Tenderende al 'tselve tot grote quetse, schade ende naedeel van 't gemeenebeste ende van den gemeenen ingefden ende ingelanden van Rijnlant, die door alsulcke verlaten, vergraven ende verdolven onlanden temeer werden beswaert {215r} metten contributi ende ommeslagen mits 't verdieren113 van allen materialen ende werclonen altijts lastiger vallende.
  Soo is 't dat dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlant gekeurt ende verboden hebben, keuren ende verbieden mitsdesen, dat nyemant - wie hij zij - enyge cleylanden binnen den dijckgraefschap van Rijnlandt van nu voortaen meer sal mogen vannyeus innesteecken, uytgraven noch te verdelven, tensij bij voorweten ende expres consent van de voornomde hogeheemraden, op peyne van 25 £ van veertich grooten te verbeuren so dick- ende menichmael als yemant bevonden sal worden contrarie van desen gedaen te hebben, ende {215v} daerenboven d'uytgravinge ofte verdelvinge wederomme te repareren ende aen te maecken tot discretie ende ordonnantie van denselven hogenheemraden. Welverstaende dat die alrede eenich perceel <87r> van landt begonnen heeft voir date van desen uyt te graven omme de aerde te gebruycken tot steenbackerije, sal 'tselve voorts daertoe mogen uytdelven binnen sijn sloten ende belenden ende vorder nyet, mits 'tselve wederomme wel ende behoorlick toemaeckende binnen den tijt ende opte peyne in de voorgaende ordonnantie ende placcate diesangaende gestelt ende verhaelt.
  Item dat nyemant voirtaen en sal mogen delven noch te slachturven binnen twehondert roeden van de cant van eenyge binnelantsche {216r} meeren in denselven dijcgraefschap van Rijnlant. Alles op gelijcke peyne als boven ende onvermindert de voorgaende ordonnantie op 't stuck van 't slachturven in anderen poincten desen nyet contriende.
  [In de marge: 'Tot hiertoe insertie van de keur opte ontgrondinge des jaers 1580'.114]

 

112 verde = verweg ? Back to Text
113 verdieren = duurder worden. Back to Text
114 Deze keur van 1 februari 1580 is geregistreerd in de 4e blaffaard van Jan van Brouchoven (1579-1588), OAR inv.nr. 220 fol. 15 en 16. Op 18 april 1591 werd de keur gekopieerd en gecollationeerd door Dirck van Egmond en op 29 april 1591 door Purtich; OAR inv.nr. 1893. Back to Text

amh_21_05amh_21_05amh_21_05

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_04

 

 

amh_21_04 amh_21_04 amh_21_04
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.04 Nieu deligatie en ampliatie

 

Nieu deligatie {211r} <87n> Wesende de voornomde dijcgrave ende hoogheemraden bij 't 25e articule van 't voorschreven placcaet geauctoriseert ende sulcx gedelegeert omme de voorschreven ordonnantie mitsgaders de penen ende boeten daerinne gestelt in 't geheel off deel te mogen veranderen, vermeerderen, verminderen ende uytstellen, gelijck 't voorschreven articule sulcx medebrengt. Soo is in crachte vandien daerop gevolcht de acte van ampliatie, hier innegelijft.
  Marginale aantekening: Ampliatie van de jaere [15]64 gesereert.
  [De tekst is uitgeschreven op {211r} t/m {213v}; <87n> t/m <87o>.]
  [Zie voor de tekst: Van Leeuwen, Handvesten, p. 53-55: Acte van Ampliatie van den Hove van Holland op 't Placcaet van de Kon. Majesteyt, noopende het slachturven geaneert, 11 februari 1563 (stilo curi) = 11 februari 1564; Groot Plakkaatboek I, 1238]
Acte van Ampliatie Acte van Ampliatie vanden Hove van Holland op 't Placcaet van de Kon. Majesteyt, noopende het slaghturven gemaneert.
  Alsoo de hooge Heemraden van Rhijnlandt, Delflandt ende Schielanden, den Hove van Hollandt hebbende doen overgeeven, seeckere Articulen van Ampliatie by henlieden geconcipeert, volgende de Clausule van Authorisatie geinsereert inde opene brieven van confirmatie vande Koninclijcke Majesteyt, van date den sevenden Mey, Anno vijfthien-hondert-drie-ende-tsestigh, van sekere sijne Majesteyts voorgaende Placcate oft Ordonnantie, geemaneert opte ongeregeltheyt van slaghturven, van date den thienden Octobris vijftien-honderd een-ende-sdestigh.
Om te weten hoeveel men toemaken moet. Welke Articulen hier naer van woorde te woorde geinsereert zijn, Omme tot kennisse te komen hoe veel Roeden Landts elck gehouden sal zijn die slaghturven sullen, t'eynden sijn jaren, toe te maecken. Beduncken de hooghe Heemraden van Rijnlandt, Delflandt ende Schieland, dat men soude keuren. Eerste dat de schouten ende Ambachtsbewaerders alle Jare gehouden sullen wesen Kerck-gebooden te laten doen, op Sondaghe voor Sint Jacobus dagh, dat een yegelijck die geslaghturft sal hebben, kome by henlieden tot eenen bequamen daghe, tusschen Sinte Jacob ende Sinte Peeters daghen daar aen volghende, omme hem te doen opschrijven, met verklaringhe hoe veel Roe-talen sy met turf beleydt sullen hebben, ende hoe veel tonnen turfs daer van gekomen sullen wesen. Item soo wie hem ten voornoemden daghe niet en heeft laten opschrijven, sal gehouden wesen hem noch te laten opteeckenen, binnen acht daghen na den voorschreven sit-dagh, midts gevende vier stuyvers, ende voorst op te peenen breeder in 't Placcaet begrepen, in 't Artijckel van de eerste op-schrijvinge..
Sit-daghen tot kosten vanden Ambachten:
d'Opschrijvinge over te leveren		 Item dat den voorschreven sit-dagh gehouden sal worden tot kosten van een yegelijck Ambacht in den sijnen. Ende dat de Schouten ende Ambachtswaerders de voornoemde opschrijvingen leveren sullen alle jare in handen van den Secretarissen van Rhijnlandt, Delflandt ende schoelandt, voor half Ooghst, tot kosten als vooren, ende discretie van den Heemraden daer onder sorterende zijn. Item degeene die in gebreke zijn de verklaringe ende opteyckinge alsvooren te doen, sal verbeuren een boete van thien Ponden. Ende indien yemanden bevonden worde merckelijcken meer geslaghturft te hebben, dan hy verklaert ende doen teyckenen hadde, sal verbeuren twintigh Ponden.
Die niet toegemaakt sullen hebben.

Ende als aengaende vanden geenen die bevonden sullen worden respectivelijcken t'eynde de twee ende vijf jaren in den Placcate begrepen, niet toegemaeckt te hebben, sullen verbeuren twintigh Ponden, ende sal den Dijckgrave dat Lant aentasten, ende toe maken, voldoende 't voornoemde Placcaet. Versoeckende de voorsz. Heemraden, dat achtervolgende de voorsz. Clausule van authorisatie, 't selve Hof souden willen de voorschreven Articulen van Ampliatie, advoueren ende approberen. SOO IST, Dat 't voorsz. Hof gesien de voorsz. Articulen, midtsgaders hier op oock gesien de voorsz. opene Brieven van Placcaete ende de Confirmatien daer op gevolght, heeft uyt macht vande voorsz. Clausule van Authorisatie, de voorsz. Geamplieerde Keuren ende Ordonnantie van de hooghe Heemraden van Rhijnlant, Delflant ende Schielant, geadvoyeert ende geapprobeert, advoyeert ende approbeert midts desen, ende geordonneert ende Ordonneert mits desen, eenen yegelijcken dit 't selve aengaen ofte roeren sal mogen, hem na den inhouden vanden voorsz. Keuren ende Ordonnantie re reguleren, opte peenen daer inne begrepen. Gedaen in den Haghe, den elfden Februarij, Anno vijftien hondert drie-ende-dertigh, naer 't schrijven vanden voorsz. Hove, by Meesters Cornelis Suys, Heere van Rijswijck President, Maerten van Naerden, Arnoult Sasbout, Dominicus Boot, Arnoult Nicolai, Boudewijn Jacobszoon, Niclaes van der Laen, Adriaen vander Houf, Reynier Moons, Johan Engelszoon van Lezaen, Jacob vander Merssche, Witte Wittens, ende Charles Smijtre, Raetsluyden van Hollant. In kennise van my, Ondergetekent

W. de Berendrecht

 

amh_21_04amh_21_04amh_21_04

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_03

 

 

amh_21_03 amh_21_03 amh_21_03
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.03 Placaet van den Slaghturven

  {199r} <87m> Ende hoewel nyettegenstaende de voors. keure ordonnantie ende placcaten evenwel in der saecke geen beternisse en viel, so is daerop eyntelicken den 7en mey 1563 gevolcht 't placcaet op 't slachturven, hier innegelijft.
  [Zie voor de tekst van het plakkaat: Simon van Leeuwen, Handvesten ende privilegien van den lande van Rijnland (Leiden/Rotterdam 1667) p. 42-53: Placaet van den Slachturven; Groot Plakkaatboek I, 1232.]
  < In de minuut - ongenummerd - vóór <87n> ingebonden: katern van vier bladen met de in 1563 uitgegeven, gedrukte tekst van het plakkaat.>
  [In het net-exemplaar is de tekst van het plakkaat uitgeschreven. Op {210v} is de laatste zin van het (gedrukte) plakkaat niet overgenomen, luidende: Ghegheven in onser stadt van Brussele onder onsen contreseghel hierop ghedruckt. In placcate den 7en mey anno 1563. Onder stont gheschreven Bij den Coninck in zijnen Rade. Onderteeckent d'Overloope.]
amh_21_03
  Placaet van den slachturven.
  Bij den Coninck.
  Onsen lieven ende ghetrouwen die Stadthouder, President, ende luyden van onsen Rade in Hollant, saluyt ende dilectie.
  Alsoo die Edelen ende sesse groote steden van onsen lande ende graefschappe van Hollant, representerende die Staten desselfs lants, ons te kennen ghegheven ende versocht hebben dat omme voor te comen ende obvijeren die groote ongheregeltheyt sijnde op de slachturven, waerdoor groot verlies van landen ghecomen is als ghebleken soude sijn bij 't aenbrenghen van den thienden penninck, aldaer sekere dorpen veel hondert merghen met 'niet' aengebrocht souden hebben, overmits deselve wegheslachturft waren. Ende dat bij lanckheyt van tijde door deselve ongheregeltheyt van slachturven gheschapen souden wesen gheheele dorpen ende landen daeronder gheleghen tot water te comen tot groot verlies ende verminderinghe van onse beden ende subventi, ons believen wille daerinne te versiene bij onse openen brieven van placcate in forme van eewich edict ende verbot.
  Soo eest dat wij op alles wel ende rijpelijck ghelet hebbende, willen versien opte ongheregheltheyt van den voorschreven slachturven ende oock obvijeren ende verhoeden de verdere schade ende verlies die daeruut soude moghen comen ende rijsen. Ende hierop ghehadt 't advys eerst van den ghedeputeerden van de drie collegi van den heemraetschappen van Rijnlant, Delflant ende Schielant ende daernae het uwe midtsgaders van de luyden van onse reeckeninghe in Hollant. Ende voorts van onsen seer lieven ende ghetrouwen die hooft President ende luyden van onsen secreten Rade: Hebben bij deliberatie van onse seer lieve ende seer beminde suster de Hertoghinne van Parme ende van Plaisance, voor onse Regente ende Gouvernante in onsen Landen van herwaerts over, gheordonneert ende ghestatueert, ordonneren ende statueren bij desen jeghenwoordighen in der voeghen ende manieren als hiernae volcht:
  I
Hoe hem eenyeghelijck sal moeten reguleren aleer hij sal moghen beginnen te slachturven In den eersten dat nyemant toeghelaten en sal worden in manieren ende op conditie hiernae verclaert te moeren, hij en sal eerst sijnen naem laten opteeckenen in een register bij den clerck oft secretarius van de hogheheemraden oft tenminsten bij den schouten, ambachtsbewaerders ende croesheemraden, om denselven clerck gheleveert te worden, met designatie van der plaetse waer ende in wat lant hij in dat jaer sal willen slachturven. Stellende t'onderpande sijne onroerlijcke goeden, gheleghen onder denselven bedrijve, voor de toemakinghe van den lande welck hij uutmoeren sal, indien hij aldaer eenighe heeft; indien niet, daervoor ghevende cautie juratoire. Ende soo wie beghinnen sal te slachturven, sonder 'tselve ghedaen te hebben, sal verbeuren twintich ponden van veertich grooten onser Vlaemscher munte 't pont.
  II
Beroerende de toemakinghe van de uutgemoerde landen. Dat deghene die also gheteyckent sijnde, tachentich tonnen turfs uutgemoert ofte gheslachturft sal hebben, ghehouden sal wesen een roede onvruchtbaer lants in de plaetse van dien toe te maken.
  III
Noch van toemaken. Ende deghene die bij ghebreecke van onroerlijcke goeden, hen bij eede verbonden sullen hebben onvruchtbaer landen toe te maken, gehouden sullen wesen die toemaeckinghe van denselven landen te doen binnen den tijt van twee jaren, sulcks als andere - borghe stellende - binnen vijf jaren moeten doen, so hiernaer breeder verclaert wort, op arbitrale correctie van den voorschreven heemraden.
  IIII
Niet meer dan tweemael op een jaer uut een put te slachturven. Item dat nyemant meer dan tweemael op een jaer uut eenen put oft zwedt op 'tselve lant sal moghen slachturven, op de verbeurte van den turf ende thien der voorschreven ponden.
  V
Niet te slachturven voor half maert oft nae Sint Jacob. Item dat nyemant sal moghen slachturven voor half maerte oft nae Sint-Jacobsdaghe, op de boete ende verbeurte als voren.
  VI
Gheen vruchtbaer lant in te steken sonder kennisse van heemraden. Item dat nyemant eenich vruchtbaer lant sal moghen innesteken om te slachturven sonder kennisse ende consent van den hoghenheemraet, op een boete van twintich ghelijcke ponden.
  VII
Gheen ribben smaelder te maken dan thien voeten. Item dat men gheen ribben smalder sal moghen maken dan thien voeten ende als dieselfde ribben op thien voeten sijn ghecomen oft die jegenwoordelijcken niet meerder en sijn oft ooc smalder, dat men deselfde niet smalder en sal moghen maken, noch oock afsteken, maer terstont met elst bepoten, acht elsten op die roeden, op die boete van thien ponden, tenware dat daer noch moer inne ware die men daeruut sal moghen halen sonder verbeuren. Ende so wat ribben totte brede van sesse voeten ghemaeckt sijn, en sullen niet meer gheslachturft worden ende binnen d'eerste twee jaren met elst bepoot worden, op een boete van thien ponden.
  VIII
De boucken op te halen sonder te laten drijven. Item so wie eenige canten afsteeckt, die sal die boucken moeten ophalen sonder die elders te laten drijven dan in sijne eyghen putten, opte boete van ses ponden daeraf den aenbrengher die helft hebben sal.
  IX
Te mogen baggheren in besijdensloten ofte scheysloten. Item dat eenyeghelijc sal moghen slachturven ende baggeren in sijnen besijdensloten oft scheysloten midts latende aen wedersijden soveel lants als de gheheele sloot wijt is, te weten: eenen sloot van twaelf voeten sal aen beyde sijden moeten hebben twaelf voeten lants ende so voorts nae advenant. Ten ware die heemraden anders consenteerden nae voorgaende informatie uut sake van laghe moeren.
  X
Te moghen baggheren op sijn eyghen cant. Gheen sloten wijder te maken dan twintich voeten. Item sal eenyeghelijck ooc sonder consent van sijnen buyrman op sijnen cant moghen trecken sonder nochtans eenighe plancken oft horden over de slote van sijnen buyrmans lant oft op een schip te legghen oft daerop te staen trecken, al op een boete van twintich ponden. Welverstaende nochtans dat men gheen sloten wijder sal moghen maken dan twintich voeten; ende so wie die sloten wijder maeckt dan twintich voeten oft die eenighe sloten - jegenwoordelijck wijder wesende dan twintich voeten - noch wijder maecte, sal daeraen verbeuren ghelijcke twintich ponden, tensij dat die gheleghentheyt ende natuere van den lande anders is vereysschende, 'twelck d'eyghenaer den hoghenheemraet te kennen sal moghen gheven om daerinne versien te worden.
  XI
Uut gheen oude ribben te moeren. Item dat nyemant uut eenighe oude ribben moeren en sal, op die boete van twintich ponden ten voorschreven prijse ende verbeurte van den turf, tenware dat de dobben ende sloten aen beyden sijden aen sulcke ribben gheleghen eerst tot lant ghemaect waren.
  XII
Uut gheen plasschen moer te moghen halen. De landen te beplaten ende te bevestighen. Item dat men in ghene plasschen eenighen moer uuthalen oft doen uuthalen en sal, hoe ende in wat manieren 'tselve soude moghen gheschieden, op de boete van twintich ponden ende verbeurte van den turf, tenware die bepoot waren sulcks dat die hoogheheemraden ende die regeerders van den dorpen - elcx in 't sijne - dochten dattet geschieden soude moghen sonder prejuditie van 't ghemeenlant. Ende oft die bepootinghe bevonden worde niet te helpen maer dat de plasch dien nietjegenstaende bevonden worde grooter te worden, dat in sulcken ghevalle die eyghenaer gehouden sal sijn sijne landen te beplaten ende te bevestighen sulcx dat die niet meer vermindert en werden, aleer yemant uut de voorseyde plasch sal moghen slachturven oft moer uuthalen, op de boete voorschreven.
  XIII
Aen ghene weghen, caden noch in schoubare wateringhen te moeren. De wateringhen te reynighen. Item dat men aen ghene weghen oft caden noch in schoubare wateringhen moeren oft doen moeren en sal om turf daeruut te maken in eenigher manieren dan bij consente van den dijckgrave ende heemraden voorschreven, op die boete van thien ponden ende verbeurte van den turf. Ende so wanneer eenighe wateringhe ghereynicht, ghesuyvert oft ghediept worden, soo sal men 'tgunt daeruut ghehaelt sal worden ten naesten weghe oft cade brenghen om daerop te blijven, op die boete voorschreven.
  XIIII
In gheene schuyten, scouwen noch schepen moer te halen. Item dat men in ghene schuyten, schouwen noch schepen moer halen oft doen halen sal in eenigher manieren, op de boete van twintich ponden ende verbeurte van den schuyten, schouwen ende schepen, tenware in plasschen als voorschreven is, oft dat het lant aen beyden sijden tot houtlant, hoylant oft andere vruchtbaer lant toegemaect ware: in welcken ghevalle den eyghenaer van dien sulcken turf oft moer sal moghen voeren oft doen voeren op sijn lant tot sijns ghebruyck, ende dit al op de boete voorschreven.
  XV
Dat de scouten ende ambochtsbewaerders alle jare sullen doen kerckgeboden om de opscrijvinge te doen ende deselve in handen van den heemraden over te leveren vóór den eerste martii. Wie nae den eersten martii opgeschreven wert sal geven vier stuvers. Correctie opten schouten ende ambochtbewaerders die gebreckich zijn de opschrijvinghe te doen. Item dat die schouten ende ambochtsbewaerders alle jare sullen doen doen kerckgheboden dat eenyeghelijck die in dit jeghenwoordich jaer sal willen slachturven, come bij henlieden tot eenen bequamelijcken daghe om hem te doen opschrijven volghende dese onse jeghenwoordighe ordinantie, welcken sidtdach ghehouden sal worden tot coste van yeghelijcken ambochte in den sijnen. Ende sullen die schouten ende ghesworens die voorschreven opschrijvinghe leveren alle jare in handen van den secretarissen van Rijnlant, Delflant ofte Schielant vóór den eersten dach van meerte tot coste van den ambachten ende discretie van den hooghenheemraden daeronder die voorschreven ambachten sorterende sijn; ende soo wie ten voorschreven daghe hem niet en heeft laten opschrijven, sal noch nae opgeschreven moghen werden midts betalende vier stuvers voor den schout ende ghesworens; ende soverre die schouten ende ghesworens alle jare dese voorschreven kerckgheboden niet en deden doen noch den sidtdach vroech ghenoech en hielden, sullen elcx verbeuren thien ponden; ende sooverre sij om 'tselve te doene gheheel onwillich waren, sal 'tselve staen tot arbitrale correctie van den hooghenheemraden waeronder den voorschreven schouten ende ambachtsbewaerders sorterende zijn.
  XVI
Van toemaken van den landen. Van nieuws consent te halen. Item dat deghene die daertoe geoorloft worden tenminsten in denselve ambachte oft in denselven ban also veel lants als hij uutghemoert ende tot water ghemaect sal hebben in die vijf jaren nadien hem gheoorloft sal zijn te slachturven, wederomme tot bruycbaer lant maken sal in 't tweede jaer daer naest aen volghende sonder langer vertreck, daerinne gherekent die ribben in 'tselve weer gheleghen, op een boete van thien ponden, tenware de vijf jaren ommeghecomen wesende daer noch meer moers in de sloten oft swetten ware, in welcken ghevallen men oock sal moeten hebben nieuwe consent van den hooghenheemraden; dat is te verstaen dat die geoorlofde vijf jaren aeneen sal moghen slachturven ende in dat seste jaer oft ten alderlancxsten in 't sevenste jaer in 'tselve ambachte alsoo veel landts als hij die vijf jaren daertevoren uutgheturft sal hebben, tot lant maken sal oft 'tselve noten ende met elsten bepoten als voorschreven is: acht elsten op de roede, ende dat opte boete ende verbeurte van twintich ponden ende bovendien het selfde landt naer vermoghen deser keure binnen 't jaer daer naest volghende bij den dijckgraef vanweghen des voorseyden lants ghemaect te worden tot gebruyckbaer lant ofte noten oft met elst bepoten na die bequaemheyt van den lande als voren, al tot coste van den breuckighen, ende die penninghen die hij in dat doende uutleyt, sal hij weder innen met den dijcrechte: twee schat aen ghelde ende vier schat aen panden.
  XVII
Niet meer te mogen moeren voor ende aleer 't blijct van de toemakinge. Item die also gheoorloft wort te moeren ende te slachturven die en sal na de voorschreven jaren dat hij gemoert sal hebben, niet meer moghen moeren oft doen moeren noch daertoe niet geoorloft worden soowel in den anderen weeren als in 't weer dat hij uutghemoert heeft, voor ende aleer hij den dijckgraef ende heemraden voorseyt doet blijcken soovele dats ghenoech sij, dat hij sovele lants tot bruycbaer lant ghemaeckt, ghenoot oft met elsten bepoot sal hebben als hij die voorseyde seven jaren uutghemoert ende tot water ghemaeckt sal hebben, als voren, op de boete van vijftich ponden ende verbeurte van den turf.
  XVIII
Wie 't placcaet voldoet sal men weder van nieus orloven om te mogen slachturven. Item so wie hem uuterlijcken reguleert volghende dese voorseyde ordinantie ende doen blijcken sal die genouchsaem voldaen te hebben die sal men alsdan weder oorloven met nieuwen consente opnieus te moghen slachturven in manieren ende op conditi voorschreven.
  XIX
Hoe de dijckgraef, schout ende ambochtsbewaerders de visitatie sullen doen. De visitatie te leveren in handen van den heemraden. Tot wiens costen de visitatie ghedaen sal werden. Indien de dijckgraef in ghebreke ware, soo sal een van den heemraden dat volbringhen. Item teneynde dat men weten mach sowel in 't eerste als in 't tweede ende derde jaer oft dieghene die gheoorloft is te slachturven niet en excedeert van te vele waters te maken ende meer uut te moeren dan sij lants laten om tot bruyckbaer lant te mogen maken oft te noten ende te bepoten volgende dese voorseyde keure, so sullen die dijcgraef met een van den ghesworen boden van den hooghenheemraet mitsgaders die schouten ende ambachtsbewaerders - elcx in den zijnen - sowel in 't eerste also in 't tweede ende derde jaer, telcken na den laetsten slachturf ghetoghen ende op dat velt gheleyt sal zijn, te wetene terstont nae Sint-Jacobsdach ende vóór den eerste octobris zijn visitatie ghedaen te hebben van die plaetsen daer in 'tselve jaer gheslachturft sal wesen ende te ondersoecken bij roeden ende mate - is 't noot - oft sij die voorseyde ordinantie niet ghecedeert en hebben ende 'tgunt sij daeraf bevinden den voornoemden hoogenheemraden overbrenghende om alsdan ghedaen te worden dat behooren sal sonder daervan te zijne in gebreke, op die boete van veertich der voorseyder ponden te verbeuren op elck van den voorseyden persoonen die van dies te volcomen in ghebreke sal wesen. Welcke visitatie den dijckgrave met eenen van den ghesworen boden van den hooghenheemraet doen sal tot zijns selfs costen op zijn boeten. Ende die schout met die lantbewaerders oft ambachtsbewaerders op die costen van den ambachten elcx in den zijnen. Ende oft den dijckgraef in ghebreke ware sulcx alle jare te doene, so sal yemant uut dat collegie van den hooghenheemraden gheauthoriseert zijn 'tselve te volbrenghen ende de boeten te innen ende voorts teghens den dijckgrave te procederen tot executie van den boeten tot onsen profijte.
  XX
Dat de dijcgrave sal maken verbael ende 'tselve den heemraden overleveren binnen een maent. Item sal die dijckgraef ghehouden worden verbael te maken van zijn visitatie ende 'tselve overleveren binnen eender maent nae 't leste van de visitatie den hooghenheemraden elcx in den zijnen, die alsdan ghehouden sullen wesen informatie te doene op 't aengheven van den dijckgrave aen den ambachtsbewaerders ende boden om te weten oft den dijckgraef ter goeder trouwen gheprocedeert heeft.
  XXI
Van den steenbackers. Item dat van ghelijcke dieghene die eenighe landen ontgronden om daeruut steenen te backen sullen 't ontgronde landt weder toemaken binnen twee jaren daerna tot weylant oft saylant in manieren voorschreven, op pene van hondert ponden ende noch evenwel ghehouden wesen 't lant toe te maken.
  XXII
Van de executie opter armen ende schamelen. Item teneynde niemant hem vermete teghens dese ordinantie te doene onder pretext van armoede dat die boeten aen hem niet en souden wesen executabel, so wie also bevonden wort sal teghens denselfden worden gheprocedeert met arbitrale correctie ende bannissemente sulcx als de hoogheheemraden sullen bevinden oorboorlijcxt te wesen na gheleghentheyt van der saken.
  XXIII
Dat gheene officiers turfmate pachten en moeten. Item dat gheene officiers 'tsij bailliouwen, dijcgraven oft schouten gheen turfmaten voortaen en sullen moghen pachten oft daeraen paert ende deel hebben - direcktelijc oft indirectelijck - op verbeurte van heure officie ende hondert gouden realen, eenderde deel tot profijte van den aenbrengher ende die reste tot onsen profijte.
  XXIIII
Dat den denunciateur sal hebben eenderde paert van de boeten. Item so wie 'tsij ghesworen bode oft anders yemant aenbrengen sal die jeghens ende contrarie eenighe puncten deser ordinantie ghedaen sal hebben, sal ghenieten eenderden deel van de boeten daer die breuckighe in ghevallen sal zijn. Ende dit al bij provisie ende tot onsen wederroepen oft ter tijt ende wijlen toe daerinne andersins bij ons versien sal wesen.
  XXV
Dat alle duysterheden of swaricheden van desen placcate staen tot interpretatie van den hooghenheemraden. Ende also bij verloop ende successie van tijde in 't executeren van dese onse jeghenwoordige ordinantie eenige duysterheden ofte swaerheyt soude moghen vallen, willen ende consenteren wij dat de voorschreven heemraden elcx in den heuren t'allen tijden deselve onse ordinantie mitsgaders de penen ende boeten daerinne ghestelt in 't geheel oft in 't deel sullen moghen veranderen, vermeerderen, verminderen ende uutstellen ende oock de swaricheden die daerin bevonden sullen moghen worden, interpreteren naer gheleghentheyt van den tijt ende exigentie van der saken sulcx als sijlieden volgende haren eedt bevinden sullen te behooren ende sij daghelijcx in alle haren keuren doende zijn. Behoudelijcken nochtans dat sij gheene keuren desen aengaende en sullen moghen maken dan bij advyse van den luyden van onsen voorschreven Raede in Hollandt.
  XXVI
  Ende teneynde dat niemant van dese onse jegenwoordighe ordonnantie ende verbot ignorantie en soude mogen pretenderen ende dat eenyeghenlijck daeraf bericht ende gheadverteert mach wesen, So ordineren ende bevelen wij u dat ghij van stonden aen ende sonder vertreck deselve doet uutroepen ende publiceren alomme binnen den steden ende plaetsen van onsen voorschreven lande ende graefschap van Hollant daer 't van noode wesen ende behooren sal. Ende tot onderhoudenisse van diere midtsgaders van allen den poincten ende articulen daerinne begrepen, procedeert ende doet procederen teghen den overtreders ende onghehoorsamighe bij executie van den penen boven verclaert sonder eenige gunste, gratie ofte dissimulatie, des te doene met diesser aencleeft, gheven wij u ende den heemraden ende officieren voorschreven - elcx in 't zijne - volcomen macht, authoriteyt ende sonderlinghe bevel bij desen. Ontbieden ende bevelen voorts eenenyeghelijcken dat sij u ende henlieden 'tselve doende ernstlijck verstaen ende obedien want ons also ghelieft.
  Ghegheven in onser stadt van Bruessele onder onsen contreseghel hierop ghedruckt. In placcate den 7en mey anno 1563.
  Onder stont gheschreven: Bij den Coninck in zijnen Rade; onderteeckent d'Overloope.

 

amh_21_03amh_21_03amh_21_03

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_02

 

 

amh_21_02 amh_21_02 amh_21_02
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.02 Begin van 't slachturven

Begin van 't slachturven Vorder also enyge jaeren voir 1539 de practijke van slachturven was gevonden ende 'tselve oock bij dijcgrave ende heemraden verscheydelicken verboden was - genouch bij deselve redenen bij de laestvoorleden keure verhaelt - soo hadden sij bij seeckere keure van den 26en julii 1539, daerbij onder anderen gekeurt wert, dat men de dobben, plassen, swetten, sloten ende verdolven landen, daeruyt dat men de veen off moer haelde van dewelcke men de slachturff formeerde, so diep maecte dat men deselve nyet wederom tot bruyckbaer landt brengen en mocht, - met tenyet doeninge ende abolitie van alle keuren ende {188v} ordonnanti als sij ende haer voorsaten dairop voorgaende gemaect hadden - gekeurt dat nyemant hem van doen voorts vervorderen <87c> en souden slachturff te maken uyt eenyge uytgedolven dobben, plassen, swetten, sloten, verdolven veenen off andere plaetsen, hoedanich die genompt waeren off wesen mochten, voor eerste reyse op 20 pont, voor de twede reyse op 40 pont ende voor de derde reyse op pene van thien jaeren gebannen te wesen ende op sijn rechterhant.
Moderatie opte keure van 't slachturven Op welcke keure es gevolcht de moderatie van den laesten marti 1540, waerbij
  [folio {189r} en {189v} blanco, evenals folio <87c> voor het grootste gedeelte blanco is met in de marge de aantekening: 'zij dees becomen'.]
Placcaet op 't slachturven des jaers 1557 {190r} <87d> Mer opten 7en octobris des jaers 1557 es opten naeme keysers Caroli H.M. een placcate uytgegeven in der vougen hier innegelijft.
  [Verder is folio {190r} en {190v} blanco, evenals folio <87d> blanco is met in de marge de aantekening: 'zij dit becomen'.]
Concept op 't slachturven anno 1558 {191r} <87e> Ende so 'tselve nyet en opereerde sijn bij enyge gedeputeerden opten 27en junii des jaers [15]58 binnen der stadt Leyden jegens de ongeregeltheyt van 't slachturven geconcipieert de volgende articulen ende poincten.
  1. Elck moet twe morgen eygens hebben. Eerst dat nyemant, wie hij oock sij, en soude mogen slachturfven binnen Rijnlant, Delfflant ende Schielant hij en hadde tenminsten twe mergen eygen landts off meer in denselven ambachte daer hij slachturft, op de boete van 20 £ ende verbeurte van den turff.
  2. Sooveel lands tersijden laeten als de sloten wijt sijn;< <87e> op sijn cant blijven;> sonder naer hun gebuyren plancken of horden te gebruycken; sloten op 20 voeten. Item dat een yegelicken zoude mogen slachturfven ende baggeren in sijne besijde-slote ofte scheysloten nyet laetende aen beyde sijden soveel lants {191v} als de geheele sloot wijt zou sijn. Als te weten een sloot van twaelff voeten <soude aen beyden sijden moeten hebben twaelff voeten107> lants ende zoo voorts naer advenant. Ende zoude eenyegelicken zonder consent van sijn buyrman blijven op sijn eygen cant sonder eenyge planck, horde over de sloot van sijn buyrmans landt off op een schip te leggen, ofte daerop te staen trecken. Al op een boete van thien pont. Welverstaende dat men geen sloten wijder en sou mogen maecken dan 20 voeten ofte die eenyge scheysloten, wijder tegenwoordelicken wesende dan 20 voet, noch wijder maecte, soude daeraen verbeuren veertich ponden.
  3. Uyt oude ribben nyet te delven. Item dat nyemant uyt eenige oude ribben turff delven en soude op de boete van 20 ponden ten voorschreven prijse ende verbeurte van den turff, tenwaer dat hij die dobben {192r} ofte sloten, aen beyde sijden aen sulcke ribben gelegen, eerst tot lande gemaeckt hadde.
  4. Uyt plassen nyet te moeren. Item dat men in geene plassen egeene moer uythaelen en soude, hoe ende in wat manieren 'tselve soude mogen wesen, op de <87f> boete van 20 £ ende verbeurte van den turff.
  5. Noch aen wegen of wateringen; 't schot uyte gereynichte wateringen op 't naeste land te blijven. Item dat men aen gene wegen, noch in schoubare wateringen mouren noch doen mouren soude om turff daeraff te maecken, in geender manieren dan bij consent van dijckgrave ende heemraden voors. op de boeten van thien ponden ende verbeurte van den turff. Ende so wanneer enyge wateringen gereynicht, gesuyvert ende gediept souden worden, 'tgunt daeruyt mocht worden gehaelt, soude werden opgeschoten ten naesten lande ende daerop blijven, op de {192v} boeten voorschreven.
  6. Niet in schepen te moeren tenwaer tusschen houtlandt. Item dat men in geene schuyten, schouwen, noch schepen moer haelen noch doen haelen en soude op de boeten van twintich £ ende verbeurte van den schuyten, schouwen ende schepen mitsgaders van de mour, tenwaer dat `t landt aen beyde zijden tot houtlandt toegemaect waere. In welcken gevalle d'eygenaer van dien sulcken turff ofte mour soude mogen vouren off doen vouren op sijn lant tot sijnen gebruycke.
  7. Kercgeboden tot opschrijvinge op een sidtdach tot cost van 't ambacht; d'opscrijvinge over te leveren; d'onopgescrevene niet te slachturven; versuym van kercgeboden en opscrijven. Item dat die schouten ende ambachtsbewaerders alle jaers souden doen kerckgeboden, dat eenygelicken die dat jegenwoordige jaer souden willen slachturven, komen soude bij henluyden tot eenen bequamelicken daege omme hem te doen opschrijven. Welcken sitdach gehouden zoude worden tot cost {193r} van ygelicken ambacht in den sijnen. Ende souden de schouten ende gesworens de voors. opschrijvinge leveren alle jaers in handen van den rentmeesteren ofte secretarisen van Rijnlandt, Delfflandt ofte Schielandt vóór den eersten dach van maert. Ende zoo wie ten selven dage hem nyet en liet opschrijven, soude versteecken wesen van dat <87g> jaer te mogen slachturfven. Ende zooverre die schouten ende gesworens dese voors. kerckgeboden nyet en deden, noch den sidtdach nyet vrouch genouch en hielden, souden elcx verbeuren thien pont. Ende soverre sij omme 'tselve te doene geheel onwillich waeren, soude 'tselve staen tot arbitrale correctie van den hogeheemraden, waeronder {193v} de voors. schouten ende ambachtsbewaerders sorterende zijn.
  8. Toemaecking van sooveel lants in 't derde jaer. Ende dat diegeene die daertoe geoorloft worden, tenminsten in denzelven ambacht off in denzelven ban also veel landts hij uytgemourt ende tot water gemaect soude hebben, in de twe jaeren nair hem geoirloft zoude zijn te slachturfven, weder tot bruycbaer landt te maecken in 't derde jaer daernaestaen volgende zonder langer vertreck, daerinne gerekent de ribben in 'tselve weer gelegen.
  9. Of te noten en mit elst poten. Item dat is te verstaen, dat men die geoorloffde twee jaeren aeneen souden mogen slachturven ende 't derde jaer ofte ten alderlangsten het vierde jaer in 'tselve ambacht {194r} also veel als sij de twe jaeren daer tevooren uytgeturft souden hebben, te landt maecken souden oft 'tselve noten ofte met elst poten acht elsen op de roede.
  10. 't Welck den dijcgraef bij versuym doen sal tot cost van den breuckigen. Item dat op de boete ende verbeurte van vijftich der voors. ponden ende bovendien hetselffde lant naer vermogen dese keure binnen 't jaer daernaestaen volgende bij den voorschreven dijckgrave vanwegen den voors. lande van Rijnlandt gemaect soude worden tot bruycbaer landt off te noten off met elst poten naer die bequaemheyt van den lande alsvooren, al tot coste van den breuckigen. Ende de penningen, die hij in dat doende uytleggen soude, weder te innen met dijcrechte: {194v} tweschat aen gelde ende vierschat aen panden.
  11. Naer 3 jaeren nyet te consenteren om te moeren, tensij bewijsende toegemaect, genoot of gepoot te hebben. Item die also geoorloft worde te mouren ende te slachturven, die en soude naer de voornomde drie jaeren, dat hij gemoert soude hebben, nyet meer mogen mouren noch daertoe nyet geoorloft worden sowel in andere weeren als in 't weer daer hij uytgemourt hadde, voor ende aleer hij den dijckgrave ende heemraden voors. doe blijcken - soveel dat genouch sij - dat hij zooveel landts tot bruycbaer landt gemaect off genoot ende met elst gepoot soude hebben, als hij deselve drie jaeren uytgemoert ende tot water gemaect hadde. Alsvooren op de boeten van vijftich ponden ende verbeurte van den turff.
  {195r} 12. 't Welc doende, sal men consent crijgen. Item wie hem uyterlicken soude reguleren volgende de voors. articulen ende dede blijcken die genouchsaem voldaen te hebben, die sou men alsdan weder oirloven met nyeuwen consent opnyeus te mogen slachturven in manieren ende op de conditi voors.
  13. Onder borchtochte voor de boeten en toemaecken ten genougen; daervan bouc gehouden en overgelevert moet sijn; die sij sullen goet doen. Item dat nyemant toegelaten en soude sijn in manieren ende op conditi voors. te mouren, hij en soude eerst ende alvoiren goede ende suffisante cautie hypothecaire stellen sowel voir de boeten als voir de costen voor de toemaeckinge van de landen, die hij in der maenieren voorn. uytmouren sal, die de schout ende ambachtsbewaerders genouch ende suffisant souden kennen. Te weten {195v} voor de boeten ende voor het interest van de gemenen Lande voors. omme deselve boeten ende de penningen, die totte toemaeckinge van dien van node sijn, souden aen haer ende haere goeden als principael te verhalen metten dijckrechte. Al 'twelck die schouten ende ambachtsbewaerders in een register op souden teyckenen ende den heemradenclerck leveren op pene, indien bevonden worde die cautie nyet suffisant, <87i> `tselve te verhaelen aen de schouten ende ambachtsbewaerders.
  14. Om kennis te hebben ... Item teneynde dat men weeten soude sowel in 't eerste als in twede ende derde jaer off diegeene die geoorloft is te slachturfven, nyet en excedeerden van teveel {196r} waeteren te maecken ende meer uytmourden dan sij lieten om tot bruycwaer108 lant te mogen maecken off te noten ende poten volgende die voors. keuren.
  15. ... moet jaerlicx voir den 1en octobris oochmerc genomen sijn van de getogen plaetsen mit roede en mate en anbringinge; 'twelck heemraden bij des dijcgraefs versuym sullen bevorderen. Soo soude de dijckgraeff off sijnen substituyt met een van den gesworen boden van den voorschreven heemraetschappen mitsgaders die schouten ende ambachtsbewaerders van den voorn. ambachten elcx in den sijnen sowel in 't eerste als in twede ende derde jaer telcken nae den lesten slachturff uyten sloten getogen ende op den velden geleyt soude sijn, te weten vóór den eersten octobris te gaen visiteren de plaetse daer dat jaer gelsachturft soude wesen ende te ondersoucken bij roede ende mate - ist noot - off sij de voorschreven statuten ende {196v} ordonnanti nyet en excedeerden. Ende 'tgunt zij daeraff bevonden den voorn. dijcgrave ende heemraden te overbrengen omme gedaen te worden als behooren soude sonder daervan te zijne in gebreke, op een boete van 40 der voors. ponden te verbeuren bij elck van den voorschreven personen die van dies te volcomen in gebreecke soude sijn. Ende off de dijcgrave in gebreecke waere geweest off sijnen substituyt sulcx nyet en hadde belastet, zoude yemant van de heemraden geauctoriseert sijn om tegens den dijcgraeff te procederen tot executie van de boeten tot proffite van de Co(ninclijcke) Ma(jesteyt).
  16. De steenbackers moeten ooc toemaecken. Dat van gelijcken diegeene die enyge landen ontgronden omme daeruyt stenen te backen 't ontgronde lant weder souden toemaecken {197r} in manieren voorschreven.
  <87k> 17. Consent om vruchtbaere landen t'insteecken. Dat nyemant geen vruchtbaer landt soude mogen insteecken om te slachturfven sonder consent van den heemraet op een boete van 20 £.
  18. D'onvermogende te corrigeren. Item teneynde nyemant hem soude vermeten tegens dese ordonnantie te doen onder praetext van armoede, zulcx dat die boeten aen hem nyet en souden wesen executabel, so soude tegens denselven werden geprocedeert tot arbritale correcti ende bannissementen, sulcx als die hogeheemraden souden bevinden oirbaerlick te sijn nae gelegentheyt der saecken.
  19. Geen officiers turfmaten te pachten. Item dat geen officiers het sij baillyen, dijcgraven off schouten, geen turffmaeten van doen voortsaen en souden mogen pachten off aldaer paert ende deel aen hebben, directelicken {197v} off indirectelicken, op de verbeurte van heur officie ende hondert gouden realen109, eenderden deel tot proffijte van den aenbrenger ende de rest tot proffijt van Sijne Majesteyt.
  20. Ribben op tien voeten daernaer te bepooten. Item dat men van doen voortsaen geen ribben smalder en soude mogen maecken dan thien voeten. Ende als deselve ribben op thien voeten souden gecomen sijn ofte oock smalder, dat men deselve terstonts met elst bepoten soude, zulcx als voors. es op verbeurte van thien pont.
  21. Boncken110 op te haelen sonder te laeten drijven dan in sijn petten. Item wie enyge canten soude afsteecken, soude die boncken moeten ophalen sonder die elders te laeten drijven dan in sijn eygen petten, op een boete van drie pont.
  22. Niet te moeren vóór half maert noch naer Jacobi111. Item dat nyemant hem soude vervorderen het slachturven te beginnen vóór halff maert {198r} off oick meer te slachturven nae Sint Jacob, op een boete van thien pont ende verbeurte van de turff.
  23. Ende mer eens 'sjaers uyt een swet ende aen eenen cant. Item dat nyemant meer dan eens op één jaer uyt één <87l> put ofte swet op deselve kant soude mogen trecken, op de verbeurte van den turff ende thien pont.
  Marginale aantekening: Dusverre de insertie van 't concept op 't slachturven des jaers '58.
  Waernaer in den jaere 1561 opten 10en mey gevolcht ende oick uytgegaen es 't placcaet op 't slachturven van den volgenden inhouden.
  <87l> marginale aantekening: 'zij dit placaet becomen'.
  Fol. {198v} blanco.

 

107 Deze zinsnede is overgenomen van <87e>. Back to Text
108 Bruycwaer = bruikbaar; vergelijk bruycware = het gebruik, het bezit van land (V&V). Back to Text
109 Een gouden reaal = 3 karolusgulden van 20 stuiver. H. Enno van Gelder, De Nederlandse munten (Utrecht/Antwerpen 1965), p. 9. Back to Text
110 Bonk = kluit, brok veen, meestal van mindere hoedanigheid, voor turfmaken onbruikbaar (WNT). Back to Text
111 25 juli. Back to Text

amh_21_02amh_21_02amh_21_02

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_21_01

 

 

amh_21_01 amh_21_01 amh_21_01
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.01 Ontgrondinge

Ontgrondinge 1409 {179r} <81> Belangende de kennisse dijcgrave ende hogeheemraden bij delegatie competerende opte ontgrondinge ende 't weder toemaecken van de landen dezelve es hem eerst gegeven bij privilegie van hertoge Willem van Beyeren opten 15en meye anno 1409. Daerbij de grave seyt dat also sijne veenen in den heemraetschappe van Rijnlandt zooseer verdolven ende tenyet gemaect werden ende men daer zoo onredelicken in delvende was, dat de goede luyden ende ondersaten, die se toebehoirden, haer ongelden ende morgengelden nyet off betaelen en mochten. Ende oock tot veel steden 't lant zooveel verdolven was, dat men nyet en vont 't ongelt op te panden, datter jaerlicx op viel. Was daeromme {179v} met goetduncken van sijnen getrouwen raede overgedragen, dat eenyegelick die een hont lants delven soude off meer off min, naer den belope dat sij gedolven hadden binnen 'sjaers met elst bepoten soude. Ontbiedende ende bevelende den bailliu ende heemraden van Rijnlant, dat zij sulcke keuren ende ordonnanti daerop maecken ende leggen van boeten, dat 't landt daerbij verseeckert ende bewaert waer. Ende wes sij daeroff keurden ende ordonneerden bij hoiren eede, die sij den Lande gesworen hadden, dat soude hij hem vast ende gestade houden ende van een yegelcken doen houden zonder verdrach.
1417 keur op 't turfmaecken <82> Volgende denwelcken in den jaere 1417 op Sint-Petersschouwe99 bij hen {180r} gekeurt is, dat alledegeene die over een jaer turff gedolven hadden ende nu turff delven souden, dat zij daeroff van elcke morgen zouden redemaecken ende planten met elst twe hont tusschen die tijt ende Paesschen anno 1418. Ende wes men dan voort meer dolff, dat soude men altoos van jaer tot jaer tot goeder tijt planten van de morgen twe hont als voorseyt es. Te verstaen van alles des men dolff de gerechte derde paert te planten ende geen keur100 wijder te graven dan vier voeten op een derdendeel van thien ponden.
< 1435, 1436 > Vorder es in den jaere 1435 gekeurt dat de poterije in den veenen zoude wesen aen de noortsijde van elcke morgen een hont ende die souden sij poten eer sij dolven op {180v} een boete van drie ponden. Daeraen in den jaere 1436 is allen die gelandt waeren in Soetermeer tusschen den Groenenwech ende den Sijdtwijn, toegelaten dat sij daer vrij delven souden, behoudelick dat sij alle buyrwercken ende morgengelt verborgen souden binnen den ambacht aen groenen erve bij den clerck ende ambachtsbewaerders datter goet voor waer ende goet houden tot prijs des heemraden. Ende men soude daer twe boucken aff maecken van der borchtochten; dat ambacht één ende de heemraden één, geduyrende tot wederseggen.
1447 Waernae anno 1447 gekeurt is dat nyemant turff delven en soude binnen den mercken, hij en soude eerst elst poten. Te weten aen de noortsijde {181r} van den Rijn van elcke morgen twe hont ende aen de suytsijde van elcke morgen één hont. Ende men soude poten op elcke roede zes elssen of meer ende die wasbaer101 houden ende poten op 't landt dat nyet ontgront en was. Ende <83> eenyegelick soude poten in den ambachte daer hij dolff ende nyet in te steecken voor den tijt dat zij gepoot hadden. Ende zoo daer of bevonden ende102 betuycht werde, dat hij gedolven hadde eer hij gepoot hadde, die soude verbeuren tien pont. Ende voortaen also dickwils als hij bekeurt worde van den heemraet off haeren dienaers, so soude hij verbeuren thien pont.
1456 Vorder in den jaere 1456 op Sint-Petersschou was bij keur verclaert, dat also voortijts {181v} gekeurt was geweest, dat alle die tot Aelsmeer gelandt waeren, van elcke mergen souden mogen delven vier dachvelt103, behoudelick dat sij nyet meer dan 32 dachvelt delven souden op die boete van thien pondt. Ende also daer groot gebreck in viel dat sij grotelick boven 32 dachvelden dolven, so worde daernae deselve keure beswaert, dat so wie boven vier dachvelde dolven, op elcke mergen aeneen gelegen, dat die aen elcke thien dachvelden die daerboven gedolven waeren, verbeuren souden 10 £. Ende want denselven poorteren van Haerlem tot Aelsmeer geveent dochte dat se metter voors. keure ende verclaringe beswaert waeren, dat se also nyet delven en mochten sonder begrijp. Ende vorder versochten dat men die keure {182r} tot eenen anderen verstande setten woude ende woude des keure te min delven. Soo hadden de dijckgrave ende heemraden, die nyemant en wilde beswaeren, de voorschreven keure verandert ende verclaert. Te weten, dat so wye tot Aelsmeer geveent was, soude uyt een stuck mogen <84> delven aeneen van also veel morgen als hij daer hadde, op elcke morgen derdalve dachvelt, behoudelicken dat hij boven twintich dachvelden nyet alleen delven en soude ende elcke dachvelde soude gerekent wesen voor 15 roeden bij der mate ende thien turven diep ende wijt. Ende wie hyerenboven meer dolve dan 20 dachvelde - hoeveel landts hij daer hadde - die sou verbeuren also menich dachvelt als hij meer dolve, voor elcke dachvelt 10 pont. {182v} Ende waer 't dat yemant daer gedolven off doen delven hadde ende bevonden werde dat hij soveel eygen lants nyet en hadde nae den keure, die zou verbeuren van elck dachvelt 10 pont.
1466 Ende also nyettegenstaende voortijts gekeurt was dat nyemant in den lande van Hillegom ende daer omtrent uyter lande bij den meer gelegen turff soude delven op vijftich roeden naer de meeren - anders dan in Bennebrouck - de luyden nyet aff en lieten turff te delven tegens de voors. heemraden keur om de cleynheyt wil van de boeten die sij daeraen verbeuren. Soo hadden dijckgrave ende heemraden in den jaere 1466 opten rechtdach gehouden tot Leyden 's vrijdaechs naer Sint-Jansdach gekeurt, dat nyemant {183r} voortaen turff delven en soude binnen der voorschreven mercken dan op elcke mergen landts op hemselven vier dachvelden. Ende so wie meer daerenboven dolff, tegen der voorschreven keur, die soude van elcke dachvelt turffs, die hij uyt een morgen landts boven de voorschreven keure gedolven soude hebben, verbeuren thien ponden.
1516 <85> Ende also nyettegenstaende de voorschreven keuren binnen de mercken van 't heemraetschap van Rijnlandt tot verscheyden plaetsen de veenen schandelicken uytgedolven waeren ende noch dagelicx hoe langs hoe meer uytgedolven ende tenyet gedaen werden, sodat de eygenaers van dien nyet alleenlick onmachtich waeren daervan jaerlicx haer ongelt ende margengelt te betaelen, mer oick den gemenen ingesetenen van den {183v} landen benomen werde in toecomende jaeren haer barning104, zo hadden dijcgrave ende hogeheemraden om daerinne tegens toecomende jaeren te voorsien opten 1en martii 1516 gekeurt ende geordonneert, dat so wye van doen voirts enyge veenen uytdelven woude, eerst ende alvooren gehouden was voir den dijcgrave ende twe hogeheemraden borge te stellen, dat hij wederomme binnen 'sjaers in denselven ambachte soude bepoten soveel landts als hij uytgedolven hadde, met elst ofte bercke nae den bequaemheyt des gronts van den lande. Te weten: op elcke roede landts negen elsten ofte bercken ten minsten. Ende dit op de hochste boete. Ende des anderen jaers wederomme nyet te mogen delven, tensij dat hij goet betooch {184r} gebrocht hadde van de voorgaende delvinge geplant ende gepoot te hebben in vougen voorseyt. Hadden voorts geordonneert, dat men geen ribben van den uytgedolven lande verdelven en sou, mer deselve ribben met elst ofte bercken bepoten in der manieren boven verclaert.
  Vorder hebben opten 12en april anno 1516 voorseyden gekeurt, dat zoo wye <86> binnen de mercken van 't heemraetschap van Rijnlant om turff te delven borch gestelt hadde, wederomme binnen 'sjaers in denselven ambachte mocht poten nae uytwijsen der keure binnen achte dagen, naedat hij 't delven off gelaten soude hebben ende in die somer nyet meer delven en woude, comen zou binnen der stede van Leyden voor den dijckgrave {185r} ende twe hogeheemraden ende bij sijnen eede te kennen geven hoeveel landts hij uytgedolven hadde ende hoeveel turffs daeruyt gevallen was, teneynde dat bij den clerck geteyckent ende opgeschreven soude worden. Ende daernae bepotinge gedaen te hebben zoude bewijsen naer inhout der keur voorschreven es, dat op de boete van thien pondt ende verbeurnisse van den turff.
1530 Van gelijcken es opten 27en junii 1530 bij dijckgrave ende hogeheemraden gekeurt, dat zo wye van doen voirt enyge veenen uytdelven off insteken woude, die soude eerst ende alvoiren gehouden wesen voor een van den hogenheemraden ende de heemraetsclerck met den schout off den ambachtsbewaerder van den dorpe souffisante borge te stellen ende {185r} hem laeten inschrijven om binnen 'sjaers nae de uytdelvinge te poten off te noten105 in 'tselve weer landts tot discretie van den hogenheemraden zoveel als hij binnen die somer uytgedolven hadde. Te weten, 12 elsten off bercken op een roede ende rijsen nae sijnen eyssche nae bequaemheyt des gronts <87> off te noten ende toe te maecken sulcx dattet weder goet bruyckbaer lant mocht werden. Ende daeroff binnen 'sjaers bewijsinge doen soude voor den voors. heemraet, clerck, schout off d'ambachtsbewaerder, die 'tselve bij voorgaende kerckgebodt souden comen besoucken. Ende soude voorts deselve delver gehouden wesen vóór Onser-Vrouwendach in septembrii den voorn. heemraet ende clerck te kennen te geven {185v} hoeveel landts hij binnen die somer verdolven hadde. Ende dit al op een boete van 10 £ ende arbitrale correctie. Van welcke borchtochte, inschrijvinge ende opschrijvinge de voorschreven heemraetsclerck houden most twe registeren autentyck, 't één voor den dijcgrave ende heemraden ende 't ander leverende den schout van den ambachte tot des ambachts behouff, nemende hiervoor van elcken delver een halve stuver sonder meer, daeroff de schout hebben soude d'een helft ende den heemraetsclerck d'ander helft. Ordonnerende voorts opte selve boeten, dat men geen hantheften106 noch ribben off bancken uytgedolven landen verdelven en souden, tensij dat sij de sloten off zwetten, gelegen besijden de voors. hantheften, bancken off ribben, gevolt {186r} ende bruycbaer landt gemaeckt hadden.
1538 Mer in den jaere 1538 opten 10en martii hebben dijcgrave ende hogeheemraden gekeurt, zoo wie van dien voorts eenyge veenen off landen verhuyrden om turff uyt te delven daervan soude den eygenaer schuldich ende altijts gehouden wesen ende blijven daervoor te poten ende noten naer inhout der keure opten boete van 10 ponden.
1539 <87a> Ende also nyettegenstaende de voorgaende keuren, daerbij geordonneert was, hoe ende in wat manieren dat eenygelicken in Rijnlandt sijn veenen soude mogen delven, teneynde 'tselve landt bij lanckheyt van tijde nyet geheel ontgront en soude werden. 't Welck in 't eynde gebeuren soude, indien geen {186v} groote toesicht daerop en waere. Welcke keuren te veel tijden vernyeut, oock verandert waeren geweest naer die ondeuchdelicke practijcken, die eenyghe quaetwillighen daegelicx souckende waren. Dewelcke onder andere haer veenen geheel ontgronden ende dan deselve lieten leggen voir de ree lasten van den Landen, welcke lasten d'anderen innegelanden op heur landen dragen ende supporteren mosten. Dat immers nyet en behoorde. Waeromme van node was met de aldernaetste middelen daerinne te voorsien, soo 't doenlick waer.
Consessie dat dijcgraeff en hogeheemraden met al om en mogen toesien Ende so de voorschreven dijcgrave ende heemraden allewegen zulcx regardt daerop nyet hebben en mochten, als dat wel van node was, overmidts dat in {187r} 't voors. landt van Rijnlandt, dat groot was omtrent 50.000 bekende mergentalen, veel gebroocken landts was, wijdt ende sijt gelegen. Soo hadden dijckgraeff ende hogeheemraden van Rijnlandt, opdat 't voorschreven landt nyet al verdolven ende gemindert en werde, 'twelck nyet alleen comen en soude tot prejuditie ende verminderinge van de mergentalen voorn., mer mede tot diminutie van des keysers beden ende de ommeslagen van de gemeenenlande van Hollandt, opten 26en julii anno 1539 gekeurt, <87b> dat men van doen voorts alle jaere vóór Onser-Lieven-Vrouwendach in september een kerckgebot doen soude in elcke prochiekercke off capelle, staende in de veenen binnen den lande {187v} van Rijnlandt daer men gewoonlicken was publicatie te doen, daerbij bevolen soude werden den schouten metten ambachtsbewaerders van den dorpen indertijt wesende te gaen met een gesworen bode van het heemraetschap van Rijnlandt voorn. elcx in heuren dorpe ende te visiteren die plaetsen, daer turff gedolven was 't jaer daer tevoiren, ende off de eygenaers off de delvers van dien daerjegens soveel genoot off gepoot souden hebben als dat bij de voirgaende keuren geordonneert ende gestatueert was, ende alle 'tgunt, dat sij daervan bevinden souden, geverifieert onder haer hantteyckenen leveren onder den dijcgrave ende heemraden van Rijnlant voors. omme - dat gesien - gedaen te werden tot preservatie {188r} van den lande sulcx dat behooren soude.

 

99 Op dinsdag na 22 februari 1417. Back to Text
100 In beide teksten heeft de schrijver het woord 'keur' onderstreept. Waarschijnlijk omdat hij het woord op deze plaats onbegrijpelijk vond. Back to Text
101 wasbaer = kunnende groeien. Back to Text
102 Op <83r> hier 'off'. Back to Text
103 1 dagveld turf = 15 roeden lang en 10 turven wijd en diep, S.J. Fockema Andreae, De oude archieven van het hoogheemraadschap van Rijnland 1255-1857 (1933), p. 23. Zie ook folio {182r}. Back to Text
104 barning = brandstof. Back to Text
105 Noten = aanplanten. Back to Text
106 Beide schrijvers hebben 'hantheften' onderstreept, daarmee aangevende dat zij het woord niet kenden. Back to Text

amh_21_01amh_21_01amh_21_01

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Amh_20

 

 

amh_20 amh_20 amh_20
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

20. Helmplantinge

Ter schou van de houtvester Nopende de helmplantinge in den zeeduynen, dienende als hierboven es aengeroert ten eersten om de duynen in haer hoochte te houden, opdat 't zeewater nyet en bevloeye 't landt, ende ten tweeden dat de vruchtbare landen nyet en werden overlopen metten {166r} sande. Deselve heeft van allen ouden tijden aen gestaen tot last van elck in sijn quartier, <51> ambacht off bedrijff ter schouwe van den houtvester ende meesterknapen als gehouden ende genomen voir een gevolch van de wildernisse ende nyet tot last van 't landt in 't gemeen.
Anno 1521 bij de hooftingelanden voor vier jaeren bewillicht; besoingeren in afsijn van de heemraden Mer in den jare 1521 waren ten opsicht van 't verstuyven onder 't heemraetschap van Rijnlant grote gebreecken gevonden. Daerinne grotelicken geremedieert dienende, es nae verscheyden beschrijvingen ende communicati tusschen den hooftingelanden - onder dewelcke uyt eene van date den 27en julii blijckt dat de hooftingelanden haer communicati in 't bijsonder hielden ende in affzijn {166v} van de hogeheemraden - eyntelicken opten 10en september bewillicht:
  dat de hooftingelanden voir vier jaeren doen toecomende souden doen beplanten tachtich margen caele duyns tot coste van den gemenenlande ter plaetse daer het meest van node soude werden bevonden, met conditie:
  dat men generhande beesten en souden innedrijven noch laeten in de wildernisse, daerbij de duynen off helm beschadicht soude zijn;
  dat de voirs. beplantinge sonder praejudicie van Rijnlandt geschieden ende nyet getrocken en soude werden in consequentie, daervan de keure, 't beschouwen ende de toesicht den heemraden bevolen wert;
  <51v> in de marge: Te letten dat hem de kennisse van den helmplantinge ooc nyet en es dan delegatie.
  behoudelicken dat de dorpen, vanouts {167r} gewoinlicken sijnde de duynen te onderhouden ende beplanten boven de voirs. 80 margen, soveel souden planten <52> als sij vermochten, ende men bevinden souden daertoe te behoiren;
Saysoen om helm te planten. ende met verclaringe dat men 't eerste jaer plantinge van doen terstont souden beginnen als wesende - so d'acte medebrengt - de maenden september ende october, het rechte saysoen om den helm te poten ende te planten.
Helmplantinge onder den dorpen. Stormen comen uyten westen ende noortwesten Dienvolgende was opten lesten septembris 1521 gelast, dat Wassenaer soude planten veertien margen helms, Berckhey een margen, Catwijck opten Rijn met Valkenburch seven margen, Noortwijck, Langevelt ende Noortwijckerhout sestien margen ende ten opsichte van Heemstede, {167v} Hillegom, Lisse ende Voirhout, dat ygelick die wagen ende paerden hadde, souden poten een hont duyns. Ende also Heemstede doen hadde 34 wagens, Hillegom 28, Lisse 32 ende Voirhout 20, so mosten sij planten negentien margen.
  Mer belangende die van Overveen, Aelbrechtsberge ende Schoten was gestelt, dat sij souden poten bij de huysen. Te weeten: bij elck huys daer men wagen ende paerden hielt, een hondt ende daer men geen wagen off paerden hielt, een halff hondt. Ten welcken tijde Overveen hadde 39 huysen, de Vogelesanck 24, Aelbrechtsberge 25 ende Schoten 22.
  {168r} Dienvolgende es de helmplantinge tot last van 't gemeenlandt begonst nyet van der zee sijde, daer de ordinaris plantinge van de zeedorpen valt, mer van de landtsijde. <52> Hoelange 'tselve nu heeft geduyert ende off het naer verloop van de vier jaeren vervolcht ende aengehouden es, en hebben die van Leyden noch nyet gevonden. Laeten hun beduncken dat 'Jae'. Want sulcx eensdeels kan gespeurt worden uyt een acte van den 16en jannuarii 1538, uytgegaen opten name van den Hove van Hollandt ende van de luyden van de Rekeningen, daer sij seggen hem te kennen gegeven ende geformeert te sijn, datter groote ongeregeltheyt viel in 't planten van den helm in den verstoven duynen {168v} van Hollandt. Te weeten dat hoewel Rijnlandt groffelick ende veel dede planten, de dorpen versuymelick waeren. Off so sij yet planten, dat sij 'tselve nyet en deden soo 't behoirde: beginnende van den westen ende noortwesten in - als van den oirt daeruyt op Hollandt de meeste stormen vallen - mer planteden ontrent haer huysen ende elders t'haren gelieve. Dat meest verloren cost was, deurdien de sanden comende uyter westen ende noortwesten sulcke nyeuwe plantinge overliepen ende vernielden. Gelijck oick sodaenige plantinge aen cleyne stuckgens qualick te beschouwen ende nyet wel vindelick en was off ygelick sijn volle portie beplant hadde {169r} dan nyet.
Helmschou van de dijckgraef ende houtvester t'samen Ende was dier tijden bij provisie ende onvermindert eensygelicxs recht geordonneert dat solange Rijnlandt in 't gemeen helm planten souden, dat de houtvester ende hogeheemraden t'samen een praefixen keurdach souden ramen om te ordonneren waer ende tot wat plaetsen men de beplantinge sowel <54> van 's-gemeenlants wegen als van de dorpen ten meesten oirboir soude mogen doen. Altijts uyt den westen off noortwesten, sonder aen te sien dat de dorpen liever ontrent haer huysen hadden te planten. Ende souden van gelijcken t'samen raemen een schoudach, comende de boeten - 'twelck wel 't eenige poinct is, daer dit compas op draeyt - respectivelick {169v} aen den houtvester ten opsicht van der dorpen plantinge, ende aen den dijckgraeff ten opsicht van Rijnlants plantinghe, met bevel aen den houtvester toe te sien dat den doorn, geyl ende gelijcke ruychten nyet en werden beschadicht in conformite van 't placcaet van de wildernisse.
Placcaet van de helmplantinge tot last van Rijnlant twederde paerten De tijden sulcx verlopende tot in den jare 1548 es bij den Hove middel gesocht hoe men de helmplantinge soude doen tot welvaren van de landen. Ende de heemraden daerop gehoirt sijnde, was den 14en junii daerop gedresseert een placcaet innehoudende de volgende articulen:95
  <55> Eerst dat men van nu voirtaen duyrende den voirs. tijt van ses jaeren in de duynen, {170r} leggende binnen 't heemraetschap van Rijnlandt, weyden noch inschrijven en sal schapen, paerden, horenbeesten, noch oick eenige andere - jonge noch oude - van 1en octobri tot 1en mey. Mer van 1en mey tot 1en octobri sal men inschrijven naer ouden gewoonten. Ende wiens beesten, dat men nae 1en octobri tot 1en may in de voirs. duynen vinden sal, die sullen schutbaer wesen.
  Ende de kennisse van dien sal hebben onse houtvester van Hollandt ofte den dijckgraeff van de lande, die eerst van beyden de overtredinge van desen ende de kennisse daervan hebben sal. Ende wye van beyden dat eerst bevindt, die sal 'tselve berechten met sijn ordinarise rechters. Te weten: de {170v} houtvester met meesterknapen ende de dijckgraeff metten hogenheemraet van Rijnlandt.
  Ende de voirs. schutboeten sullen wesen, te weten: elck beest voir d'eerste reyse 20 stuyvers, voir de twede reyse 40 stuyvers ende voir de derde reyse 't beest verbeurt. Ende sullen deselve boeten voir d'een helft comen t'onsen proffijte ende de ander helft, indien de schuttinge gedaen wert uyten naem van den houtvester, tot sijnen proffijte. Ende, indien de schuttinge gedaen wort uyten naem van den voirs. dijckgraeff van Rijnlandt, so sal de helft van de boeten oick comen tot onsen proffite ende de ander helft sal gedeylt worden in tween, te weeten: de voirs. houtvester sal daeroff {171r} hebben d'een helft suyver ende de ander helft de voirs. dijckgraeff, mits daeroff betaelende de costen van de dienaers, die de schuttinge gedaen sullen hebben.
  Dat nyemant, wye hij sij, geyl, doorn, helm noch andere ruychten uyte voirs. duynen sal mogen halen, doen noch laeten halen opte boete van 20 gulden, so dickwijle als men bevindt yemant contrarie te doen ofte gedaen te hebben. Daeraff de kennisse bij praeventie genomen ende de boeten gedeylt sullen worden als voiren. Mits dat de huysluyden, geseten aen de voirs. duynen, die doorn behouven tot heyninge van den becroften96 velden ende andere, sal de rentmeester van de wildernisse, {171v} daerover geroupen den houtvester ende ten bijwesen van den rentmeester van Rijnlandt, alle jaers eens als de doorn in saisoen is om te snijden, doen condigen in den dorpen ende kerken, gelegen onder de voirn. duynen, dat alle die doorn behouven, hem sullen vinden bij denselven houtvester ende rentmeester t'eenen praefixen tijt, die hij hem assigneren sal, ende denselven verclaren hoeveel dorens elcx begerende es. Welcken doorn, voir soveel als begeert sal <56> worden, deselve rentmeester besteden sal ten meesten oirboir ende minste quetse te houden in den platten groenen velden tot sulcken getale, als die begeert is. Die elcx gelevert sal {172r} worden t'eenen redelicken prijse. Ende de penningen, daervan comende, sal genyeten de voirs. houtvester off sijn substituyt.
  Dat de voirn. dorpen off andere, gelegen in Rijnlandt aen de duynen, die gewoon sijn dubbelde taxen van helmplanten als 't lant van Rijnlant plant, leveren sullen in handen van de rentmeester van de wildernisse van elcke ringen, daerop sijluyden inde helmplantinge bij de voirn. ordonnantie staende sijn 4 Karolusgulden in elcken jare als 't lant van Rijnlant ten minsten tweemael soveel helms planten sal als der voirn. dorpen helmplantinge bedraecht, omme deselve penningen t'samen ende uyt eenderhant {172v} te employeren in plantinge daer 't aldaer notelicxste sijn sal.
  Ende dat alle de helmplantinge die men voirtaen doen sal, besteedt sal worden in 't openbaer naer gewoinlicke vercondinge ter nootlickste plaetsen bij de houtvester ende meesterknapen ende bij den voirn. dijckgrave met twee heemraden van Rijnlandt, op sulcke ordonnanti als de voirn. heemraden gewoinlick sijn te planten ofte de voirgaende jaeren geplant hebben gehadt.
  Welcke houtvester met een van de meesterknapen ende dijckgraeff met twee heemraden deselve plantinghe oick {173r} t'samen ende gemeen met een schouwe ende visitatie schouwen ende visiteren sullen op sekere boeten, die sij te hope sullen groten ende participeren pont ponts gelijck. Te weten de houtvester naer grote van de voirs. dorpen penningen ende den dijckgraeff naer grote van 'slants penningen. Des sullen de voirs. dijckgraeff ende heemraden van Rijnlandt, de voirs. houtvester believen in 't planten van de Beuckenduyn, behorende totten Huyse van Teylingen, wanneer deselve beplant behouven sal.
Nietjegenstaende oppositie penningen op interest Welck placcaet op 't stuck van de helmplantinghe den hooftinnegelanden gecommuniceert sijnde97 bevonden daerinne {173v} swaricheyden, die sij den Hove openende opposeerden hem metten hogenheemraden daertegens. Denwelcken nyettegenstaende, verstondt ende belaste 't Hoff dat de brieven van placcate achtervolcht werden ende voirtganck hebben souden, autoriserende de hogeheemraden tot dien eynde bij provisie op interest te lichten een summe van 900 gulden. < <54v> 't vervolch fol. 57 >
Helmplantinge anno 1548 <57> Dienvolgende sijn in den jaren [15]48 ende '49 tot coste van 't gemeenlant geplant in Wassenaer 54 margen, in Catwijck 17 margen 200 roeden, in Noortwijck ende Langevelt 14 margen 2 hont ende achter {174r} 't Huys te Berckenrode in de Vogelesanck 42 mergen 300 roeden.
Anno 1560 bij de duyndorpen tot last van 't lant versocht In den jare 1560 es de sake van de helmplantinge weder bij der hant genomen bij de schouten ende gesworens van Wassenaer, Catwijck, Valckenburch, Noortwijck ende Noortwijkerhout, versouckende aen den Hove een ordonnantie, dat de helmplantinge van de duynen soude geschieden tot costen van 't gemeenlant. Mer en is daerop - so 't schijnt - nyet gevolcht, immers dat die van Leyden hebben connen vinden.
Anno 1567, 150 margen beplant. Der dorpen plantinge verdoubleert. Mer opten 9en octobris 1567 es bij placcate geordonneert ende gestatueert, dat op een prouve voir {174v} een tijt van drie jaren tot coste van den gemeenen landen van Rijnlandt met helm beplant ende bepoot soude werden alle jaers in den herust98 150 margen caele duyns ende dat in drie parti. Te weten: in de duynen van Wassenaer, Catwijck, Noortwijck, Langevelt, de Vogelesang, Tetroede ende Aelbrechtsberge sulcx ende ter sulcker plaetse als den hogeheemraden van Rijnlandt duncken soude te behoiren, behoudelicken dat de dorpen onder de voirs. duyncanten geseten boven de ordinaris plantinghe die sij gehouden ende {175r} gewoinlicken waeren te doen, den voirn. tijt van <58> drie jaeren geduyerende ter ordonnantie ende keure van deselve heemraden noch planten souden de gerechte helft meer dan sij bij heur voirs. ordinaris plantinghe gehouden waeren te doen, mits dat sijluyden de penningen van de overplantinge daertoe nodich, brengen souden in handen van 't gemeenlandt van Rijnlant.
Ordinaris plantinge der dorpen Ende was dier tijden de ordinaris plantinge van Wassenaer 14 margen, van Catwijck opten Rijn met Valckenburch 7 margen, van Noortwijck, Noortewijckerhout ende Langevelt 16 margen, van de Vogelesanck 2 margen, van {175v} Overveen ende Tetroede 2 margen, van Aelbrechtsberge 1 margen.
1568 Dienvolgende sijn vanwegen 't gemeenlandt met helm doen planten anno [15]68 tot Wassenaer 35 margen, tot Catwijck ende Valckenburch 35 margen, tot Noortwijck, Noortwijckerhout ende Langevelt 60 margen, in de Vogelesanck 22 margen, in Overveen ende Tetroede 17 margen ende in Aelbrechtsberge 16 mergen.
1569 Mer in den jare [15]69 in Wassenaer 32 margen, in Catwijck ende Valckenburch 32 margen, in Noortwijck, Noortwijckerhout ende Langevelt 60 margen, in de Vogelesang 22 margen, in Overveen ende Tetroede 17 margen ende in Aelbrechtsberge 16 margen.
1570 de helmplantinge vermeert tot 225 margen. Der duyndorpen plantinge verdoubleert. In den jare 1570 es op 't versouck van de schouten ende gesworens van Wassenaer, beyde Catwijcken, Valkenburch, Noortwijck, Noortwijckerhout, Langevelt ende andere <59> dorpen, gelegen aen de duyncant onder Rijnlant, metten gelanden aldaer gedaen om continuatie van de helmplantinghe voir ses jaeren tot 300 margens, opten 10en aprilis geordonneert - onvermindert eensygelicx recht - tot costen van Rijnlandt voir vier jaeren met helm te planten 225 margen {176v} cael duyns tot sulcken plaetse als hogeheemraden bevinden souden te behoiren. Behoudelicken dat de dorpen onder den duyncant gelegen boven de ordinaris plantinge, die sijluyden gehouden ende gewoonlick waeren te doen, denselven tijt geduyerende noch planten souden de helfte meer, brengende de penningen daertoe nodich aen handen van den rentmeester van Rijnlandt.
1570, 1571, 1572 Volgende denwelcken de jaeren [15]70, '71 ende '72 telcken geplant sijn in Wassenaer 44 margen, in Catwijck 44 margen, in Noortwijck, Noortwijkerhout ende Langevelt 83 margen, in de Vogelesanck 31 margen, in Overveen {177r} 26 margen, in Aelbrechtsberge 23 margen.
Beroerten des jaers 1572 Ende mits 't opcomen van de beroerten des jaers [15]72 ende de generale veranderinge es de helmplantinghe oick verandert ende deselve genouch gehouden als een ordinarise last van 't landt, hebbende so nu, so dan doen planten tot Wassenaer 20, 31 oick 50 margen, tot Catwijck 30 margen, tot Noortwijck 24, 82, 58, 66, 28 margen, in den Vogelesang 31, 20, 25 margen, in Aelbrechtsberge 20, 23, 24 margen ende in Overveen 36, 37, 62, 67, 17, 14, 19, 20 ende 25 margen.
  {177v} <60> 't Welck hier belangende de helmplantinghe nyet gestelt wert tot ander meninge dan om den hooftingelanden te vertogen, wat van dese saecke es ende hoe 't lant alleynxkens in de lasten van dien gecomen sij ende jaerlicx meer ende meer compt. In vougen dattet hem laet aensien al off de helmplantinghe geheel tot last van de gemeene landen ende als een ordinaris last van dien voirtsaen sal worden genomen tot grote beswaringe van de binnenlanden. Teneynde hem gelieve de voirsieninge te doen dat de helmplantinge - genomen sij blijve een ordinarise belastinge van 't lant - {178r} tenminsten met meerder vruchts ende diensts van 't gemeenlandt als tot noch toe mach werden beleyt, 'tsij ten opsicht van de plaetsen daer men keurt off ordonneert te planten, de bestedingen, opnemingen, 't meeten, reys- ende teercosten, mitsgaders rantsoenen ende diergelijcken, oick op 't redres van de keuren ende ordonnanti daerop de bestedingen werden gedaen. So men bevindt dat, hoewel van aenbegin aen so tot last van 't lant als van de dorpen wel soveel mergens besteedt sijn, dat de geheele duynen behoiren beplant te sijn, de clachten nochtans even groot blijven ende altijts evenveel te doen is. {178v} Gevende te bedencken off oick nyet een groot deel van dien jaerlicx behoirt te worden besteet vanwegen de graeffelickheyt ten opsicht van de houtvesterije, die de meeste proffijten uyt de wildernissen trecken ende tot onderhout van 't waterschap nyet contribueren. 't Welck oick compt tot last van de andere ingelanden die 't water, uyt de duynen ende wildernisse vallende, moeten ontfangen ende daermede belast blijven, geen behulp daeroff in de contributie en heeft ende noch beswaert werden metter helmplantinghe. Sulcx met double roeden geslagen werden.
  < <60v> zouct 't vervolch fo 81 aen 't woort 'Ontgrondinge'.>
  In de ondermarge aanwijzing voor de binder: Compt hierna: nopende d'ontgrondinge.

 

95 <54v> in de marge: zouct fo 55 ende 56. Back to Text
96 Becriten = een cirkel trekken om iets. Back to Text
97 <56v> hier: zouct fo. 54v. Back to Text
98 Herust = herfst; op <57v> 'herst'. Back to Text

amh_20amh_20amh_20

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl