P.J.Blok-lezing 2020

door Peter van Dijk

Donderdag 5 november, 20.00 uur, 

De lezing is uitsluitend te volgen via live stream - U krijgt toegang tot de live stream door hier te klikken.

Kwaliteitsjournalistiek is essentieel voor een gezonde democratische samenleving. Leiden is de bakermat van deze tak van journalistiek. De Gazette de Leyde, in het Frans geschreven, gemaakt door een aantal leden van de familie Luzac, probeerde in de 18de eeuw, die wat geruchten, roddels en halve waarheden lijkt op onze huidige tijd, de nationale en internationale actualiteit zo feitelijk en onbevangen mogelijk te volgen. De grote man van de Gazette was Johan Luzac, een intellectuele veelvraat, advocaat, hoogleraar klassieke talen en geschiedenis. Hij gaf de krant zijn indrukwekkende reputatie. Machthebbers, kooplieden en intellectuelen in heel Europa abonneerden zich. Zij lieten de jaargangen van de krant, die twee maal per week verscheen, inbinden. De Gazette werd gezien als accuraat naslagwerk van de jongste geschiedenis. De positie van de krant in Europa leek op die van de Herald Tribune in de vorige eeuw.

In bijna heel Europa werd de pers gemuilkorfd en gecensureerd. Niet in Holland. Dankzij de ontwikkeling van de wetenschap en de afkalving van de autoriteit van Kerk en Koning werd de burger in de 18de eeuw, per slot de eeuw van de Verlichting, steeds mondiger. Er ontstond in veel landen een publieke opinie, die zich uitte in pamfletten, tijdschriften, praat- en wetenschappelijke genootschappen. De Gazette voedde de publieke opinie en hielp uiteindelijk mee, bijvoorbeeld door zijn voortreffelijke verslaggeving van de Amerikaanse vrijheidstrijd met zijn liberale en humane ideeën, om de anti-feodale ontwikkelingen in Europa vorm te geven. Dankzij de Gazette inspireerden de Amerikaanse ‘founding fathers’ de Franse revolutionairen.

Johan Luzac, die als classicus het ideaal van Socrates koesterde dat burgers hun persoonlijke belangen opzij moeten schuiven voor het algemeen belang, was ook actief in de patriottische beweging in Leiden. Met veel inzet en succes lobbyde hij, samen met zijn vriend John Adams, de latere tweede president van Amerika, voor de erkenning van Amerika als onafhankelijke staat. Hij ging zich meer en meer bemoeien met de lokale politiek en adviseerde als voorzitter van een commissie de gemeenteraad, op verzoek, haar beraadslagingen geheim te houden. Voor een gereputeerde journalist die al een kwart eeuw probeerde geheimen aan het licht te brengen, een fataal standpunt. En dat heeft hij geweten. In het verhitte gepolariseerde klimaat van Leiden werd hij uitgemaakt voor aristocraat en buitenspel gezet. Het bezorgde Luzac zeven beroerde jaren, maar hij wist uiteindelijk zijn reputatie te herstellen.

Peter van Dijk, politicoloog, was hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad en correspondent van NRC Handelsblad in Parijs. Hij schreef verschillende boeken over uiteenlopende onderwerpen. Zijn laatste boek gaat over de Gazette de Leyde en Johan Luzac (De beste krant van Europa, Amsterdam University Press, 2018).