In het kader van het Sea Folk and Shanty Festival ‘Naar zee, naar zee!’, Internationaal Maritiem Muziekfestival, 23 – 25 juni 2016, Leiden, organiseert HVOL de lezing:

Jantjes van Leiden - de Leidse Kweekschool voor Zeevaart

door Rudie Kagie

Lezing in het kader van het Sea Folk and Shanty Festival, ‘Naar zee, naar zee!’

Donderdag 23 juni 2016, 20.00 uur, Leids Volkshuis, Apothekersdijk 33, Leiden

In zijn lezing neemt Rudie Kagie ons mee naar het jaar 1855, toen een cholera-epidemie in Leiden honderden kinderen tot wezen maakte. De sociaal bewogen predikant Abraham Rutgers van der Loeff zocht oplossingen voor de acute nood. Op zijn initiatief werd ijlings een bewaarschool voor jonge kinderen opgericht, in de zomer van datzelfde jaar ontfermde hij zich over ‘het lot der verwaarloosde vagebonderende jongens in de Leidse achterbuurten’. Een kweekschool voor de zeevaart bood boefjes de mogelijkheid om uit te varen en aldus, overeenkomstig de opvattingen van die tijd, aan boord van een schip de discipline en tucht op te doen die nodig waren om hen in het gareel te brengen. 

De dominee wist twee gepensioneerde zeeofficieren warm te maken voor zijn plan. Het drietal zag kans om het onderwijsinstituut in minder dan een half jaar uit de grond te stampen. Toen de cursussen in het voorjaar van 1856 in een door de gemeente toegewezen bouwval bij de Witte Poort aan het Galgewater van start gingen, telde de kweekschool 24 leerlingen en was een afgedankte kanonneerboot het belangrijkste lesmateriaal. Het jaar waren er al 124 leerlingen, die ’s morgens naar school kwamen en na afloop van de lessen weer naar huis gingen. Een interne opleiding was het ideaal, maar het duurde tot 3 oktober 1879 eer aan het Galgewater het monumentale gebouw voor zowel kweekschool als internaat werd geopend.

Tot 1879 (toen het Rijk het particuliere initiatief overnam) leidde de kweekschool op tot scheepsjongen en lichtmatroos. Vervolgens werden tot 1915 jonge matrozen klaargestoomd voor hun missie, en daarna leidde de school op tot onderofficier, totdat deze in 1922 definitief zijn deuren sloot. Aan de hand van onder meer de onlangs ontsloten dagboeken van dominee Rutgers van der Loeff zal Kagie nagaan in hoeverre de nobele doelstellingen die aan de oprichting van de Leidse Kweekschool voor Zeevaart ten grondslag lagen, werden bereikt.  Het merendeel van de leerlingen was afkomstig uit de lagere sociale klassen, een categorie die tegenwoordig met ‘randgroepjongeren’ wordt aangeduid. Lukte het deze ‘jongelieden uit den behoeftigen stand’ via zeevaartonderwijs om op de sociale ladder te stijgen? Valt uit de aanpak van de ‘ontspoorde jeugd’ in het verleden lering te trekken voor de oplossing van problemen die zich anno 2016 aandienen?

Rudie Kagie (1950) is journalist en voormalig redacteur van Vrij Nederland. Bij uitgeverij Prometheus verschijnt in augustus zijn boek ‘Hopman. Een memoir’. Uitgeverij Nautilus publiceert later dit jaar ‘Jantjes van Leiden’, een geschiedschrijving van de Kweekschool voor Zeevaart, een geheel herziene versie van het in 1986 verschenen gelijknamige boek.

Over het festival
Het Leids Zeemanskoor Rumor di Mare en de Maritieme Folkgroep Act of Mutiny organiseren jaarlijks in Leiden een festival met maritieme muziek: "Naar zee, naar zee!". Dit jaar vindt het festival voor de vijfde keer plaats, bij de Burcht en de Hooglandse Kerk.

Er treden binnen- en buitenlandse groepen op. Het festival is niet alleen bedoeld voor liefhebbers van shanty’s en zeemansliederen, maar met het festival maakt ook het (Leidse) publiek op een verrassende wijze kennis met deze maritieme muziek.

Met het festival wordt ook nog eens het maritieme verleden van de stad over het voetlicht gebracht, waarvan de Kweekschool voor Zeevaart een mooi voorbeeld is. Over dit negentiende-eeuwse instituut organiseert Rumor di Mare samen met de Historische Vereniging Oud Leiden en het advocatenkantoor Geelkerken en Linskens deze lezing. Een klein koor van Rumor di Mare omlijst de lezing met enige zeemansliederen.