Lezing van prof.dr. Matthi Forrer op 9 september in Rijksmuseum van Oudheden

Op 9 augustus 1823 zet de in Würzburg opgeleide arts dr. Philipp Franz von Siebold (1796-1866) voet aan wal op Deshima, het kunstmatige eiland in de baai van Nagasaki, sinds 1641 de Hollandse handelsvestiging in Japan. Hij vertrok in 1822 naar de Oost om als chirurgijn-majoor de soldaten van het Nederlandsch-Indische leger te verzorgen. Maar vanaf dan is het zijn opdracht om informatie te verzamelen over de natuurlijke gesteldheid van Japan, zijn producten, wetgeving, en de mogelijkheden tot uitbreiding van de handel. Op 7 juli 1830 keert hij met zijn natuurhistorische en etnografische verzamelingen met de Java terug in Nederland. De natuurhistorische verzameling van gedroogde en levende planten en geprepareerde zoogdieren, amfibieën, vissen, vogels, en insecten is bestemd voor het in 1820 opgerichte Rijksch Museum van Natuurlijke Historie en de etnografische verzameling wordt vrijwel onmiddellijk door Koning Willem I voor zijn in 1816 gestichte Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden te ‘s Gravenhage aangekocht. Omdat daar geen plaats meer is om deze tentoon te stellen - de Japanse collecties van Royer en Blomhoff nemen al de hele Japanzaal in beslag en zelfs voor de collectie van Overmeer Fisscher is daar geen ruimte - èn omdat Von Siebold zijn verzameling zelf nodig heeft voor het schrijven van zijn magnum opus Nippon (1832-58), krijgt hij toestemming deze vooralsnog onder zich te houden, eerst in Voorschoten, vanaf 1832 op het Rapenburg in Leiden.

De bewerking van zijn natuurhistorische verzamelingen vertrouwt hij toe aan Temminck, de directeur van het Museum voor Natuurlijke Historie (Fauna japonica, 1833-50) en aan Zuccarini, hoogleraar in München (Flora japonica, 1835-70). Bij zijn werk aan Nippon wordt Von Siebold bijgestaan door vele tekenaars en door Hoffmann, een tot dan toe werkloze filoloog. Deze leert via het Maleis Japans van Kuo Ch’êng-chang, de Chinese assistent van Von Siebold en wordt later de eerste hoogleraar Japans aan de Leidse Universiteit. Dankzij een groot aantal medewerkers ontwikkelt Von Siebold zich zo van arts tot vooraanstaand en breed georiënteerd Japankenner, bovenal geïnteresseerd in de geografie van noord-Japan en oostelijk Siberië/Rusland. Dat laatste leidt tot een aanvaring met de Japanse autoriteiten: ‘ontmaskerd’ als spion wordt hij in 1829 levenslang uit Japan verbannen. Daarnaast zet Von Siebold zich vooral in voor een vreedzaam einde van de afsluiting van Japanse havens voor andere landen dan Nederland - maar hier leidde zijn eigengereide optreden, toen hij uiteindelijk weer in Japan werd toegelaten, tot uitzetting door de Nederlandse regering. Helaas koopt Nederland zijn verzameling van die tweede reis, 1859-62, niet aan en zo is die uiteindelijk in München beland.

Prof.dr. Matthi Forrer (1948) was van 1984 tot 2015 conservator van de afdeling Japan van het Rijksmuseum voor Volkenkunde. Nu is hij senior researcher van de Japan Collectie van het museum. Vanaf 2002 bekleedde hij de Siebold Leerstoel bij de Universiteit Leiden. Daarnaast is hij onder andere adviseur van de stad Nagasaki voor de wederopbouw van Deshima. Hij publiceerde vooral over verschillende aspecten van Japanse prent- en boekdrukkunst, maar ook over de Nederlands-Japanse geschiedenis, zoals, meest recent, de Catalogus van de Japan Verzameling van Jan Cock Blomhoff. Op dit moment werkt hij aan een monografie over Hiroshige en de uitgave van de Catalogus van de Japan Verzameling van Johan van Overmeer Fisscher.