ENERGIEPARK EN STADSBOUWHUIS
Het gebied rond de Langegracht in Leiden munt niet uit door schoonheid. Hier ontwikkelde zich in de 19eeeuw veel industrie, waarvan in de 20steeeuw het meeste weer verdween. Veel verpaupering, later nieuwbouw van o.a. het politiebureau. En demping van de gracht.
Het gebied stond – om welke redenen dan ook – wat achteraan in de rij van herontwikkeling van de binnenstad, maar die herontwikkeling gaat er wel komen. De (gedempte) Langegracht zelf zal net als de Hooigracht en Pelikaanstraat de komende jaren (2020/2021) een heel nieuw profiel en aanzien krijgen in het kader van het project centrumroute dat ook een deel van het busverkeer door de Breestraat zal overnemen. De straat zal door de herinrichting een stuk aantrekkelijker worden.
Nog grotere veranderingen aan de noordzijde: tussen Langegracht en Maresingel. Een gebied dat intussen de naam ‘Energiepark’ heeft gekregen. Het wordt gedomineerd door de elektriciteitscentrale die daar in de 19eeeuw is gebouwd en die in 2020/2021 zou worden stopgezet als de daar geproduceerde stadsverwarming zou worden overgenomen door de zgn. warmterotonde, gebruikmakend van restwarmte uit het Rotterdamse havengebied. Door problemen in dat (Rotterdamse) project zal de centrale nog minstens enkele jaren moeten doordraaien, maar dat heeft de plannenmakerij voor het gebied als geheel niet stopgezet.
Het gebouw van de centrale is industrieel erfgoed, net als een aantal van de bijgebouwen op het terrein. Die dienen bewaard te blijven en zullen, zo is de bedoeling, worden herontwikkeld voor culturele en maatschappelijke doeleinden. Een aantal nieuwe toevoegingen kunnen en zullen worden gesloopt. Het gebied aan de binnenkant van de Maresingel, waaronder het al bestaande Huigpark, zullen na herinrichting worden opgenomen in het Singelpark. En dan zijn er nog een aantal nieuwere gebouwen, vooral aan de noordzijde van de Langegracht.
In 2017 heeft (toenmalig) wethouder Laudy een intentieovereenkomst gesloten met de Meyer Bergman Erfgoedgroep, bekend van met name de Westergasfabriek in Amsterdam en meer recent van de aankoop van het paleis Soestdijk. Zo kwam de naam Watergasfabriek in omloop, maar dat project leverde veel protesten op uit de omliggende wijken vanwege te verwachten overlast van o.a. geluid en geparkeerde auto’s bij de daar te organiseren evenementen. De buurt kwam met een tegenplan, Nieuw Leids Bolwerk, meer gericht op wonen en zo weinig mogelijk op evenementen. Ook andere marktpartijen dienden zich aan.
Het bestuur en de commissie historisch karakter van de stad van de HVOL hebben inmiddels aan vele bijeenkomsten en besprekingen over het Energiepark meegedaan, waarbij we ons (uiteraard) vooral hebben gericht op behoud van het cultureel erfgoed en de transformatie daarvan. Wat betreft het industrieel erfgoed dreigt weinig gevaar, dat wordt eigenlijk door alle betrokkenen gerespecteerd.
Meer zorgen maken we ons al een tijd over het Stadsbouwhuis, eind jaren ’70 gebouwd naar een ontwerp van (toen) gemeentearchitect Fred Temme. Het is het enige nog resterende gebouw binnen de singels dat tot het structuralisme wordt gerekend, een architectuurstroming waaraan grote namen als Aldo van Eijck en Herman Herzberger zijn verbonden. Men kan het mooi of lelijk vinden, het is een iconisch gebouw dat een plaats heeft in de stedenbouwkundige en architectonische gelaagdheid van de stad. Maar niet iedereen had dat als uitgangspunt en sloop lag op de loer. Wij hebben dan ook al geruime tijd gepleit voor behoud en transformatie tot met name woningen (appartementen), o.a. bij de inspraak in de raadscommissie van september 2019 toen daar de zgn. Gebiedsvisie Energiepark aan de orde was, een plan in grote lijnen voor het hele gebied. In die Gebiedsvisie wordt in het midden gelaten of het Stadsbouwhuis (en ook enkele andere moderne gebouwen) zouden moeten worden gesloopt danwel behouden moeten blijven.
In oktober 2019 heeft de gemeenteraad de Gebiedsvisie Energiepark goedgekeurd, nadat een motie was aangenomen waarin de Raad aangeeft het Stadsbouwhuis “bij sterke voorkeur” te willen behouden en dat bij keuze tot sloop dit samen met motivatie moet worden voorgelegd aan de Raad. Dat is een belangrijke stimulans om in de uitwerking van plannen uit te gaan van behoud/transformatie.
Om dit kracht bij te zetten heeft het bestuur van de HVOL in oktober 2019 een aanvraag ingediend bij B&W om het Stadsbouwhuis aan te wijzen als gemeentelijk monument. We worden daarin sterk gesteund door een zeer recente cultuurhistorische notitie over het Stadsbouwhuis, opgesteld in opdracht van Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO). In die notitie worden aan het gebouw zowel stedenbouwkundig als cultuurhistorisch en architectuurhistorisch ‘hoge waarden’ toegekend. Ook de Adviescommissie Cultuurhistorie, een vast adviesorgaan van de gemeente, heeft zich zeer positief opgesteld en het gemeentebestuur geadviseerd het gebouw de status van gemeentelijk monument toe te kennen. Het college van B&W heeft echter het voorlopge besluit genomen dat advies niet te volgen en het Stadsbouwhuis te willen slopen. Het bestuur van de HVOL heeft daarop gereageeerd met een brief aan het college waarin het zijn teleurstelling over het collegebesluit en de onderbouwing daarvan kenbaar heeft gemaakt. Het college ontkent de monumentale waarden van het gebouw niet, maar laat andere overwegingen - die niets met cultureel erfgoed te maken hebben - zwaarder wegen. Het bestuur heeft in september 2020 een beroep gedaan op het college zijn besluit te heroverwegen.
Het Stadsbouwhuis kwam begin 2020 leeg te staan toen de daar gehuisveste ambtenaren gingen verhuizen naar het Level-gebouw bij het station. Het is voor tijdelijk gebruik open gesteld in afwachting van de uitwerking van de verdere plannen voor het Energiepark. Begin 2021 zag een concept van het zgn. Ontwikkelplan Energiepark het licht, een uitwerking van de Gebiedsvisie van 2019. Hierin wordt opnieuw uitgegaan van de sloop van het Stadsbouwhuis. Op die plek en aan de andere kant van de energiecentrale wordt in het plan ruimte gemaakt voor vooral middelhoge nieuwbouwwoningen. Vanuit de HVOL is op het Ontwikkelplan gereageerd met een notitie aan de projectleiding waarin o.a. het lot van het Stadsbouwhuis en de o.i. te hoge en massale nieuwbouw aan de orde worden gesteld.
Ondertussen vroeg het gemeentebestuur tegen het eind van 2020 bij zichzelf een omgevinsgvergunning aan voor een illuminatie van de monumentale schoorsteenpijp van de energiecentrale. De eerder aangebrachte aanlichting is jaren geleden in het ongerede geraakt. Het nieuwe plan voorziet in het aanlichten van de schoorsteen vanaf de stadszijde met de projectie van tekst en gekleurd licht die een aannduiding geven van de windkracht. Het bestuur van de HVOL heeft per brief van 15 december 2020 aan het college gevraagd de vergunning niet te verlenen danwel de aanvraag daartoe in te trekken omdat een dergelijk kleurenspel ("disco-effect") niet past bij het beschermd stadsgezicht en het monumentale karakter van de schoorsteen, de grootste resterende fabrieksschoorsteen in de binnenstad van Leiden. De vergunning is echter toch verleend, maar, op advies van de Welstands en Monumentencommissie Leiden, met een kleiner lettertype.
(bijgewerkt tot 28 februari 2021)
OLN 7-4, 8-3