Kerken? Op vakantie in het buitenland loop je ze vrijwel automatisch binnen. Maar in Nederland? Als je religieus bent, kom je in de kerken van je eigen kerkgenootschap. En anders hooguit bij de uitvaart van een bekende. En dat terwijl we hier nog steeds een ongelooflijk boeiend kerkenlandschap hebben, ook in Leiden.

Dat hebben we mede te danken aan de tolerante Republiek van de Verenigde Nederlanden van de 17de en 18de eeuw, waar veel religies een onderdak konden vinden. We kennen allemaal de verhalen over de oude schuilkerken: kerken die niet als zodanig aan de buitenzijde op straat herkenbaar mochten zijn. Niet alleen katholieken moesten ‘ondergronds’, ook bijvoorbeeld remonstranten en luthersen mochten hun religie niet in het openbaar belijden.

In de 19de eeuw mocht religie weer openlijk worden gepraktiseerd. Verhullende voorgebouwen werden afgebroken en nieuwe beeldbepalende kerken werden opgetrokken. Vooral katholieken bouwden in de 19de en 20ste eeuw grote kerken. Het zijn soms schatkamers van erfgoed, meestal afkomstig uit afgebroken voorlopers. Maar ook in de nieuwe kerken werd veel liefde (en geld) geïnvesteerd in de versiering en aankleding van het gebouw. Niet alleen katholieken ‘versierden’ hun kerken, ook de overige godsdiensten besteedden veel aandacht aan het creëren van een ruimte geschikt voor samenkomst én belijdenis.

In deze tijd staan veel kerken op omvallen, de secularisatie is een gegeven feit. Wat te doen met alle kunstschatten die nog in kerken worden bewaard? Vaak hebben ze cultuurhistorisch een grotere waarde dan in geld is uit te drukken. Het erfgoed vormt een tastbaar bewaard relict van de emotionele identiteit van onze voorouders.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Museum Catharijneconvent brachten vorig jaar een monumentaal boek uit waarin het erfgoed en interieur van kerken onder de aandacht werd gebracht. Deze zomer openen veel godshuizen de deuren in het kader van ‘Het grootste Museum van Nederland’, een project om aandacht te vragen voor het onbekende en verborgen erfgoed dat nu wordt bedreigd door kerksluitingen.

In deze voordracht zal Evelyne Verheggen de Leidse kerken belichten en dan niet de buitenkant maar het interieur en het overgeleverde erfgoed dat nu nog steeds in Leidse kerken wordt bewaard.

Dr. Evelyne Verheggen studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en promoveerde in 2006 in Nijmegen op een proefschrift over devotiegrafiek in de Noordelijke Nederlanden in de Gouden Eeuw. Ze werkt als erfgoeddeskundige en geeft lezingen en advies over religieus erfgoed (www.evelyneverheggen.nl).

Foto: Koor van de Oud-Katholieke kerk, de HH. Fredericus- en Odulfuskerk aan de Zoeterwoudsesingel, schilderingen van Chris Lebeau uit 1928-1931 (foto: Arjan Bronkhorst op initiatief van Museum Catharijneconvent Utrecht: Kerkinterieurs in Nederland, 2016 WBOOKS).