Leiden tussen Patriotten en Koninkrijk
Politiek, cultuur en beeldvorming 1775 - 1815

Symposium over Leidse geschiedenis

De jaren van 1775 tot 1815 vormen een heel bewogen periode in onze geschiedenis. Voor Leiden is het beeld daarvan (te) sterk gedomineerd door de Kruitramp. Op nationaal niveau is de laatste decennia veel gespreven over de Patriottenbeweging, de Bataafse Republiek en de Franse overheersing, maar voor de geschiedenis van Leiden (en omgeving) is er nog veel nieuw onderzoek mogelijk. Tijdens het symposium zoomen we vanuit een breed perspectief in op enkele boeiende thema’s, waarbij beeldvorming een rode draad vormt. Volgens de ontwikkelde formule van de najaars-symposia is er een zestal ‘flits-lezingen’, met in de pauze enkele posterpresentaties van (oud)studenten. De nadruk ligt daarbij op het aangeven van de mogelijkheden voor nieuw onderzoek en het presenteren van nieuwe resultaten en ‘work in progress'.

Programma

13.30 – 13.50 inloop

13.50 - 15.00 sessie 1

• Olga van Marion, Spelersoproer in de Schouwburg
De Bataafse omwenteling heeft veel impact gehad op het culturele leven in de grote steden. Toneeltenten en theaters gonsden van de geruchten. In Amsterdam eisten acteurs en actrices een andere programmering en meer medezeggenschap. Welke invloed hadden de politieke tegenstellingen op het toneelleven in Leiden? Terwijl de Schouwburg werd bespeeld door de Bataafsche Republikeinse Jonge Toneelisten, was er concurrentie van gezelschappen op de Bloemmarkt (nu Boommarkt) en in het lokaal van Bax (het voormalige Rex-theater).

• Johan Joor, De dynamiek van de Napoleontische tijd uit Leids perspectief
De Napoleontische tijd, de jaren van het Koninkrijk Holland onder Lodewijk Napoleon (1806-1810) en van de Inlijving bij het Franse Keizerrijk (1810-1813), is een ingrijpende en dynamische periode geweest in de Nederlandse geschiedenis. In korte tijd kwamen tal van bestuurlijke, fiscale en justitiële wettelijke hervormingen en institutionele reorganisaties tot stand, waardoor de wording van de moderne Nederlandse natiestaat definitief en onomkeerbaar werd. Op de korte termijn brachten de politieke veranderingen, de constant woedende oorlog en het stilvallen van de handel en nijverheid veel onzekerheid en problemen met zich mee voor de bevolking. De tijd was daarmee ook een periode van diepe politieke en economische crisis. De bevolking heeft op deze ontwikkelingen niet gelaten gereageerd. Er was veel protest en ook op dat punt was de Napoleontische tijd een dynamische periode. Deze dynamiek van de Napoleontische tijd zal nader worden bekeken vanuit het Leidse perspectief.

• Rick Honings, Van duivel tot idool. Het Napoleonbeeld in de 19de eeuw
In de eerste decennia van de negentiende eeuw domineerde één man heel Europa: Napoleon Bonaparte. In 1811 bezocht hij ook Leiden. In het pand op Rapenburg 48 werden hem de sleutels van de stad overhandigd. Hoe dachten Nederlanders over de Franse keizer? De Leidse dichter Willem Bilderdijk en vele anderen hebben zich in hun poëzie en andere werken over hem uitgelaten. Welk beeld schetsten zij van hem, en hoe heeft dit beeld zich in de jaren na Napoleons dood ontwikkeld?

• Vragen

15.00 - 15.45 pauze met daarin posterpresentaties

• Wytze Stellingwerf, Politiek op glas en keramiek - De materiële cultuur van Patriotten en Prinsgezinden
Uit de late 18e eeuw zijn tienduizenden voorwerpen bekend waarmee Nederlanders van totaal verschillende achtergronden hun politieke idealen propageerden, zowel in openbare gelegenheden als in de huiskamer. Er zijn weinig momenten in de Nederlandse geschiedenis waarin politieke beeldtaal zo'n grote rol heeft gespeeld in de samenleving. Door middel van overleveringsstukken en archeologische vondsten word een beeld geschetst van de manier waarop Patriotten en Prinsgezinden serviesgoed en glaswerk gebruikten als media voor het kunnen uitdragen van hun overtuiging.

• Britt Stolk, Kindsoldaten in Leger en Marine
In de periode 1795-1813 was het niet ongebruikelijk dat Hollandse kinderen werden tewerkgesteld in het leger en bij de marine. Door deze indiensttreding samen met de opvattingen van betrokkenen en de ervaringen van deze kinderen te onderzoeken, wordt het mogelijk een gedetailleerder beeld te schetsen van de positie van kinderen in de late achttiende- en vroege negentiende-eeuwse maatschappij. Voor dit onderzoek is onder andere gebruikgemaakt van Leidse egodocumenten die nieuwe inzichten hebben geboden in de ervaringen van kindsoldaten. Hoe keken deze kinderen zelf terug op hun indiensttreding?

15.45 - 16.55 sessie 2

• Minke Walda, Vertimmering ter verbetering. Bouwen en wonen in een krimpende stad
De literatuur schetst een somber beeld van het ruimtelijk aanzien van Leiden rond 1800. De economische en demografische achteruitgang leidde in de achttiende eeuw steeds vaker tot leegstand, verkrotting en de afbraak van woonhuizen, pakhuizen en stallingen. Rond 1800 moet de kaalslag in delen van de stad duidelijk zichtbaar zijn geweest. Maar er was ook een groep pandeigenaren die profiteerde van de afname van de bevolking en de dalende huizenprijzen. Zij maakten gebruik van de ruimte op de vastgoedmarkt en in de stad om hun woon- en werkomgeving te vergroten en vergroenen. Aan de hand van een serie bouwkundige rekesten uit het begin van de negentiende eeuw en het stedelijk toezicht op afbraak zal een beeld worden gegeven van deze ‘vertimmering ter verbetering’ en de vervolgvragen die dit oproept over de ruimtelijke transformatie van Leiden in een periode van krimp.

• Edward Sodderland, De echo’s van de revolutie op het platteland
Naar de ontwikkelingen in de grote steden gedurende de tumultueuze jaren 1787 – 1814 is veel onderzoek gedaan. Naar de situatie op het platteland moeten we het doen met onderzoek naar slechts een klein aantal dorpen, waaronder Leiderdorp. Dit ambacht, met de stad Leiden als ambachtsheer, liet in 1795 luidkeels van zich horen met een strijdlustige en revolutionaire onafhankelijkheidsverklaring. Er was niet alleen in Leiden grote beroering, maar ook in de omliggende dorpen. En hierover is nog veel nieuw onderzoek mogelijk.

• Cor de Graaf, Egodocumenten uit de periode 1775-1815 in Leidse Archieven
In allerlei archieven die door ELO worden beheerd, bevinden zich zogenoemde ‘egodocumenten’. Daarmee worden geschriften en andere getuigenissen (zoals films en fotod) bedoeld die zijn geschreven in en vanuit de persoonlijke levenssfeer, zoals brieven, dagboeken, autobiografieën etc. Ook uit de periode rond 1800 zijn er veel van dergelijke archivalische ‘selfies’ bewaard. Daarmee is nog veel nieuw onderzoek mogelijk, vooral naar de manier waarop deze dramatische periode door de Leienaars werd beleefd.

• Vragen

16.55 - 17.15 slotdiscussie