Inventarisatie Wederopbouwkunst

 

Henk Tieman, gevelreliëf (foto: Jos Hooghuis)

 

 

Adres	Willem de Zwijgerlaan 179,  2316 CZ  Leiden
Bouwjaar	1962
Architect	George Hamerpagt en Jakob de Gruijter
Oorspronkelijke bestemming	Nederlands Hervormde Koningskerk
Huidige gebruik	Rouwcentrum Monuta Van der Luit
Kunstobject	4 gevelreliëfs
Kunstenaar	Henk Tieman (1921-2001)
Status	Bedreigd

 

Beschrijving

De vier gevelreliëfs bevinden zich alle aan de noordzijde van het gebouw waar de ingang was. Het meest omvangrijke reliëf is geplaatst boven de ingang. Het is een rechthoekige gevelsteen van ruim twee meter lang en 37 centimeter hoog met de symbolen van de vier evangelisten: de leeuw (Marcus), de adelaar (Johannes), de engel (Mattheus) en de stier (Lucas). De stijl is abstract-expressionistisch. Middenonder bevindt zich het beeldmerk van De Porceleyne Fles die het reliëf heeft vervaardigd met daaronder de letters ‘Delft’ en rechts daarboven het monogram HT, waarin de initialen van kunstenaar Henk Tieman tot één karakter zijn versmolten.

Lager in de gevel bevonden zich drie vierkante reliëfs van 43 bij 43 cm: een duif met olijftak, teken van vrede maar ook van de H. Geest, een vis, een vroeg Christussymbool, en de ‘eerste steen’, die ook inderdaad als eerste geleverd is toen de andere gevelstenen nog in de ontwerpfase waren. De eerste steen bevat het Christusmonogram chi-rho en de symbolen van begin en einde, alfa en omega, tevens symbool van Gods almacht en van Christus. De steen vermeldt de datum ’23 februari 1962’.  De vierkante reliëfs bevonden zich in een horizontale band in de gevel. Bij een uitbreiding van het gebouw zijn ze uitgenomen en op consoles plaatst buiten vóór de gevel. De kosten van de gevelstenen waren begroot op 1500 gulden maar bedroegen uiteindelijk 1960,75 gulden.

Henk Tieman (Den Haag 1921 - Rotterdam 2001) was beeldhouwer, keramist, tekenaar, glasschilder, monumentaal kunstenaar en vervaardiger van mozaïek. Hij volgde zijn opleiding aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag, waar hij een leerling was van beeldhouwer Oswald Wenckebach en decoratief kunstenaar Frits Eschauzier, en aan de Technische Hogeschool Delft. Van 1938 tot 1982 was hij als monumentaal kunstenaar werkzaam bij de Afdeling Bouwkeramiek van De Porceleyne Fles in Delft. Na de oorlog gaf hij daaraan ook leiding. Tieman heeft werk ontworpen en vervaardigd voor vele gebouwen in Nederland, met name in Den Haag en Delft.

Henk Tieman heeft nog twee andere kunstwerken in Leiden vervaardigd. Voor het nieuwe gebouw van Shulton NV dat in 1965 aan Rooseveltstraat 49 is geopend ontwierp Tieman een groot gevelplastiek. Dit is geïnspireerd op een van de succesproducten van Shulton, het mannencosmeticamerk Old Spice. De afbeelding van de bekende Old Spice-driemaster is helaas niet te zien want het gevelreliëf met de afmetingen 740 x 470 cm is grotendeels afgedekt. Ook heeft Tieman een keramische wandversiering ontworpen voor het interieur van Albert’s Corner aan Stationsplein 6. Het had de afmetingen 2 meter bij 70 centimeter en was getiteld ‘Een vlucht vogels’. Van dit reliëf is geen spoor meer te bekennen.                                  

Al direct na de oorlog waren er plannen om in gelijke pas met de stadsuitbreidingen in Leiden-Noord een nieuwe kerk voor de Nederlands Hervormde Gemeente te bouwen. De opdracht werd verleend aan de architecten George Hamerpagt en Jacob de Gruijter. De kerk werd ingebruik genomen in november 1962. Vooral De Gruijter hield zich bezig met interieur- en decoratiezaken. In 1976 werd besloten het kerkgebouw te verkopen waarna het in 1978 in gebruik is genomen door Uitvaartverzorging Van der Luit. Het interieur is sindsdien tweemaal verbouwd.

In augustus 2018 werden plannen gepresenteerd voor de bouw van drie woontorens aan de Willem de Zwijgerlaan, het zogenaamde LEAD-project, deels op de locatie van de voormalige Koningskerk. Het gebouw zal worden afgebroken. Volgens de gemeentelijke Nota van Uitgangspunten (2018) dienen de reliëfstenen te worden herplaatst in de nieuwbouw.

Intussen is in de zomer van 2022 de ‘eerste steen’ ontvreemd.

In het gebouw bevindt zich ook een glas-in-loodraam, vervaardigd door de firma Jilleba, waarvan de herkomst onbekend is. Het is ouder dan het gebouw en waarschijnlijk geplaatst door Uitvaartverzorging Van der Luit.  

 

Henk Tieman, 4 evangelisten (detail) (foto: Jos Hooghuis)	Henk Tieman, eerste steen (foto: Jos Hooghuis)

 

Henk Tieman, duif (foto Jos Hooghuis)	Henk Tieman: vis (foto: Jos Hooghuis)

 

Bronnen:

Archief NH Kerkvoogdij inv.nrs. 6029 en 6030, ELO

Archief De Porceleyne Fles, Delft

“Eerste steen gestolen van de voormalige Koningskerk in Leiden”, in: Leidsch Dagblad, 9 september 2022

“Koningskerk zal worden gesloten” in: Leidsch Dagblad, 2 juni 1976 p. 3

“Leiden krijgt er een kerkgebouw bij” in: Leidsch Dagblad, 8 november 1979, p. 14

“Leiden krijgt er in Noord een Hervormde Koningskerk bij” in: Leidsch Dagblad, 2 november 1962, p. 19.

“Leidse Koningskerk wordt rouwcentrum” in: Nieuwe Leidsche Courant, 31 juli 1976, p. 6

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en Stedenbouw 1940-1965. Leidse Historisch Reeks. Leiden 2009, p. 100

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

 

11 oktober 2022